الناز محمدی| خبر را یک نفر اعلام و همان یک نفر، تکذیب کرد؛ زنان و مردان ایرانی یکشنبه‌شب را با یک موضوع پرسر و صدا گذراندند: طرح سربازی دختران. یک اظهار نظر کوتاه از زبان طیبه سیاوشی، نماینده تهران در مجلس کافی بود تا همه دست به کار حرف و نقد و توییت و شوخی شوند؛ دخترها بروند سربازی؟ مگر می‌شود؟ این همه پسرها رفتند بس نبود، حالا دخترها هم؟ یا اینکه: چرا دخترها نروند سربازی؟ اصلا چرا تا به حال نمی‌رفتند؟
آن‌چه سیاوشی، نماینده تهران مطرح و البته یک روز بعد تکذیب کرد، موضوعی است که تا به حال چندین‌بار مطرح شده است. او یکشنبه‌شب به «برنا» گفت که هنوز ابعاد این طرح مشخص نشده، ولی می‌توان گفت که قرار نیست دختران در خدمت سربازی اسلحه به دست بگیرند: «این طرح هنوز در صحن مجلس شورای اسلامی مطرح نشده و مشخص است که اطلاع دقیقی از آن نداشته باشیم. آن‌چه مشخص است قرار نیست دختران در بخش نظامی حضور داشته باشند و برای عملیات نظامی آماده شوند. به نظر باید از دختران در مسائل آموزشی و بهداشتی و همچنین رویکرد نرم‌افزاری استفاده شود.» یک روز بعد اما وقتی که کار حرف و نقدها در این‌باره بالا گرفت و حتی بعضی مسئولان مانند سردار کمالی، رئیس اداره سرمایه انسانی ستاد کل نیروهای مسلح به آن واکنش نشان دادند و گفتند چنین طرحی شبیه به شوخی است، سیاوشی گفت که «برنا» سخنان او را به‌درستی ننوشته است و سربازی دختران واقعا شوخی است: «طرح «سرباز داوطلب بسیجی» توسط نماینده مردم نجف‌آباد تهیه و پس از رأی نیاوردن در کمیسیون حقوقی و قضائی از دستور کار مجلس خارج شد. من حتی متن طرح را هم ندیده بودم، خبرنگار خبرگزاری برنا پرسید که آیا امکان به سربازی رفتن دختران نیز وجود دارد که در پاسخ گفتم؛ دختران به سربازی نمی‌روند که حتی بخواهند اسلحه به دست بگیرند. در ادامه گفتم که اگر روزی دختران هم بخواهند به‌صورت داوطلبانه به سربازی بروند قاعدتا مانند زمان جنگ حضور آنها به منظور انجام کارهای آموزشی و بهداشتی خواهد بود.»
منظور سیاوشی از طرح مورد گفتوگو، طرحی است که پیش از این «ابوالفضل ابوترابی»، عضو کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس از آن سخن به میان آورده بود و از تغییر شیوه اجرای خدمت وظیفه عمومی با عنوان «داوطلب بسیجی» خبر داده بود که به گفته او، مشابه طرح کنونی سپاه پاسداران در مرزهای کشور مبنی بر استفاده از مردم بومی منطقه به عنوان نیروی داوطلب بسیجی برای تامین امنیت مرزهاست.
طیبه سیاوشی در گفتگو با «شهروند» هم می گوید که طرح سربازداوطلب در کمیسیون قضایی رد شده و او نگفته که زنان قرار است به سربازی بروند. او ترجیح می دهد درباره اینکه چرا به نظرش سربازی رفتن زنان در ایران «شبیه به یک شوخی است» در فرصتی دیگر توضیح دهد.
به این راحتی‌ها هم نیست؛ هست
همین چندماه پیش بود که کمپینی مردمی برای ادای احترام به سربازهای ایرانی، ویدیویی ساخت و از مردم در خیابان پرسید که به نظرشان زنان هم باید به سربازی بروند یا نه؟ در آن ویدیو، تعدادی از زنان و مردان گفتند که به نظرشان وقتی مردان به سربازی می‌روند، زنان هم باید بروند و نباید فرقی بینشان باشد و بعضی هم گفتند که سربازی رفتن، مردانه است و «زنان به دلیل جنسیتشان به درد سربازی نمی‌خورند».
از دو روز پیش که دوباره موضوع سربازی رفتن زنان مطرح شده، خبر به گوش خیلی‌ها رسیده و خیلی‌ها در این‌باره نظر دارند. «الهام»، زنی 35 ساله، ساکن تهران و کارمند بانک است. او یکی از کسانی است که معتقدند ایرادی ندارد که اگر قرار باشد، زنان هم همپای مردان به سربازی بروند: «ما در خیلی از موقعیت‌ها بین زنان و مردان نابرابری داریم؛ زن‌ها به سربازی نمی‌روند اما مردان دو سال از زندگی‌شان را در سربازی می‌گذرانند و سختی می‌کشند. همین الان هم در خیلی از کشورها زنان به سربازی می‌روند و در جنگ‌ها شرکت می‌کنند و کشته می‌شوند. چه کسی گفته مردن در جنگ و موقعیت‌های سخت فقط برای مردهاست؟ مرد و زن هم دو انسانند و باید در موقعیت‌های سخت و آسان با هم برابر باشند.»
«امیر» هم که دانسجوی سال دوم معماری است در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «سربازی پسران باعث شده که توازن جمعیتی و شغلی در ایران به هم بخورد. در همه این سال‌ها، پسران دو سال از زندگی‌شان را در سربازی گذرانده‌اند و دختران نه و این در اشتغال و ازدواج آنها تاثیر داشته است. از نظر من راهکار این موضوع یا حذف سربازی است یا ایجاد توازن و عدالت برای دختران و پسرانی که حداقل می‌خواهند مشغول کار شوند و باید برای این موضوع به سربازی بروند.»
«سعید»، مهندس کامپیوتر است که به‌تازگی ازدواج کرده اما مخالف سربازی رفتن زنان است. او می‌گوید همین که مردها در این راه سختی می‌کشند بس است، دیگر لازم نیست زن‌ها را هم وارد این ماجرا کنیم: «سربازی کاری سنگین است که هر کسی از پسش برنمی‌آید؛ فکر نمی‌کنم زن‌ها بتوانند چنین موقعیت‌هایی را تحمل کنند.»
سربازی زنان، دغدغه نیست
«فریده غیرت»، وکیل دادگستری هم معتقد است که بحث سربازی دختران هیچ‌گاه تبدیل به یک دغدغه جدی و خواست اجتماعی نشده و خبر منتشرشده هم به همین دلیل به شوخی شبیه است. او در گفتوگو با «شهروند» می‌گوید: «هر چقدر سلیقه افراد در قانون‌گذاری را تاثیرگذار بدانیم و در نظر بگیریم اما قوانین باید یک زمینه اجتماعی داشته باشد و خواست عمومی در آن لحاظ شود. سربازی دختران در این سال‌ها هیچ‌گاه به‌صورت یک خواست اجتماعی درنیامده و به همین دلیل مطرح شدن آن را نمی‌توان جدی گرفت.» غیرت در ادامه تاکید می‌کند که برای قانون‌شدن خدمت وظیفه عمومی برای زنان، حتما به تصویب نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی نیاز است: «قطعا باید مجلس تصویب کند و روند قانون‌گذاری طی شود. همچنان که اطلاع داریم، قانون‌گذاری در ایران باید از مجلس و در قالب طرح یا لایحه بگذرد. من هم این خبر را یک شوخی دیدم و به نظر من شرایط قانون‌گذاری کشور نه توجهی به این مسأله دارد و نه خواستی جدی در جامعه وجود دارد.» این وکیل دادگستری درباره سابقه قانونی خدمات وظیفه عمومی زنان در ایران هم می‌گوید: «پیش از انقلاب و در دوره‌ای زنان به سربازی می‌رفتند و خدماتی انجام می‌دادند. این فعالیت‌ها با نحوه سربازی مردان متفاوت بود. یک دوره‌ای این طرح وجود داشت ولی ادامه پیدا نکرد و هیچ وقت هم خیلی جدی نبود. پس از انقلاب هم، من هرگز زمزمه و تلاشی برای قانونی کردن سربازی دختران ندیدم و حتی اظهار علاقه و تمایلی در کسی در این‌باره ندیدم.»
زنان در ایران کی و چطور به سربازی می‌رفتند؟
تا همین 40 سال پیش و قبل از انقلاب اسلامی و در زمان پهلوی دوم طرح سربازی دختران در ایران با عنوان سپاه دانش شکل گرفت و این موضوع به عنوان سربازی زنان معروف شد. اعضاى سپاه «دانش» و «بهداشت» موظف به گذراندن دورانى ۴ماهه بودند. دوشنبه و چهارشنبه هر هفته «سپاهیان دانش» و «سپاهیان بهداشت» در پادگان‌هاى بزرگ شهر، تعلیم تیراندازى مى‌دیدند. در این سفر زنان عضو سپاه «دانش» و «بهداشت» مانند مردان، رفتارى نظامى داشتند، رژه مى‌رفتند و تمرینات تیراندازى مى‌کردند، اما پس از انقلاب در زمان بررسی اصل ۱۵۱ قانون اساسی، این موضوع مخالفانی پیدا کرد؛ مانند آیت‌الله صافی که سربازی زنان را یک بدعت نادرست از سوی حکومت سابق دانست و گفت: «این بدعت تازه‌ای بود که در زمان طاغوت برای هتک صیانت زنان این مملکت به وجود آمد. خواهش من این است که شما کاری نکنید که این بدعت به وسیله شما تأیید شود… آموزش نظامی برای زنان سابقه قبل ندارد و اگر این امر، امر لازمی بود، حضرت رسول اکرم (ص) هم حضرت زهرا(ع) را آموزش نظامی می‌داد.» بنابراین بعد از تصویب نهایی قانون اساسی، سربازی زنان حذف شد.
سربازی زنان در دیگر کشورها
آن‌طور که بعضی منابع خبری نوشته‌اند: «نقش زنان در ارتش تاریخچه‌ای دارد که به ۴۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. در طول تاریخ زنان نقش‌های بسیاری در ارتش از جمله نگهبانی و حضور در جنگ‌ها داشته‌اند، هرچند که خدمت وظیفه زنان در ارتش همواره موضوعی جنجالی بوده و به همین دلیل نسبت کمتری از زنان در تاریخ در کنار مردان جنگیده‌اند.»
در حال حاضر، در کشورهای زیادی زنان هم به سربازی می‌روند؛ مثلا در میانمار نیز تنها زنانی که ازدواج کرده یا طلاق گرفته و صاحب فرزند باشند از رفتن به سربازی معاف می‌شوند. در آمریکا زنان برای خدمت سربازی ثبت‌نام نمی‌شوند، اما می‌توانند به‌طور داوطلبانه به خدمت برده شوند. در اروپا هم هستند کشورهایی که زنانشان به سربازی می‌روند؛ آن‌طور که به‌تازگی «ایسنا» نوشته، مثلا زنان فنلاندی از سال 1995 میلادی می‌توانستند داوطلبانه به خدمت سربازی بروند و در 45 روز نخست اعزام، به آنان فرصت داده می‌شود تا از ادامه این خدمت انصراف دهند. در صورتی که از مدت 45 روز نخست بگذرد، زنان هم موظف به رعایت تمامی قوانین‌اند و تنها دلایل پزشکی و بارداری آنان را به‌طور موقت از انجام خدمت معاف می‌کند. زنان در یونان هم به عنوان متخصصان حقوق‌بگیر در ارتش به کار گرفته می‌شوند، اما موظف نیستند همچون مردان به خدمت سربازی بروند. در مکزیک و سوییس هم زنان به‌طور داوطلبانه می‌توانند به خدمت سربازی بروند.
دویچه‌وله هم در این‌باره نوشته است: «مقام‌های نروژی اعلام کرده‌اند که در نظر دارند خدمت سربازی را برای تمامی شهروندان و بدون در نظر گرفتن جنسیت آنان اجباری کنند و به این ترتیب از سال 2015 میلادی زنان موظف شدند یک سال خدمت وظیفه اجباری را پشت سر بگذارند. هرچند در این طرح قرار نیست زنان برخلاف میل باطنی‌شان و به زور به سربازی بروند، اما تلاش شده تا تعادل جنسیتی در این زمینه حفظ شود.»