[حانیه جهانیان] اخبار، اصالت منبع، شایعه‌پراکنی، دروغ و برهم‌زدن امنیت روانی جامعه همگی نقش به‌سزایی در تحریک افکار عمومی و بازی‌گرفته‌شدن آنها توسط معاندین دارد. در این سال‌ها کم نبود روزها و لحظاتی که تشخیص درست و غلط برای عموم مردم دشوار بود و برای خروج از این بحران و سیاهی رسانه و اهل فن به یکی از اصلی‌ترین نیازهای جامعه بدل شده بود. نیازی که باید به سرعت و باظرافت هرچه تمامتر به آن پاسخ داده شود.
ماجرا چه بود؟
تحقیقات متعدد نشان می‌دهند رسانههای اجتماعی Social media مملو از اطلاعات نادرست Fake news هستند. همچنین بسیاری معتقدند که بازیگران خارجی تلاش کرده‌اند از این پلتفرم‌ها برای تأثیرگذاری بر انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر ایالات متحده استفاده کنند. با وجود دریافت اخبار نادرست از رسانههای اجتماعی بسیاری از آمریکایی‌ها همچنان به طور گسترده‌ای به پلتفرم‌هایی همچون فیس‌بوک ، یوتیوب و ایکس برای دریافت اخبار خود اعتماد دارند.
شبکه های اجتماعی منبع اخبار نادرست
طبق نظرسنجی اخیر مرکز تحقیقات پیو، ۵۴ درصد از بزرگسالان آمریکایی حداقل در بعضی موارد اخبار مورد علاقه خود را از رسانههای اجتماعی Social media دریافت می‌کنند. این موضوع شبکه‌های اجتماعی را به یک منبع کلیدی خبری در زندگی روزمره آمریکایی‌ها تبدیل کرده است. فیس‌بوک و یوتیوب یکی از اصلی‌ترین منابع خبری در آمریکا به شمار می‌آیند. به طوری که ۳۳ درصد از بزرگسالان آمریکایی به طور مرتب از این پلتفرم‌ها برای دریافت اخبار استفاده می‌کنند. اینستاگرام ، که متعلق به متا است، با ۲۰ درصد در رتبه سوم قرار دارد. در حالی که پلتفرم‌های تیک تاک و ایکس و ، که به عنوان منابع اصلی اخبار نادرست رسانه اجتماعی شناخته می‌شوند، در میان ۵ پلتفرم برتر قرار دارند.
اصالت و صحت گم شد؟!
نظرسنجی دیگری از مرکز تحقیقات پیو نشان داد که بسیاری از آمریکایی‌ها، به ویژه جمهوری‌خواهان و جوانان، اکنون اطلاعات منتشر شده در رسانههای اجتماعی را به اندازه اطلاعات منتشر شده از سازمان‌های خبری معتبر، قبول دارند. کاهش اعتماد به رسانههای خبری سنتی نشانه‌ای از تغییر در دیدگاه افراد در دنیای امروز است. جایی که مردم، به جای پذیرش حقیقت‌های پیچیده و گاه ناخوشایند از منابع خبری رسمی ترجیح می‌دهند آنچه را که الگوریتم‌های رسانههای اجتماعی به آنها پیشنهاد می‌دهند، بخوانند و باور کنند.
ایران و تحولات رسانه‌ای
در ایران، منابع خبری به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: رسانههای رسمی و شبکه‌های اجتماعی. در سال‌های اخیر، جایگاه رسانههای رسمی مانند صداوسیما به عنوان منبع اصلی اخبار کاهش یافته است. به طور خاص، از سال 1391 تا اواخر سال 1400، رابطه‌ای معکوس میان مرجعیت خبری صداوسیما و سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی وجود داشته است. در سال 1400، سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی به رقابتی پایاپای با رسانههای رسمی کشور رسیده‌اند. همچنین، کاربران ایرانی از شبکه‌های اجتماعی مختلف برای دریافت اخبار استفاده می‌کنند. خبرگزاری‌ها و خبرنگاران رسمی بیشتر از توییتر، فیس‌بوک و یوتیوب استفاده می‌کنند، در حالی که اینفلوئنسرها اینستاگرام، تیک‌تاک و اسنپ‌چت را ترجیح می‌دهند. مردم عادی و فعالان سیاسی نیز فیس‌بوک و توییتر را به عنوان منابع خبری خود انتخاب می‌کنند.
ضرورت حکمرانی در فضای مجازی
محمد کمالی باغستانی، استاد دانشگاه و مسئول انجمن سواد رسانه‌ای هرمزگان در آخرین اظهارات خود در گفت‌وگو با مهر درباره ضرورت حکمرانی در فضای مجازی گفت:«حکمرانی مؤثر در فضای مجازی نه تنها به امنیت و آرامش کاربران کمک می‌کند، بلکه بستری مناسب برای پیشرفت اقتصادی و اجتماعی فراهم می‌آورد و می‌تواند منجر به افزایش رضایتمندی عمومی و افزایش دسترسی آحاد مختلف جامعه به اطلاعات مفید و سازنده شود. فضای مجازی بستری مفید برای معرفی حقایق جامعه ایران است که متأسفانه توسط برخی کشورهای غربی و جریان‌های معاند در حال تحریف است، ما با حضور ضابطه‌مند در این حوزه می‌توانیم گفتمان، فرهنگ و موجودیت خود را در سطح دنیا فریاد بزنیم.»
۱۰ راه برای تشخیص اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی
اولین قدم برای مبارزه با انتشار اطلاعات نادرست در رسانه های اجتماعی، شناسایی اخبار جعلی است. بهتر است قبل از اشتراک گذاری با دیگران، دوباره آن را بررسی کنید.
۱. سایر منابع معتبر را بررسی کنید:سایر سایت‌ها و رسانههای خبری معتبر را جست وجو کنید تا ببینید آیا این خبر را گزارش می‌کنند یا خیر. همچنین منابع معتبر ذکر شده در محتوا را بررسی کنید.
۲. منبع اطلاعات را بررسی کنید:اگر این خبر از منبع ناشناس است، کمی تحقیق کنید. آدرس وب صفحه را بررسی کنید و به دنبال دامنه‌هایی به غیر از.com بگردید، مانند «infonet.» یا «.offer.» و هرگونه اشتباه املایی را در آدرس URL بررسی کنید. در صورت شک، به صفحه اصلی بروید و همان اطلاعات را بررسی کنید.
۳. به نویسنده نگاه کنید:نام نویسنده را جست وجو کنید. اعتبار، تعداد فالوورهای آنها و مدت زمان فعال بودن حساب را بررسی کنید. سایر پست‌ها را بررسی کنید تا مشخص شود آیا آنها رفتارهای رباتی، مانند پست کردن در تمام اوقات روز و از نقاط مختلف جهان، دارند یا خیر. ویژگی‌هایی مانند نام کاربری با اعداد و پیوندهای مشکوک را در اطلاعات نویسنده بررسی کنید. اگر خبر از حساب‌های دیگر بازنشر شده و دارای محتوای سیاسی بسیار شدید باشد، احتمالاً با یک حساب ربات جعلی روبرو هستید.
۴. عکس پروفایل را جست وجو کنید:علاوه بر مشاهده اطلاعات و اعتبار نویسنده، عکس پروفایل او را بررسی کنید. عکس نمایه را در جست وجوی معکوس گوگل سرچ کنید. مطمئن شوید که تصویر یک تصویر تقلبی یا یک فرد مشهور نیست. اگر تصویر اصلی به نظر نمی‌رسد، پس احتمالاً مقاله نیز قابل اعتماد نیست.
۵. فراتر از تیتر بخوانید:به این فکر کنید که آیا داستان غیرواقعی به نظر می‌رسد یا واقعی؟ یک داستان معتبر دارای حقایق زیادی است که با نقل قول‌های کارشناسان، آمار رسمی و داده‌های نظرسنجی منتقل شده است. همچنین می‌تواند گزارش شاهدان عینی نیز داشته باشد. اگر حقایق دقیق یا ثابتی فراتر از عنوان وجود ندارد، اطلاعات را زیر سوال ببرید. به دنبال شواهدی باشید که نشان دهد واقعه واقعاً اتفاق افتاده است. مطمئن شوید که از حقایق صرفاً برای حمایت از یک دیدگاه خاص استفاده نمی‌شود.
۶. یک ذهنیت انتقادی ایجاد کنید:اجازه ندهید که باورهای شخصی قضاوت را پنهان کند. سوگیری‌ها می‌توانند بر نحوه پاسخ افراد به مقاله تأثیر بگذارند. رسانههای اجتماعی داستان‌هایی را پیشنهاد می‌کنند که با علایق، نظرات و عادات افراد مطابقت دارند. پس اجازه ندهید احساسات بر دیدگاه‌ها در مورد خبر تأثیر بگذارد. به یک خبر، انتقادی و منطقی نگاه کنید.
۷. مشخص کنید که آیا با یک شوخی طرف هستید؟ وب‌سایت‌های طنز داستان را به طنز یا شوخی تبدیل می‌کنند. وب سایت را بررسی کنید تا ببینید آیا آنها به طور مداوم داستان‌های خنده دار ارسال می‌کنند و آیا به طنز معروف هستند یا خیر
۸. مراقب محتوای حمایت‌شده باشید:به بالای محتوا برای «محتوای حمایت شده» یا نام مشابه نگاه کنید. این داستان‌ها اغلب عکس‌های جذابی دارند و به نظر می‌رسد به اخبار دیگر پیوند دارند. صفحه را بررسی کنید و به دنبال برچسب‌هایی مانند «حامی مالی» یا تبلیغات باشید. برخی از این سایت‌ها ممکن است کاربران را برای نصب بدافزار به سایت‌های مخرب ببرند. بدافزار می‌تواند داده‌ها را از دستگاه‌ها بدزدد، باعث خرابی سخت‌افزار شود، یا یک کامپیوتر یا شبکه سیستم را از کار بیندازد.
۹. از سایت حقیقت‌سنجی استفاده کنید:سایت‌های حقیقت‌سنجی همچنین می‌توانند به تشخیص موثق یا جعلی بودن خبر کمک کنند. این سایت‌ها با استفاده از بررسی‌کننده‌های واقعیت مستقل، با بررسی منابع رسانه‌ای معتبر، صحت اطلاعات را بررسی و تحقیق می‌کنند. آنها اغلب بخشی از خبرگزاری‌های بزرگتر هستند که حقایق و اظهارات نادرست را شناسایی می‌کنند.
۱۰. صحت تصویر را بررسی کنید:نرم افزارهای ویرایش عکس مدرن، تولید تصاویر جعلی واقع‌گرایانه را آسان کرده‌اند. در این شرایط به دنبال سایه‌ها یا لبه‌های ناهموار در عکس باشید. جست وجوی عکس معکوس گوگل روش دیگری برای بررسی تصویر است تا ببینید از کجا منشا گرفته است و آیا تغییر یافته است یا خیر.