[شهروند] محتواهای درسی نه تنها به انتقال دانش کمک می‌کنند، بلکه تأثیرات عمیق‌تری روی شخصیت، نگرش و آینده دانش‌آموزان دارند، بنابراین برای موفقیت نظام آموزشی، باید به کیفیت و به‌روز بودن این محتواها توجه ویژه‌ای شود. محتواهای درسی می‌توانند به تقویت مهارت‌های تحلیلی و تفکر انتقادی دانش‌آموزان کمک کنند. آموزش مفاهیم علمی و ریاضی به دانش‌آموزان، مهارت‌های حل مساله را در آنها تقویت می‌کند. محتوای درسی می‌تواند شخصیت و رفتار دانش‌آموزان را تحت‌تأثیر قرار دهد و ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی را در آنها نهادینه کند. یادگیری موفق از طریق محتواهای درسی می‌تواند به افزایش اعتماد به‌نفس دانش‌آموزان منجر شود. محتواهای درسی می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند تا با تحولات جهانی و چالش‌های آن آشنا شوند. دروس گروهی و پروژه‌های مشترک می‌توانند مهارت‌های اجتماعی و همکاری را در دانش‌آموزان تقویت کنند. محتوای آموزشی باید به دانش‌آموزان بیاموزد که به تفاوت‌ها و تنوع فرهنگی احترام بگذارند. آموزش مهارت‌های مرتبط با بازار کار هم سبب می‌شود دانش‌آموزان برای ورود به دنیای کار آماده‌تر باشند.
عناصر هویتی، حس مشترک یک ملت بودن را ایجاد می‌کنند
زهرا علی‌اکبری، کارشناس آموزش‌وپرورش به «شهروند» می‌گوید: «یکی از مسیرهای مطمئن و موثر برای فرهنگ‌سازی و تقویت هویت ملی، برنامه درسی و محتوای آموزشی، نظام آموزشی در جوامع است.» علی‌اکبری ادامه می‌دهد: «بهترین دوران شکل‌گیری شخصیت، در سنینِ حضور کودکان و دانش‌آموزان در مدرسه است و به همین دلیل هر جامعه‌ای برای ترسیم آینده خودش باید به مدرسه و محتوای یادگیری آن در این دوران توجه کند.» این کارشناس آموزش‌وپرورش اظهار می‌کند:«محتوای نامطلوب کتاب‌های درسی و محتواهای آموزشی که فاقد چارچوب‌های لازم برای پرورش نسلی با هویت ملی است، نشان از آن دارد که هنوز مؤلفه‌های لازم و ضروری فرهنگ و هویت در برنامه درسی آن دانش‌آموزان گنجانده نشده است.» علی‌اکبری عنوان می‌کند: «هویت ملی چیزی است که کشورها را منحصر به‌فرد و متفاوت از دیگران می‌کند و باعث می‌شود دانش‌آموز احساس کند به یک گروه تعلق دارد.» او ادامه می‌دهد: «این عناصر هویتی مانند بلوک‌های ساختمانی هستند که حس مشترکی از اینکه ما به عنوان یک ملت هستیم ایجاد می‌کنند.» او معتقد است فرهنگ و هویت چیزی نیست که با جبر درسی و حفظیات آن را به دانش‌آموزان تزریق کرد. این کارشناس بیان می‌کند: «دانش‌آموز باید قبل از اجبار و تحمیل با عشق و اختیار هویت ملی خودش را بپذیرد. با این اوصاف سیاستگذاران آموزش و پرورش باید نکاتی را مدنظر داشته باشند و در قالب چند بخش در برنامه درسی این هویت را در دانش آموزان ایجاد کنند.»
نمادها و ارزش‌های ملی باید در محتواهای درسی گنجانده شوند
علی‌اکبری می‌گوید: «در گام نخست می‌توان برای آشنایی نسل جدید با فرهنگ کشور، سنت‌ها، زبان‌ها، آداب و رسوم، ادیان مختلف، باورهای رایج، تعطیلات ملی و شیوه‌های زندگی مناطق مختلف کشور را در محتواهای درسی گنجاند.» این کارشناس آموزشی معتقد است تاریخ در شکل‌گیری هویت ملی هر جامعه‌ای اهمیت بالایی دارد. تاریخ هر کشوری را رویدادها، افراد و دستاوردهای مهم آن کشور می‌سازند، بنابراین آموختن اینها از الزامات باید باشد چون نسل جدید متوجه می‌شود چگونه به جایی که امروز هستیم رسیده‌ایم. او اظهار می‌کند: «نمادهای ملی‌مان مانند پرچم ملی، سرود، نشان ملی و... باید در محتواهای درسی گنجانده شوند. این نمادها از این جهت مهم هستند که ما را متحد می‌کنند. وقتی شهروندان متوجه شوند بخشی از این هویت و ملت هستند، احساس غرور خواهند کرد.» علی‌اکبری بیان می‌کند: «ارزش‌هایی همچون صداقت، احترام، مهربانی و میهن‌پرستی باید بخشی از محتواهای درسی باشند. این ارزش‌ها به دانش‌آموزان کمک می‌کنند تا با هم زندگی مسالمت‌آمیزی داشته باشند و یک ملت قوی و متحد ایجاد کنند.»
تغییرات محتوای درسی نشان‌دهنده تلاش برای به‌روز کردن سیستم آموزشی و پاسخگویی به نیازهای جدید جامعه است
این کارشناس آموزشی ادامه می‌دهد: «در یک دهه اخیر برخی از کتب درسی به‌روز شده و محتوای آنها با توجه به نیازهای جدید جامعه و دنیای مدرن تغییر یافته است. درواقع محتوای درسی به مهارت‌هایی مانند تفکر انتقادی، حل مساله و کار گروهی توجه بیشتری کرده است.» علی‌اکبری بیان می‌کند: «در سال‌های اخیر موضوعات مربوط به سلامت روان و مدیریت استرس در برنامه‌های درسی گنجانده شده‌اند. همین‌طور مباحث مربوط به تغییرات اقلیمی و حفاظت از محیط‌زیست به محتوای درسی افزوده شده است.» او اظهار می‌کند: «در یک دهه اخیر موضوعات مرتبط با حقوق بشر و عدالت اجتماعی در کتب درسی بیشتر موردتوجه قرار گرفته‌اند. البته با توجه به شرایط خاص مانند شیوع بیماری‌های واگیر، آموزش آنلاین به بخشی از محتوای درسی تبدیل شده است.» این کارشناس آموزشی بیان می‌کند: «اضافه شدن دروس و برنامه‌هایی که به دانش‌آموزان مهارت‌های موردنیاز بازار کار را آموزش می‌دهد، همین‌طور ترویج فرهنگ کارآفرینی و نوآوری در بین دانش‌آموزان یکی از اتفاقات خوب در حوزه تغییر محتواهای درسی بوده است.» او ادامه می‌دهد: «تأکید بر روش‌های تدریس فعال و تعاملی به جای روش‌های سنتی، تشویق به کار گروهی و پروژه‌های عملی به‌منظور یادگیری بهتر از تغییرات محسوس در شیوه تدریس در مدارس بوده‌اند.» علی‌اکبری معتقد است تغییرات محتوای درسی در ایران در یک‌دهه اخیر نشان‌دهنده تلاش برای به‌روز کردن سیستم آموزشی و پاسخگویی به نیازهای جدید جامعه است. این تغییرات به ایجاد یک سیستم آموزشی جامع‌تر و کارآمدتر کمک می‌کند که به نیازهای دانش‌آموزان و چالش‌های روز پاسخ دهد.» این کارشناس آموزشی ادامه می‌دهد: «نکته مهم‌تر این است که بخشی از این محتوا در حال حاضر در کتاب‌های درسی وجود دارند اما بیش از آنکه دانش‌آموز به آنها حس تعلق بگیرد، مجبور است برای کسب نمره، تمرکزش را بر حفظ کردن آن بگذارد. برای همین است که این تعلق با خاطره‌خوش و پویایی برای او همراه نشده است.» علی‌اکبری می‌گوید: «آموزش و پرورش برای ساخت هویت ملی باید این عناصر هویتی و فرهنگی را با محتوایی همچون اردوها، پژوهش‌ها، پویش‌ها، جشنواره‌ها و هر آنچه یادگیری را شیرین‌تر و ماندگارتر می‌کند، همراه سازد.»
نیاز به ایجاد یک نظام آموزشی منسجم داریم
بیانات رهبری درخصوص تغییر محتواهای درسی معمولا بر اهمیت به‌روز کردن نظام آموزشی و تطابق آن با نیازهای جامعه و پیشرفت‌های علمی تأکید دارد. ایشان بر نیاز به نوآوری در محتوا تاکید داشته و فرموده‌اند: «محتوای آموزشی باید با تحولات روز دنیا و نیازهای آینده هم‌راستا باشد.» بنابر گفته‌های مقام معظم رهبری، آموزش مهارت‌های عملی و کاربردی به دانش‌آموزان و دانشجویان برای آماده‌سازی آنها برای ورود به بازار کار ضرورت دارد. تقویت تفکر انتقادی و خلاقانه به‌جای حفظ کردن مطالب یکی دیگر از تاکیدات ایشان در حوزه محتواهای درسی بوده است. به گفته رهبری نیاز به ایجاد یک نظام آموزشی منسجم داریم که همه مقاطع تحصیلی را شامل شود و به تربیت همه‌جانبه دانش‌آموزان بپردازد. اهمیت فرهنگ‌سازی در محتوای آموزشی و توجه به ارزش‌های اسلامی و ملی هم از تاکیدات رهبری در این حوزه بوده است. بنابر فرمایشات رهبری سبک زندگی اسلامی، تعاون، همکاری اجتماعی، اینها را بچّه‌ها باید در مدرسه یاد بگیرند. ایشان فرموده‌اند: «یکی از مشکلات ما مساله بی‌انضباطی‌هایی است که در زندگی اجتماعی و زندگی خانوادگی و مانند اینها معمولاً وجود دارد؛ ما از نوجوانی و از جوانی باید نظم و انضباط و تبعیّت از قانون را یاد بگیریم.» بنابر گفته‌ای رهبری، روح مطالعه، احساس تحقیق و مطالعه در جوان، در نوجوان می‌تواند نهادینه شود.
فرهنگ غرب چالش برخی جوامع برای حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی خود
تأثیر منفی غرب بر محتوای درسی برخی کشورها به‌ویژه در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی قابل مشاهده است. این تأثیرات می‌توانند شامل تضعیف هویت ملی، تغییر در ارزش‌ها و نگرش‌های اجتماعی باشند. این تأثیرات نشان‌دهنده چالش‌هایی هستند که کشورها باید برای حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی خود با آنها مواجه شوند.
ایران: پس از انقلاب اسلامی، تأثیرات غرب بر محتوای درسی به عنوان تهدیدی برای هویت ملی و مذهبی تلقی شد و تلاش‌هایی برای بازنگری و اسلامی‌سازی محتواهای درسی صورت گرفته است.
پاکستان: محتوای درسی تحت‌تأثیر فرهنگ غربی قرار گرفته تا جایی که برخی از نهادها به ترویج ارزش‌های غربی به عنوان تهدیدی برای فرهنگ و هویت اسلامی واکنش نشان داده‌اند.
کنیا: در برخی مناطق، تأثیرات غربی به تضعیف هویت فرهنگی و اجتماعی منجر شده و نگرانی‌هایی درباره از دست رفتن زبان‌ها و سنت‌های محلی وجود دارد.
برزیل: فرهنگ غرب در این کشور به تضعیف هویت محلی و افزایش نابرابری‌های اجتماعی منجر شده است.
هند: تأثیرات فرهنگ غربی در این کشور باعث تضعیف سنت‌ها و ارزش‌های محلی شده تا جایی که برخی از گروه‌ها به این موضوع واکنش نشان داده‌اند.