[شهروند] 424 سال پیش در چنین روزی، برابر 28 دسامبر ١٦٠٠ میلادی، «الیزابت اول» ملکه انگلستان، با صدور یک دستور اجرایی، انحصار تجارت در منطقه جنوب شرقی آسیا را برای مدت ٢٠ سال در اختیار یک بنگاه اقتصادی به نام «شرکت سهامی جان» قرار داد. این شرکت یا در واقع بنگاه اقتصادی متعلق به بازرگانان و تجار انگلیسی بود و دولت بریتانیا هیچ سهام و منفعتی در آن نداشت. در این دوره تاریخی داشتن ارتباط نزدیک با دربار و مشاوران ملکه باعث می‌شد هر کس بتواند با پرداخت مبلغی، فرمان مورد نظر خود را از ملکه دریافت کرده و سرمایه و تجارت خویش را از دستبرد رقبا مصون بدارد. اما فرمان صادر شده توسط الیزابت اول برای «شرکت سهامی جان» را باید مبدأ تغییرات ژئوپولیتیکی اثرگذار در آسیای جنوب شرقی و خصوصاً شبه قاره هند به شمار آورد، زیرا فرمان فوق در ادامه به تشکیل یکی از مهیب‌ترین هلدینگ‌ها و تراست‌های اقتصادی-سیاسی جهان یعنی «کمپانی هند شرقی» انجامید.
رقابت و جنگ بین غارتگران اروپایی
داد و ستد در منطقه جنوب‌شرقی آسیا که اندونزی، فیلیپین، مالزی و بنگال (شرق هندوستان) را شامل می‌شد، از سال‌ها پیش توسط استعمارگان پرتغالی-هلندی آغاز شده بود و انگلیسی‌ها در مناسبات تجاری این منطقه تازه‌وارد و نابلد محسوب می‌شدند. اما «شرکت سهامی جان» که با اتکاء به فرمان الیزابت اول و همچنین اضافه شدن تجار و ثروتمندان بیشتر به جمع سهامداران، قدرت مضاعفی پیدا کرده بود، گام به گام نبض تجارت چای، ابریشم، نمک، تریاک، پنبه و ادویه منطقه را در دست گرفت و شعاع عمل خود را گسترش داد. در این برهه مهم‌ترین مانع کمپانی هند شرقی در مسیر رسیدن به اهداف بزرگی که در سر داشت، دیگر استعمارگران اروپایی علی‌الخصوص کشور فرانسه بود. درگیری نظامی انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها بر سر منافع این منطقه حدود یک دهه به طول انجامید. طی این جنگ‌ها که به «کارناتیک» معروف شدند، کمپانی هند شرقی موفق شد رقبای اروپایی خود را از شرق هندوستان رانده و کنترل منطقه بنگال را به دست بگیرد.
کمپانی، جاده صاف کن بریتانیای کبیر
«کمپانی هند شرقی» در ابتدا با اهدافی کاملاً تجاری فعالیت خود را آغاز کرد، اما رفته رفته در سایه جاه‌طلبی سهامداران ارشد آن، از قالب یک شرکت تجاری و اقتصادی خارج و به یک قدرت مهیب نظامی با مقاصد امپریالیستی تبدیل شد. جالب است بدانید در دوره‌ای این کمپانی صاحب یک نیروی نظامی اختصاصی ٢٥٠ هزار نفری بود، یعنی چیزی معادل دو برابر ارتش انگلستان! این میان ضعف نظامی-اقتصادی امپراتوری مغولی هند بهترین فرصت برای کمپانی هند شرقی بود که از مدت‌ها قبل سودای دست‌اندازی به تمامی خاک هندوستان را در سر داشت. عاقبت نیز چنین شد و کمپانی در سال ١٨٥٨ میلادی امپراتوری گورکانیان را منقرض کرد و خود حاکم بلامنازع سرزمین هندوستان شد. 15 سال بعد، هنگامی که ماموریت تاریخی کمپانی هند شرقی در مکیدن خون ساکنان جنوبی شرقی آسیا و شبه‌قاره هند به پایان رسیده بود، انحلال رسمی‌اش در سال 1874 میلادی اعلام و سلطه دولت انگلستان بر میراث به جا مانده از آن آغاز شد.