[مریم رضاخواه ] گرمایش زمین یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی است که در سطح جهانی در حال افزایش است، اما در برخی کشورها به‌ویژه در ایران، این پدیده با سرعت بیشتری رخ می‌دهد. عوامل مختلفی وجود دارند که باعث می‌شوند ایران نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر در معرض گرمایش زمین شدیدتر و سریع‌تر قرار گیرد. کارشناسان بر این نکته تأکید دارند که مناطق واقع در عرض‌های جغرافیایی ۲۵ تا ۴۰ درجه، به ویژه در نیمکره شمالی و جنوبی، بیشتر تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارند و آسیب پذیرتر و شکننده تر هستند. ایران هم یکی از کشورهایی است که در کمربند خشک جهان، قرار دارد و این تغییر اقلیم، موجب کاهش سطح برف در کوهستان ها و کم شدن ذخیره های یخچالی می شود، تعداد زیادی از رودخانه های دائمی را فصلی و برخی از رودخانه های فصلی را خشک می کند. گرد و خاک و میانگین دما افزایش می یابد و به این ترتیب بخش قابل توجهی از تالاب ها در معرض خشکی قرار می گیرند.
کارشناسان حوزه اقلیم هشدار دادند نرخ متوسط گرمایش زمین ۱.۵ درجه اعلام شده اما ایران بیش از متوسط جهان گرمترشده که ناشی از تغییرات شدید اقلیمی و کاهش بارش‌های فصلی اعم از برف و باران نسبت به ۵۰ سال اخیر است. البته تاثیر پذیری کشورها و مناطق مختلف از تغییر اقلیم متفاوت است، در برخی کشورها، افزایش دما شرایط بهتری را ایجاد می کند.
یک موضوع جهانی
مناطقی که بیشتر سال تحت پوشش برف هستند با افزایش دما به زمین های زراعی و مرتع تبدیل می شوند اما کشورهایی مانند بنگلادش یا برخی جزایر در اقیانوس آرام با گرم شدن زمین و سرعت بخشیدن به روند ذوب شدن یخ ها کامل زیر آب می روند، همچنین تاثیر تغییر اقلیم در کشورهایی که در منطقه منا یعنی در شمال آفریقا و خاورمیانه واقع شده اند و چون روی کمربند خشکسالی قرار دارند و کشورهای خشکی هستند مانند ایران مشکل ساز است.سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، وضعیت گرمایش زمین و تأثیرات آن بر محیط زیست در ایران را بررسی می کند و به « شهروند» می گوید: «تغییرات اقلیمی یک موضوع جهانی است و تأثیرات آن محدود به یک کشور خاص نیست. اما ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود و نزدیکی به استوا، تأثیرات بیشتری از تغییرات اقلیمی را نسبت به متوسط جهانی تجربه کرده و دما حدود ۱.۵ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است.» او به اثرات زیانبار گرما در کشور اشاره می کند: «این افزایش دما منجر به مصرف بیشتر انرژی در فصل‌های گرم می‌شود که خود باعث تولید آلایندگی و گازهای گلخانه‌ای بیشتر می‌گردد. این چرخه می‌تواند تأثیرات منفی بیشتری بر محیط زیست داشته باشد، از جمله آلودگی هوا، تغییرات در الگوهای بارش، سیلاب‌ها و بیابان‌زایی. همچنین، افزایش دما بر امنیت غذایی تأثیر می‌گذارد، زیرا تبخیر آب از منابع آبی افزایش می‌یابد. بخش سلامت و بهداشت هم در اثر گرمایش زمین دستخوش تغییرات و مشکلاتی خواهد شد. تغییرات اقلیمی موجب افزایش ابتلا به بیماری‌های عفونی و مسری می‌شود.» طاهری بر اهمیت همکاری‌های بین‌المللی در زمینه محدود کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای تأکید می‌کند و به ضرورت تمرکز بر سازگاری با تغییرات اقلیمی در ایران اشاره می‌کند. « در این راستا، برنامه‌هایی برای مدیریت تغییر اقلیم در حال تدوین است و سازمان محیط زیست موظف به ارائه برنامه‌های مربوطه شده است. باید برای مقابله با اثرات سوء تغییر اقلیم در تمامی جنبه‌ها برنامه ریزی کرد.»
ایران تحت تأثیر تغییرات شدید دما
حسین آخانی عضو هیئت علمی دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران و کارشناس محیط زیست، در گفت و گو با «شهروند» دلایل گرمایش زمین در ایران را تشریح می کند: « ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک قرار دارد که تابش خورشید در آن شدیدتر است. این ویژگی باعث می‌شود که تغییرات دمایی به‌ویژه در فصول گرم سال بیشتر احساس شود. همچنین، ایران به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی مرزهای بیابانی، تحت تأثیر تغییرات شدید دما قرار دارد. وجود کوه‌ها، دشت‌ها و بیابان‌ها باعث می‌شود دما در مناطق مختلف به شدت متفاوت باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میانگین دما در ایران در طی چند دهه اخیر به طور مداوم افزایش یافته است. دومین دلیل عمده ایران، بحران آب است. کاهش بارش‌ها، برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و عدم مدیریت صحیح آب، باعث تشدید خشکسالی‌ها و گرمایش زمین می‌شود. کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و دریاچه‌ها مانند دریاچه ارومیه، به‌طور مستقیم بر افزایش دمای محیط اثر می‌گذارد.»
ناپایداری اقلیم
آخانی همچنین در رابطه با آلودگی هوا و گازهای گلخانه‌ای که دلیل سوم گرمای ایران است، می گوید: «یکی از مهم‌ترین عوامل گرمایش زمین در ایران، میزان بالای انتشار گازهای گلخانه‌ای است. فعالیت‌های انسانی نقش بسزایی در گرمایش زمین دارند. با صنعتی شدن، استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی و تغییر کاربری زمین، وضعیت جوی کشور به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است. آلودگی هوا و دی‌اکسید کربن ناشی از سوخت‌های فسیلی، نه تنها سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کند بلکه باعث افزایش دما و ناپایداری اقلیم نیز می‌شود. ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای در منطقه خاورمیانه است. استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی، صنایع آلاینده، و ترافیک‌های سنگین شهری، به افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو و به تبع آن، افزایش دمای زمین کمک می‌کند.»
این کارشناس محیط زیست، قطع جنگل‌ها و تغییرات در استفاده از زمین را دلیل دیگر گرمای شدید در کشور نام می برد: «از دیگر عوامل گرمایش زمین در ایران، تغییرات در کاربری اراضی و کاهش پوشش‌های گیاهی است. قطع بی‌رویه درختان، به‌ویژه در مناطق شمالی ایران، باعث از بین رفتن جنگل‌ها و کاهش ظرفیت جذب کربن در جو می‌شود.»
راهکارهایی برای کاهش گرما
عضو هیأت علمی دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران و کارشناس محیط زیست برای برون رفت از این چالش و کاهش گرما در کشور راهکارهایی پیشنهاد می دهد: «باید قوانین قاطع در زمینه حفاظت از محیط زیست و کاهش آلودگی اجرا و تصویب شود. در انرژی‌های پاک مثل خورشیدی و بادی سرمایه گذاری شود و توسعه یابند. به مردم در خصوص اهمیت مدیریت منابع طبیعی اطلاع رسانی صورت گیرد.
مدیریت آب و توسعه انرژی های تجدیدپذیر
گرمایش زمین در ایران به دلایل مختلفی نظیر موقعیت جغرافیایی خاص، بحران آب، آلودگی هوا و تخریب محیط زیست شدت یافته است. برای مقابله با این بحران نیاز به سیاست‌گذاری‌های جامع و به‌کارگیری راهکارهای علمی و عملی در زمینه‌های مختلف از جمله کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، مدیریت منابع آب، حفاظت از جنگل‌ها و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر وجود دارد.