[ حانیه جهانیان] پنجمین دوره «پویش کودکان سایبری» با هدف افزایش آگاهی خانواده‌ها و دانش‌آموزان در خصوص آسیب‌های فضای مجازی از ۲۴ آذرماه آغاز شده و تا۳۰ آذرماه ادامه خواهد داشت. به همین مناسبت روز اول این پویش با موضوع «کودکان، ایمنی سایبری»، روز دوم «خانواده، والدگری سایبری» روز سوم «دوستان، بازی‌های سایبری»، روز چهارم «مدرسه، آموزش سایبری» روز پنجم «جامعه، فرهنگ سایبری» روز ششم «سکوها، مسئولیت اجتماعی» و روز هفتم «پلیس فتا، حامی کودکان سایبری» نامگذاری شده است. در این گزارش قصد داریم به بررسی آخرین وضعیت امنیت کودکان در فضای مجازی و دستاوردهای این هفته مهم که برای پنجمین سال درحال برگزاری است بیشتر بپردازیم. به همین بهانه نیز با کارشناسان این حوزه به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
کودکان، ایمنی سایبری
امروزه کودکان بیشتر از هر زمانی در فضای مجازی فعالیت دارند و اکثر اوقات این فعالیت‌ها بدون هیچ نظارتی از سوی والدین انجام می‌شود. در صورتی که کودکان از نکات اولیه امنیت سایبری آگاه نباشند، ممکن است خود و اطرافیان‌شان را به دردسر بیندازند و اطلاعات شخصی را به سادگی افشا کنند. همین موضوع باعث شده تا خانواده‌ها نسبت به امنیت فرزندان‌شان در فضای مجازی حساسیت بیشتری از خود نشان دهند. آخرین آمارهای شرکت امنیتی «کسپرسکی» حاکی از آن است که 40 درصد از کودکان، اطلاعات حساسی شامل آدرس خانه‌شان را به صورت آنلاین فاش می‌کنند! به همین علت بهتر است با رعایت احتیاط و ایجاد امکانات مناسب، از هرگونه تهدیدی جلوگیری کرد. راهکارهایی همچون؛ استفاده از ابزارهای امنیتی ضروری که باید روی تمامی سیستم‌ها نصب باشند:برنامه آنتی ویروس، محافظ رمز عبور و آنتی فیشینگ. روح‌الله پورطالب، پژوهشگر فضای مجازی در این‌باره به «شهروند» می‌گوید:«متاسفانه در کشور به سادگی از کنار قوانین استفاده از فضای سایبر می‌گذرند و شرایط را طوری مهیا کرده‌اند که همه مردم به راحتی به فیلترشکن دسترسی دارند و از این لحاظ قوانین موجود ساده هستند و کسی به آنها توجه نمی‌کند. به نظر می رسد شورای فضای مجازی باید به طور جدی‌تری به موضوعات استفاده صحیح از فضای مجازی برای «نسل‌های زد و آلفا» دقت بیشتری داشته باشند و قوانین خانوادگی را برای این موضوع تدوین کنند. به نظر می رسد راهکار مناسبی را که می‌توانیم در این موضوع به آن اشاره داشته باشیم ، تدوین قوانین استفاده از فضای مجازی برای فرزندان در مدارس است به طور مثال باید با توجه به استفاده از فضای مجازی برای فرزندان مدارس سیم کارت پاک به آنها تحویل دهند که فرزند فقط از آن سیم کارت بتواند استفاده کند و عضو شبکه های اجتماعی شوند. راهکار دیگر، تدوین قانون استفاده صحیح از فضای مجازی است که این موضوع باید از طریق رسانه ها و شبکه های صدا و سیما و شبکه های اجتماعی به درستی صورت گیرد که این امر مستلزم طرح در شورای فضای مجازی و همچنین تدوین قانون در مجلس شورای اسلامی است. در پایان ذکر این نکته لازم است که برای کنترل فرزندان و نسل‌های آینده آموزش های سواد رسانه ای مهدکودک ها و دبستان‌ها باید الزامی شود.»
خانواده، والدگری سایبری
والدین در ابتدا باید خودشان آموزش ببینند تا بتوانند از کودکان محافظت کنند. نقش والدین در پیشگیری از آسیب های فضای مجازی بسیار موثر و تعیین کننده است به همین دلیل کارشناسان فضای مجازی و پلیس فتا اصطلاح والدگردی در فضای مجازی را مطرح می کنند تا والدین با افزایش سواد رسانه ای و مهارت های فنی و علمی، نظارت بیشتری نسبت به وب گردی کودکان در اینترنت و فضای مجازی داشته باشند. والدین باید برای استفاده کودکان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجموعه قوانینی تعریف کرده و سعی کنند قبل از کودکان، فیلم، کارتون، انیمیشن یا بازی‌های رایانه‌ای را کنترل کنند. سایت‌هایی را که فرزندان در آنها عضویت دارند بشناسند، همچنین می‌توانند موتورهای جست وجو را برای سنین مناسب کودکشان محدود کنند. به مجموعه این اقدامات «والدگری» گفته می شود یعنی نظارت کودک در فضای مجازی در عین حال که او را از این تکنولوژی محروم نکرده‌اید.
دوستان، بازی‌های سایبری
افشین صادقی‌نیا، کارشناس فناوری درباره ابعاد بازی‌های سایبری به «شهروند» می‌گوید:«فضای سایبر برخلاف آنچه نزد افکار عمومی شناخته می‌شود، صرفا به معنی بازی‌های برخط نیست. ممکن است درگیر بازی مهیجی باشید که هیچ نیازی به استفاده از اینترنت به صورت همزمان ندارد اما همچنان به عنوان بازی سایبری معرفی می‌شوند. این بازی‌ها صرفا مخرب نیستند. برای مثال در ایران، سالانه لیگ بازی‌های رایانه‌ای و موبایلی برگزار می‌شود که از قضا با استقبال بالای بازیکنان و علاقه‌مندان پیوند پیدا کرده. تشخیص مفید، مفرح و مخرب بودن بازی‌ها به محتوای آنها برمی‌گردد. در صورتی که سایت‌های شرط‌بندی و قمار را در رده بازی‌ها قرار دهیم بدیهی‌ست که محتواهایی از این دست چه از نظر شرعی و چه عرفی، باطل و رد شده تلقی می‌شوند.»
مدرسه، آموزش سایبری
لیلا طاوسی، کارشناس آموزشی و مشاور کودک درباره آخرین وضعیت آموزش سایبری و لزوم والدگری در این فضا به «شهروند» می‌گوید:«یکی از معایب آموزش سایبری در ایران عدم دسته‌بندی موضوعی و نبود رده‌بندی سنی ویژه دانش‌آموزان است. به نحوی که کاربران بدون هیچگونه محدودیتی امکان استفاده از تمامی امکانات سکوها را دارند. نبود آموزش و فرهنگ‌سازی لازم به گستردگی ابعاد آسیب‌های مجازی دامن زده است. اینکه والدین رفاه کودک را با رها کردن او اشتباه می‌گیرند و تصور می‌کنند اگر به صورت تمام و کمال امکانات فضای مجازی را در اختیار فرزندان‌شان قرار دهند نشان از دلسوزی و توجه آنها به احساسات و نیازهای او دارد. درحالی که ممکن است مصرف این شبکه‌ها آسیب‌های عمیق و ملموسی داشته باشد اما به دلیل اعتیادی که در فرد ایجاد می‌کند ترک آن بسیار دشوار است.»
جامعه، فرهنگ سایبری
پورطالب، کارشناس سواد رسانه و مولف کتاب خانواده و سواد فضای مجازی درباره لزوم قانون‌گذاری و فرهنگ‌سازی برای قشر جوان نیز به «شهروند» می‌گوید:«نسل آلفا» به عنوان نسل جدیدتر از «نسل زد» در حال حاضر در مقاطع ابتدایی و راهنمایی در حال تحصیل هستند که با وجود دنیای رسانه ای شده به عنوان فرزندان دیجیتال مشهور هستند که با توجه به شرایط جهان هر روز به روزرسانی می‌شوند. ایران به عنوان کشوری در جهان سوم همیشه دچار مشکلات عدیده تربیت نسل ها بوده است، ولی با توجه به ویژگی های خانواده های نسل جدید یا به عبارتی «نسل آلفا»، در موقعیت کنونی با توجه به گستردگی فضای سایبر شرایط کشور دچار سردرگمی در استفاده از فیلتر شکن شده است، به طوری که شرایطی پیش آمده است که همه مردم دوست دارند فرزندان سالمی تحویل جامعه دهند، ولی واقعا این موضوع با توجه به امکانات رسانه‌ای و دیجیتال در عصر جدید با مشکل روبه رو شده است.» این پژوهشگر فضای مجازی، ادامه می‌دهد:«ایران در شرایطی قرار دارد که به طور مرتب دچار تهاجم‌های فرهنگی می‌شود و از این رو نسل هوشمند در عصر رسانه ها به عنوان یک اثر از اینجانب در آینده‌ای نزدیک چاپ و منتشر خواهد شد که به موضوعات مختلف در کشور خواهیم پرداخت. با این اوصاف ورود به عرصه اینترنت ملی و همچنین فیلترینگ هوشمند باعث نگهبانی از «نسل‌های زد و آلفا» خواهد شد که به نظر می‌رسد، والدین باید بیشتر به این موضوعات واکنش نشان بدهند و با استفاده از سیم کارت‌های جدید پاک شرایط یک فیلترینگ هوشمند را برای فرزندان مهیا کنند.»
سکوها، مسئولیت اجتماعی
درباره مسئولیت اجتماعی دیجیتال، پژوهش‌ها و مقالات فراوانی ارائه شده است. در تازه‌ترین مطلبی که منتشر شده است، واکاوی مفهوم مسئولیت اجتماعی دیجیتال: بررسی عملکرد کسب و کارهای ایرانی مدنظر قرار گرفت. درواقع هدف از این پژوهش این‌گونه عنوان شده است:«با نفوذ فناوری‌های دیجیتال در دنیای امروز، درک مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در فضای جدید کسب و کار، دشوارتر از قبل شده است، در همین راستا پژوهش حاضر با هدف درک مفهوم مسئولیت اجتماعی دیجیتال و وضعیت به کارگیری آن توسط کسب وکارهای دیجیتالی کشور صورت گرفته است. در انتها، نتیجه پژوهش اینطور آمده است:«با تغییرات در محیط کسب وکارها و حرکت به سمت تحول دیجیتال، کسب وکارها نیازمند تغییر جهت از فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی سنتی (آفلاین) به سمت فعالیت های مسئولیت اجتماعی از طریق بسترهای دیجیتالی هستند. به این منظور شرکت ها باید به الزامات مسئولیت اجتماعی دیجیتال توجه کنند.» در سال‌های اخیر، سکوهای متعددی همچون، آپارات کودک، فیلیمو مدرسه، دیجیتون، شاد و... به صورت تخصصی برای کودکان و نوجوان راه‌اندازی شدند. سکوهایی که قطعا در کنار نقاط ضعف، ویژگی‌های مثبت و برجسته‌ای هم دارند و بدیهی‌ست در طول زمان با رفع ایرادات و افزودن امکانات بیشتر به توسعه و افزایش آمار کاربران خود می‌افزایند.
پلیس فتا، حامی کودکان سایبری
سردار وحید مجید، رئیس پلیس فتا، نیز در پنجمین دوره پویش کودکان سایبری عنوان کرد:« پرداختن تخصصي به موضوع کودک يکي از مهمترين وظائف سازمان ها و ارگان‌هاي مسئول در اين حوزه است. پليس فتا نيز بر اساس شرح وظائف خود، برگزاري پويش کودکان سايبري را در دستور کار خود قرار داده و در سال‌هاي گذشته 4 مرحله از پويش مذکور را برنامه‌ريزي و اجرا کرده است.» رئیس پلیس فتا در ادامه می‌گوید:«از آنجايي که ضريب نفوذ اينترنت در بين کودکان و دانش‌آموزان روز به روز در حال افزايش است و آسيب‌ها و خطرات اين فضا بيشتر محسوس و قابل درک شده است، لذا بايد بيش از پيش به موضوع کودکان پرداخت و با ايجاد حس مسئوليت‌پذيري در بين سازمان‌هاي مربوطه گام بلندي در زمينه ارتقای امنيت سايبري کودکان برداشته شود.» گفتنی‌ست در دوره‌های پیشین از دو شخصیت انیمیشنی به نام‌های «امین» و «ثمین» نیز در همین راستا رونمایی و معرفی شد.
وضعیت مالکیت تلفن همراه هوشمند در میان نوجوانان
بررسی وضعیت مالکیت تلفن هوشمند درمیان سنین هشت تا 18سال بین سال‌های 2019و2021 نشان می‌دهد که درسال2021، 97درصد نوجوانان در17سالگی دارای تلفن همراه هستند.درکشورما نیزدرتحقیقی که از8000 نفرانجام شدمشخص کردکه 97درصد نوجوانان (15 تا 17 سال)درمراکز استان ها صاحب گوشی همراه هستند و نکته جالب در این تحقیق آن بود که نتیجه این مطالعات، به نتایج بسیاری دیگر از کشورها در این زمینه شباهت دارد! این مساله نشان دهنده آن است که گسترش فضای مجازی و پایین آمدن سن استفاده از آن در عصر حاضر یک امر جهانی است که باتغییر درنگرش وذائقه نسل جدید درحال تغییر دربسیاری از ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جوامع است.