[ مریم رضاخواه]  82 هزار  دانش آموز معلول  شدید جسمی حرکتی یا کم توان ذهنی، در یکهزار و 750  مدرسه استثنایی زیر نظر سازمان آموزش و پرورش استثنایی تحصیل می کنند. این در حالی است که 17 هزار دانش آموز استثنایی کشور در مدارس عادی و در کنار سایر دانش آموزان مشغول به تحصیل هستند. این دانش آموزان  که در مدارس تلفیقی فراگیر  تحصیل می کنند، مشکلات مختلف از جمله دیرآموزی یا مشکلات خفیف بینایی، شنوایی و جسمی حرکتی دارند  که در کنار دانش آموزان در مدارس عادی تحصیل می کنند. ادغام دانش‌آموزان استثنایی در مدارس عادی یکی از موضوعات مهم و بحث‌برانگیز در حوزه آموزش و پرورش است. کارشناسان معتقد هستند که دانش‌آموزان با نیازهای ویژه  باید در مدارس عادی  تحصیل کنند تا فرصت‌های برابر برای یادگیری و تعامل اجتماعی ایجاد شود. موضوعی که دغدغه رئیس جمهور کشورمان نیز است. مسعود پزشکیان به احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دستور داده  تا در اسرع وقت نسبت به تدوین طرح ادغام مدارس استثنایی با مدارس عادی اقدام کند. اکنون این سوال مطرح است که پیام رئیس جمهور با این دستور چیست و ادغام دانش‌آموزان استثنایی در مدارس عادی چه نتایجی دارد؟

 تاکید رئیس جمهور بر رویکردهای نوین
رضوان حکیم زاده، معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش درباره ادغام مدارس استثنایی با مدارس عادی و رویکردهای جدید آموزشی برای کودکان با نیازهای ویژه به «شهروند» می گوید: « در گذشته رویکردهای آموزشی برای کودکان با نیازهای ویژه در واقع مبنی بر جداسازی بود اما رویکردهای جدید تعلیم و تربیت به جای جداسازی، بر تلفیق فراگیر و همزیستی تأکید دارد و هدف آن این است که کودکان در زندگی واقعی یاد بگیرند که در کنار یکدیگر زندگی کنند. رئیس جمهور هم با اشاره به این نکته  که در اسرع وقت تدوین طرح ادغام مدارس استثنایی با مدارس عادی، صورت گیرد، تاکیدی بر  رویکردهای نوین داشتند که باید به صورت فراگیرتر و گسترده تر با تعداد دانش آموزان بالاتری انجام شود. مهم تغییر نگرش‌هاست مهم ایجاد آمادگی بیشتر است تا این طرح به طور کامل اجرا شود.»
حکیم زاده به ضرورت متناسب‌سازی فضاهای آموزشی و شهری برای حضور همه اعضای جامعه، به‌ویژه افراد با مشکلات خاص، اشاره  می کند: «در مدارس  هم  باید متناسب سازی انجام گیرد همانطور که در فضای شهری باید این اقدامات صورت گیرد. فضای مدرسه باید به شکلی باشد که امکان رفت و آمد برای تمام کودکان فراهم شود. همچنین باید تمام تجهیزات ایمنی در نظر گرفته شود تا کودکان دچار آسیب نشوند.  او همچنین، آموزش مداوم معلمان و کادر آموزشی برای ایجاد محیط‌های فراگیر و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای اجرای موفق این طرح را مورد تأکید قرار داد.«برای عملی شدن این طرح به طور کامل باید به همه ابعاد توجه شود همزمان به  آموزش‌های لازم کادر مدرسه و مربیان تغییر باید توجه شود تا  محیطی مشترک را  برای یادگیری همه دانش آموزان در کنار یکدیگر فراهم کنیم.»
حکیم زاده می گوید: «البته نتیجه پژوهش‌های جهانی هم بیانگر این موضوع است  که نظام‌های آموزشی که کمتر دست به جداسازی زدند و همزمان به آموزش فراگیر توجه کردند و در یک محیط آموزشی، دانش آموزان عادی و استثنایی را در کنار یکدیگر دیدند، نتایج تربیت و آموزشی بهتری را به دست آورده اند. ادغام دانش‌آموزان استثنایی در مدارس عادی نتایج مثبتی در پی دارد، از جمله تقویت همدلی، کاهش تبعیض، و ارتقای کیفیت آموزشی. با این حال، برای دستیابی به این نتایج، باید به چالش‌ها و موانع موجود توجه کرد و زیرساخت‌های لازم برای اجرای موفق برنامه‌های ادغامی فراهم شود. ادغام نه تنها به نفع دانش‌آموزان استثنایی، بلکه به نفع کل جامعه است و به ایجاد یک فرهنگ پذیرش و سهولت در تعاملات اجتماعی کمک می‌کند.»  

 تحصیل 17 هزار دانش آموز استثنایی در مدارس عادی
اسماعیل برقی، معاون آموزشی، پرورشی و تربیت بدنی سازمان آموزش و پرورش استثنایی در گفت و گو با «شهروند» توضیحاتی درباره طرح ادغام و مزایای آن می دهد. او می گوید: « یکی از دغدغه های رئیس جمهور افزایش ادغام دانش آموزان استثنایی در مدارس عادی است. در واقع بر اساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش در سال ۱۳۹۰، دانش‌آموزان با نیازهای ویژه می‌توانند در مدارس عادی تحصیل کنند. اما باید مدارس برای حضور دانش‌آموزان با معلولیت‌های مختلف مناسب سازی شود چه از نظر فضا و تجهیزات موجود و چه از نظر آموزش.»
برقی به  طرح تلفیقی فراگیر اشاره می کند که بیش از 20 سال در کشور وجود دارد: «این طرح از دهه 80، ابتدا در 3 استان و بعد در 7 استان به صورت آزمایشی آغاز شد و سپس  کل کشور تحت پوشش قرار گرفت. در کشورهای پیشرفته دنیا هم این آموزش فراگیر وجود دارد. در حال حاضر 82هزار دانش‌آموز داریم که درمدارس خاص یا استثنائی مشغول به تحصیل هستند. حدود17هزار دانش‌آموز تلفیقی یا فراگیر نیز در مدارس عادی تحصیل می‌کنند و می‌توانند در کنار دانش‌آموزان دیگر باشند. این طرح شامل دانش‌آموزان با آسیب‌های بینایی، با آسیب های شنوایی، معلولیت‌های جسمی حرکتی و اختلال طیف اتیسم است. هدف این است که این دانش‌آموزان در کنار همسالان خود و در محیطی با کمترین محدودیت و در نزدیکترین مدرسه به محل سکونت خود تحصیل کنند. تعدادی از دانش آموزان استثنایی نمی توانند در مدارس عادی تحصیل کنند مثل دانش‌آموزانی که کم توان ذهنی هستند.  برای دانش آموزان کم توان ذهنی، نظام آموزشی خاص با محتوای آموزشی خاص تدوین شده است. بنابراین کسانی که  از نظر رفتاری و هیجانی مشکلات شدیدی نداشته باشند و تنها دارای اختلالات ارتباطی و رفتاری، با میزان هوش عادی باشند، می توانند از نظام آموزش عادی و از طرح تلفیقی و فراگیر استفاده کنند.  البته به این گروه از دانش آموزان نیز خدمات  داده می شود. معلم رابط دراختیار این گروه از دانش آموزان  قرار می گیرد و محتوای آموزشی، برای دانش آموزان استثنایی که در مدارس عادی تحصیل می کنند، مناسب سازی شده است. به عنوان مثال، کتاب ها برای دانش آموزان نابینا  به صورت خط  بریل  است. همچنین کتاب ها با خط درشت به دانش آموزانی که  کم بینا هستند ارائه می شود.

چند مدرسه استثنایی داریم؟
تعداد مدارس استثنائی درکشور 1750 مدرسه است و13 هزار و500 کلاس وجود دارد. 23هزارمعلم و مربی و نیروی توانبخشی و اداری به دانش آموزان استثنایی آموزش و خدمات ارایه می دهند.  درهرمدرسه به‌صورت میانگین 50 و در هرکلاس، 6 دانش‌آموز استثنایی تحصیل می کنند.
150عنوان مناسب‌سازی محتوای کتاب درسی انجام شده‌است.ازطرفی‌طیف دانش‌آموزان با نیازهای ویژه به 10گروه می‌رسد.نیم درصد ازمدارس غیردولتی‌اند وحدود400 دانش‌آموز دراین مدارس تحصیل می کنند.

مزایای طرح تلفیقی فراگیر
مزایای این طرح چیست؟ برقی به این پرسش پاسخ می دهد: « مزایای این طرح شامل ایجاد عدالت اجتماعی و تربیتی، فراهم کردن فرصت‌های برابر برای همه دانش‌آموزان و رشد اجتماعی دانش‌آموزان استثنایی در محیط‌های عادی است.  پژوهش‌ها نشان می دهد تحصیل دانش آموزان استثنایی در مدارس پذیرا یا عادی به دلیل شرایطی که وجود دارد، سبب رشد اجتماعی دانش آموزان استثنایی می شود. دانش آموزان عادی نیز متوجه خواهند شد گروهی از افراد  تفاوت هایی دارند. دوستی‌ و همدلی بین این دانش آموزان از دوران مدرسه شکل می گیرد و در آینده و اجتماع نگاه نسبت به افراد دارای معلولیت  مثبت خواهد بود.»
 وی تأکید می‌کند که ادغام مدارس استثنایی با مدارس عادی به معنای حذف کامل مدارس استثنایی نیست و برای برخی دانش‌آموزان، نظام آموزشی خاصی تعریف شده است. «در واقع  در حال حاضر امکانپذیر نیست که مدارس استثنایی به طور کل حذف شوند. از آنجایی که سطح معلولیت ها در دانش آموزان متفاوت است و درجه بندی دارد در آن دسته از معلولیت های شدید جسمی و حرکتی و حتی کم توانی های ذهنی امکانپذیر نیست که این گروه از دانش آموزان در مدارس عادی تحصیل کنند.
در نهایت، برقی به اهمیت آموزش معلمان و فراهم کردن شرایط مناسب برای حضور دانش‌آموزان استثنایی در کلاس‌های عادی اشاره می‌کند: «اگر مناسب سازی لازم در مدارس عادی صورت گیرد که دانش آموزان استثنایی با معلولیت های مختلف شنیداری، دیداری و حرکتی و اتیسم با هوشبهرعادی بتوانند بدون کمک و نیاز به دیگران از فضای مدرسه استفاده کنند یا معلمان و مربیان به  آمادگی کامل رسیده باشند تا بتوانند آموزش های لازم را به گروه های مختلف دانش آموزان با معلولیت های گوناگون ارائه کنند، این امکان وجود خواهد داشت تا تعداد بیشتری از دانش آموزان استثنایی تحت پوشش آموزش تلفیقی و فراگیر قرار گیرند»

وضعیت دانش‌آموزان استثنایی در مدارس عادی

 محمد داوری کارشناس آموزش و پرورش  نیز در گفت و گو با «شهروند» به بررسی وضعیت دانش‌آموزان استثنایی در مدارس عادی پرداخته و مزایا و معایب این رویکرد را بررسی می کند. او می گوید: «دانش‌آموزان استثنایی که از لحاظ هوشی در سطح متوسط یا بالاتر هستند باید در مدارس عادی تحصیل کنند و سایر معلولیت‌ها نباید مانع از این امر شود. تنها در صورتی که دانش‌آموز از لحاظ هوش در سطح پایینی باشد و نیاز به شیوه‌های آموزشی خاص داشته باشد، به مدارس ویژه انتقال پیدا می کند. حتی در این موارد نیز باید تلاش شود تا این دانش‌آموزان در مدارس عادی با برنامه‌های ویژه حضور داشته باشند، مگر اینکه وضعیت آن‌ها بسیار حاد باشد. داوری به مزایای این رویکرد اشاره می کند: مزایای این رویکرد شامل یادگیری مهارت‌های اجتماعی و زندگی در کنار سایر دانش‌آموزان، کاهش احساس انزوا و افزایش عزت نفس است. جداسازی این دانش‌آموزان می‌تواند آسیب‌های روانی و شخصیتی برای آن‌ها به همراه داشته باشد.  این کارشناس آموزش و پرورش نقش معلمان را در آموزش به دانش آموزان استثنایی و عادی مهم می داند:«معلمان باید با اصول و روش‌های آموزشی و تربیتی متنوع آشنا باشند تا بتوانند با دانش‌آموزان استثنایی به خوبی تعامل کنند. در دوره‌های تربیت معلم، واحدهای درسی مرتبط با کودکان استثنایی و روانشناسی ارائه می‌شود تا معلمان توانایی لازم برای کار با این دانش‌آموزان را داشته باشند.» او همچنین، به نگرانی خانواده‌ها اشاره می‌کند که ممکن است تصور کنند حضور دانش‌آموزان استثنایی به سایر دانش‌آموزان آسیب می‌زند. «در واقع، این تعامل می‌تواند به یادگیری مهارت‌های اجتماعی و انسانی کمک کند و رویکردی انسانی و اخلاقی را ترویج دهد. برخی خانواده‌ها نیز در برابر این رویکرد مقاومت می کنند که با توجیه و آگاهی‌بخشی، می‌توان این نگرش‌ها را تغییر داد و به صحنه‌های انسان‌دوستانه‌ای دست یافت که نشان‌دهنده پذیرش و همکاری دانش‌آموزان استثنایی و عادی است.»