[ ملیحه محمودخواه ] آخرین آمار از وضعیت صادرات پوشاک در دنیا نشان می‌دهد که بزرگترین صادرکنندگان پوشاک دنیا در سال ۲۰۲۳ پنج کشور آسیایی بودند. به این ترتیب چین با ۱۶۵ میلیارد دلار، بنگلادش با ۳۸ میلیارد دلار، ویتنام با ۳۱ میلیارد دلار، ترکیه با ۱۹ میلیارد دلار و هند با ۱۵ میلیارد دلار در فهرست بزرگترین صادرکنندگان پوشاک دنیا قرار دارند. این وضعیت در حالی است که سهم ایران در بازار گردش مالی صنعت پوشاک و نساجی جهان بسیار پایین است؛ در حال حاضر صنعت پوشاک و نساجی ایران حدود ۱۴ میلیارد دلار گردش مالی دارد که تقریباً ۹ میلیارد دلار آن خاص پوشاک است. این در حالی است که در دنیا گردش مالی صنعت پوشاک ۱۸۰۰ میلیارد دلار بوده است که با توجه به ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل کشور در حوزه صنعت پوشاک و نساجی، سهم ایران بسیار ناچیز محسوب می شود.
آمارها نشان می‌دهند در ایران به طور سالانه حدود ۷۰۰ میلیون دلار واردات پارچه و حدود ۷۰۰ میلیون دلار نیز صادرات انجام شده است که ۴۰۰ میلیون دلار آن، سهم فرش ماشینی و ۱۷۰ میلیون دلار نیز سهم صنعت نساجی و پوشاک بوده است. در حال حاضر در صنعت پوشاک و نساجی جهان به طور سالانه ۳۹.۴ هزار میلیارد دلار صادرات اتفاق می‌افتد که ۱۸ هزار میلیارد دلار آن مختص پوشاک است و این رقم در ایران به 700 میلیون دلار صادرات پوشاک می‌رسد.
چالش‌های پیش روی صنعت پوشاک
امین مقدم یکی از تولیدکنندگان پوشاک و عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران، سه چالش اصلی صنعت پوشاک در کشور را «افت تقاضای داخلی»، «قاچاق» و «عدم دسترسی به منابع بانکی» می داند.
او با بیان اینکه بخش پوشاک به‌عنوان لوکوموتیو صنعت نساجی شناخته می‌شود، تأکید می‌کند: این بخش از یک‌سو برای صادرات با مشکلات بسیاری روبه‌رو است و از سوی دیگر تقاضا در بازار داخلی نیز به‌دلیل نزول قدرت خرید مردم و تغییرات آب‌وهوایی دچار کاهش شده است.
مقدم بر این باور است که صنعت نساجی و پوشاک ایران ، از مسائل و کمبود‌های متنوعی رنج می‌برد و می گوید که دو معضل اساسی این صنعت در کشور ما فرسوده بودن ماشین آلات و مسأله قاچاق است؛ موضوعاتی که کاملاً به هم مرتبط بوده و تأثیر مستقیمی بر هم دارند؛ زیرا تا زمانی که در صنعتی سرمایه‌گذاری کافی صورت نپذیرد، به دلیل بهره وری پایین کارخانه‌ها و عدم قدرت تأمین مباحث کمی و کیفی تولید، لزوماً و درجهت پوشش نیازهای بازار، قاچاق کالا به صورت بی‌رویه رشد خواهد کرد. از سوی دیگر تا هنگامی که سرمایه‌گذاری کافی در صنعتی صورت نپذیرد، افراد متخصص و حرفه‌ای به آن صنعت ورود نمی‌کنند که این مسأله یعنی عدم انباشت دانش و تجربه تخصصی در کارخانه‌ها که به نوبه خود منجر به پس رفت یا عقب ماندگی صنایع می‌شود.
به گفته او، یکی دیگر از مهمترین مسائل مبتلابه این صنعت، عدم حمایت بانک‌ها است و شرکت‌ها به دلیل عدم تخصیص تسهیلات کافی از سوی بانک‌ها، عموماً دچار ضعف در گردش مالی و ضعف تولید و نهایتاً افزایش بهای تمام شده کالا‌ها می‌شوند که همین مسأله را می‌توان عامل ریشه‌ای ضعف ایران در صادرات نساجی و پوشاک و همچنین رشد قاچاق در کشور محسوب کرد.
مقدم تأکید می‌کند: در شرایط کنونی کشور، مسأله دیگری که بر چالش قاچاق کالا دامن‌زده، مابه‌التفاوت ارز در کشور است. به عبارت دیگر تفاوت نرخ ارز در بازارهای رسمی و غیررسمی، در همه صنایع به تولیدات کشور آسیب وارد کرده است؛ تا جایی که اثر آن به مراتب، بیشتر و عمیق‌تر از مشکلات تعرفه‌ای و تأمین مواد اولیه است و در سال‌های اخیر، بسیاری از صرافی‌ها با ارز دولتی به واردکننده کالا‌های صنعت نساجی تبدیل شده‌اند. در مقطع کنونی برای رفع این مشکل، ارز دولتی باید برای تمام زنجیره حذف شده و ارز صادراتی شرکت‌ها نیز نباید با نرخ دولتی عرضه شود، بلکه شرکت‌های صادرکننده پوشاک باید مجوز واردات کالا را نیز داشته باشند.
او بر این باور‌است که مجموع جمعیت کشورهای همسایه ایران تقریباً به ۵۰۰ میلیون نفر می‌رسد و با توجه به اسلامی بودن اغلب این کشورها، پوشاک ایرانی می‌تواند به راحتی به بازار کشورهای همسایه راه پیدا کند و تبدیل به یکی از صنایع ارزآور کشور شود که حتی دولت هم در شرایطی که نیاز به ارز حاصل از صادرات دارد، با مشکلات کمتری در تأمین درآمد ارزی مواجه شود.
تعداد واحد‌های صنعت پوشاک در کشور
در حال حاضر در حوزه صنعت پوشاک حداقل ۱۲۰ هزار واحد صنفی تولیدی ثبت شده که این آمار به غیر از مجموعه واحد‌های مشاغل خانگی و مزون‌هایی است که توسط وزارت ارشاد دارای مجوز هستند. حداقل ۲۸۰ هزار واحد صنفی توزیعی نیز در حوزه پوشاک فعال است که این آمار نیز به غیر از فروشگاه‌های فعال در حوزه فضای مجازی و بعضاً بدون مجوز است. همچنین ۱۰۰۰ واحد صنعتی تولیدی در حوزه پوشاک در کشور فعال است. در این تعداد واحد صنعتی- تولیدی به‌علاوه ۱۰۰ هزار واحد صنفی-تولیدی مابین ۷۰۰ هزار تا یک میلیون نفر اشتغال دارند که با احتساب اشتغال در حوزه توزیع، حدود دو تا ۲. ۵ میلیون نفر (آمار ثبت شده رسمی واحد‌های رسمی) در صنعت پوشاک کشور مشغول به کار هستند.
واردات بی‌رویه اشتباه است
مقدم با انتقاد از آنچه واردات بی‌رویه پوشاک و محصولات نساجی خواند، اضافه می‌کند: در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۳ میزان صادرات انواع پارچه رقمی در حدود ۹ هزار و ۵۰۰ تن و به ارزش ۲۳ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار بوده که از نظر وزنی ۸ درصد و از لحاظ ارزش ۷ درصد در مقایسه با مدت مشابه سال قبل رشد نشان می‌دهد.
همچنین میزان واردات انواع پارچه هم در شش ماهه سال ۱۴۰۳ با افزایش ۱۸ درصدی در وزن و ۲۶ درصدی در ارزش نسبت به مدت مشابه سال قبل به رقم ۸۶ هزار و ۸۰۰ تن به ارزش ۴۵۱ میلیون و ۶۰۰ هزار دلار رسیده است.
بر اساس این گزارش، در ۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۳، عمده پارچه‌های صادر شده به مقصد کشور عراق بوده است، به طوری که بالغ بر ۳۳ درصد از وزن و ۴۲درصد از ارزش این کالا‌ها را کشور عراق به خود اختصاص داده است. پس از آن جمهوری آذربایجان و افغانستان به ترتیب با اختصاص ۲۰ و ۱۲ درصد از کل ارزش صادرات پارچه در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.
همچنین در حوزه واردات، امارات متحده عربی با اختصاص ۶۰ درصد از وزن و ۶۱ درصد از ارزش واردات پارچه عمده‌ترین کشور طرف معامله جهت واردات پارچه به کشورمان بوده است و پس از آن کشور چین با سهم ۲۴ درصد و ترکیه با ۱۱ درصد از ارزش در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
مقدم در ادامه می‌گوید: بانک‌ها برای جلوگیری از رشد نقدینگی، تسهیلات‌دهی به واحد‌های تولیدی را کاهش داده‌اند و حالا این منابع محدود در اختیار کسانی قرار می‌گیرد که منابعی را در بانک‌ها سپرده کرده‌اند و این به یکی از چالش‌های تولیدکنندگان تبدیل شده است.
صادرات پوشاک، توان بالقوه‌ای که می‌تواند بالفعل شود
روح الله منزلی، کارشناس حوزه پوشاک، بر این باور است که ترکیه یکی از قدرتمندترین تولیدکنندگان نساجی و پوشاک منطقه به شمار می‌رود اما به شهروند توضیح می‌دهد که رشد در هر زمینه‌ای مرهون برنامه‌ریزی است و کشور ترکیه نیز در قالب برنامه‌های شفاف حمایتی از شرکت‌ها و فعالان صنعت پوشاک برای نفوذ و پایداری در بازارهای خارجی، نقش مؤثری در توسعه بازار محصولات این کشور در بازارهای جهانی و بین‌المللی ایفا کرده است به نحوی که این سازمان علاوه بر پرداخت ۷۰ درصد هزینه شرکت‌ها برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی، به مدت پنج سال از شرکت‌های صادراتی حوزه نساجی و پوشاک مالیات ارزش‌افزوده دریافت نمی‌کند و در یک برنامه‌ریزی هوشمند، شرکت‌ها به جای پرداخت مالیات ارزش افزوده در مدت حمایت پنج ساله، باید در نوسازی ماشین آلات و تجهیزات خود سرمایه‌گذاری داشته باشند.
او بر این باور است که برای صادرات باید شاخصه‌های متفاوتی در نظر گرفته شود و زیر ساخت‌هایی مهیا شود که با آن بتوان کیفیت و کمیت را افزایش داد؛ این اتفاق وقتی رقم می‌خورد که پشتیبانی و حمایت از تولید‌کننده صورت بگیرد اما مشکلی که ما با آن روبه‌رو هستیم این است که هنوز در مرحله اول مجوز‌ها گرفتار شده‌ایم از سوی دیگر، زمانی که کشوری بخواهد کالایی را از کشور دیگر وارد کند هم بحث کیفیت و کمیت آن و هم بحث ورود به بازار رقابتی مورد توجه قرار می‌گیرد. وقتی کالا با کیفیت و استاندارد خوبی تولید شود زمینه صادرات هم برای آن فراهم می‌شود.
این کارشناس صنعت پوشاک با اشاره به اینکه نباید کیفیت تولید در کشور را دست کم گرفت ادامه می‌دهد: ما مراکز تولیدای داریم که تولیدات خوبی دارند و تولیدی‌هایی داریم که تولیداتشان از نمونه‌های خارجی باکیفیت تراست اما به دلیل استقبال زیاد از محصولات خارجی این پوشاک به نام پوشاک خارجی در کشور ما به فروش می‌رسد. منزلی با اشاره به اینکه باید در کشور ما فرهنگسازی صورت گیرد ادامه می‌دهد: باید مردم این را بدانند که گاهی برندهای داخلی کیفیت بیشتری از برندهای خارجی دارند اما فرهنگ غلطی در بین مردم ایجاد شده که همه گمان می‌کنند که جنس خارجی کیفیت بهتری از جنس ایرانی دارد و زمانی که می‌خواهند پوشاکی خریداری کنند اول می‌پرسند این لباس یا پارچه ایرانی است یا خارجی. به همین دلیل برخی از فروشندگان جنس ایرانی را به نام جنس ترکیه به فروش می‌رسانند چرا که اگر بگویند ایرانی است خریدار کمتر به خرید آن تمایل نشان می‌دهد.رئیس سابق اتحادیه پوشاک کرمان بر این باور است که اعتماد‌سازی باید همیشه از داخل شروع شود. وقتی خودمان تولید داخل را قبول داشته باشیم قطعاً می‌توانیم بازارهای هدف خارجی‌مان را نیز تقویت کنیم.
سهم اندک ایران در صادرات پوشاک
مجید افتخاری، عضو هیأت مدیره اتحادیه تولید و صادرات پوشاک ، به شهروند می‌گوید: صادرات نساجی و پوشاک پنج گلوگاه اصلی داردکه در کشور ما این گلوگاه‌ها موانع اصلی صادرات به شمار می‌روند. افتخاری تأکید می‌کند که صادرات نیاز به ابزار دارد. بخش مهمی از صادرات به مراودات مالی بر می‌گردد که قاعدتاً باید بتوانیم از طریق درگاه بانکی آن را انجام دهیم فرایند کار‌های تجاری با کشورهای دیگر بسیار اهمیت دارد. به دلیل تحریم‌ها درکشور وقتی سفارشی صورت می‌گیرد نمی‌توان به راحتی پول رد و بدل کرد. از سوی دیگر فروشنده هم نمی‌تواند بدون دریافت پول کالایش را بفرستد به همین دلیل شخص سفارش دهنده حساب ال سی در بانکی باز می‌کند تا ضامن تبادل پول بین فروشنده و خریدار باشد .این کار فرایند پیچیده‌ای است که در بحث پوشاک به دلیل آنکه بازار رقابتی است باز کردن حساب در بانک‌های کشورهای دیگر به دشواری انجام می‌شود.
او نحوه مدیریت و برنامه‌ریزی موجود بین کشورها را دومین عامل در فرایند صادرات کشور دانسته و تأکید می‌کند: بیشتر کشورها برای جذب سرمایه‌گذار در بازارهای دیگر شرایطی را برای تجار خارجی ایجاد می‌کنند که به راحتی بتوانند در آن بازار‌ها اجناس را جا به جا کنند. به طور مثال روسیه امکاناتی را در اختیار تجار ایرانی قرار داده تا بتوانند به راحتی اجناس مورد نیاز در این کشور را خریداری کنند ترکیه و چین نیز در بازار روسیه تعرفه ترجیحی دارند به معنا که پرداخت گمرکی آن‌ها صفر است در صورتی که در کشور ما تعرفه گمرکی بخش پوشاک ۲۰ درصد است.
او در ادامه خاطر نشان می‌کند که کشورهایی که در حوزه صادرات پیشگام هستند برای تولیدکنندگان خود مشوق‌های صادراتی قرار می‌دهند به این معنا که اگر تولیدکنندگان از بازار داخلی خارج و وارد بازار خارجی شوند تا ۱۵ درصد مشوق مالیاتی دریافت می‌کنند. به طور مثال ترکیه کالا را به روسیه می‌برد و کشورش مقداری از مالیات را به حسابش بر می‌گرداند .او به ماجرای تک نرخی بودن ارز اشاره کرده و می‌گوید: چند نرخی بودن ارز سبب می‌شود که تولید‌کننده مواد اولیه وارداتی را با نرخ ۶۰ هزار تومان خریداری کند و مجبور است آن را با نرخ ۴۰ هزار تومان بفروشد؛ این اختلاف مزیت رقابت را برای تولید‌کننده از بین می‌برد.
او با اشاره به اینکه این موارد موانعی برای صادرات در کشور ما به شمار می‌رود تأکید می‌کند: برای این مسائل باید تصمیمات کلان گرفته شود تا مشکلات در حوزه صادرات برطرف شود چرا که در حوزه پوشاک بخش خصوصی کار خودش را انجام می‌دهد و این بخش دولتی است که باید موانع آن را برطرف کند.
افتخاری بر این باور است که این صنعت ظرفیت این را دارد که میلیارد‌ها دلار برای کشور ما ارز‌آوری داشته باشد چرا که کیفیت تولیدات ایرانی دست کمی از محصولات خارجی و بازارهای جهانی ندارد اما متأسفانه به خودباوری نرسیده‌ایم و برای آنکه بتوانیم وارد بازارهای جهانی شویم باید مسیر آن را باز کنیم.او توضیح می‌دهد که در دهه ۸۰ منسوجات ایرانی به آلمان و ایتالیا و انگلیس با رقم‌های سنگین صادر می‌شد اما امروزه این بازار‌ها از دست ما خارج شده‌اند این در حالی است که ما به تکنولوژی روز دنیا در این حوزه دسترسی داریم .به عبارت دیگر، در حوزه تجهیزات و فناوری مشکلی نداریم و بخش خصوصی توان این را دارد که خودش را به روز کند اما مشکل ما موانعی است که بر سر راه صادرات وجود دارد. در حال حاضر ماشین آلات موجود در کشور با استاندارد‌های روز دنیا کار می‌کنند و منسوجات ما با بهترین کیفیت در دنیا تولید می‌شود.
ظرفیت مطلوب ایران در تولید پوشاک
صنعت پوشاک در ایران از بخش‌های مهم و پررونق اقتصادی است.امید رضا شیرازی ،رئیس اتحادیه پوشاک، توضیح می دهد: طبق آمارهای موجود بیش از 230 هزار واحد تولیدی و توزیعی در این بخش فعالیت می‌کنند که حدود 57 هزار واحد آن‌ها در تولید پوشاک تخصص دارند. این آمار نشان می‌دهد که ایران ظرفیت بالایی در تولید پوشاک دارد و با حمایت و سرمایه‌گذاری مناسب می‌تواند در بازارهای جهانی حضور قوی‌تری پیدا کند.
او بر این باور است که با این حال بخش قابل توجهی از نیاز بازار ایران هنوز از طریق واردات تأمین می‌شود. حدود 16.6 درصد از پوشاک مصرفی کشور از خارج وارد می‌شود که به دلیل ممنوعیت واردات رسمی، بخش بزرگی از آن از راه قاچاق وارد می شود. این موضوع نشان می‌دهد که تقاضا برای پوشاک در بازار داخلی بالاست و تولیدکنندگان داخلی با افزایش کیفیت و طراحی‌های جذاب می‌توانند این نیاز را به طور کامل پوشش و وابستگی به واردات را کاهش دهند.
به اعتقاد او، ایران به دلیل داشتن نیروی کار جوان، دسترسی به مواد اولیه و موقعیت جغرافیایی خوب در منطقه پتانسیل بالایی برای تولید و صادرات پوشاک دارد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که اگر موانع موجود برطرف شوند و شرایط اقتصادی بهبود پیدا کند، ایران می‌تواند طی چند سال آینده به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان پوشاک در غرب آسیا تبدیل شود.
رئیس اتحادیه پوشاک توضیح می دهد: هدف اصلی صنعت پوشاک در ایران این است که هم نیازهای داخلی را تأمین کند و هم حضورش را در بازارهای صادراتی افزایش دهد. با وجود بازار بزرگ کشورهای همسایه، ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در نوآوری و توسعه برندهای ملی نقش مهمی در بازارهای منطقه‌ای ایفا کند و به موفقیت‌های بیشتری دست یابد.
به اعتقاد او، صادرات پوشاک از ایران شرایط خاصی دارد که باید به آن توجه کرد. کشورهایی مانند بنگلادش، چین، هند، ترکیه و تایلند از جمله تولیدکنندگان بزرگ و موفق در این زمینه هستند. این کشورها توانسته‌اند با ارائه محصولاتی با کیفیت، قیمت مناسب، تنوع بالا و طراحی زیبا جایگاه خوبی در بازار جهانی پیدا کنند. رقابت با این کشورها برای صادرات لباس می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
او تاکید می کند: ایران نیز فرصت‌هایی برای موفقیت در صادرات پوشاک دارد. عواملی مانند موقعیت جغرافیایی، منابع موجود، روابط تجاری با کشورهای دیگر و فرهنگ‌های مشترک می‌توانند به موفقیت برندهای ایرانی کمک کنند. اگر تولیدکنندگان ایرانی بتوانند از پتانسیل‌های خود به خوبی استفاده کنند و به بازارهای هدف آگاهی پیدا کنند، می‌توانند در این عرصه موفق شوند.بنابراین، با وجود چالش‌هایی که وجود دارد، صادرات پوشاک از ایران می‌تواند فرصتی برای رشد و توسعه باشد.