[شهروند] ناترازی انرژی یکی از مهم‌ترین ابرچالش‌های اقتصاد ایران محسوب می‌شود که با ترک فعل‌های صورت گرفته ناظر به اصلاح نوع مصرف و قیمت‌گذاری سوخت در دولت یازدهم و دوازدهم، اکنون تبدیل به یکی از بزرگترین دغدغه‌های پیش‌روی کشور شده است.
نکته قابل توجه درباره وضعیت کنونی قیمت حامل‌های انرژی نظیر بنزین آن است که سیاستگذاری غلط در دولت یازدهم و دوازدهم باعث شده اتخاذ هرگونه تصمیمی درباره قیمت بنزین تبدیل به یک معضل بزرگ شود تا جایی که هم اکنون ایران تبدیل به واردکننده بنزین شده و مطابق اعلام برخی مسئولان سالانه میلیاردها دلار خسارت و عدم‌النفع نصیب اقتصاد رنجور ایران می‌شود.
ناگفته پیداست که در سالهای ابتدایی دهه نود، در یک اقدام غیرکارشناسی و خسارت‌بار با تثبیت قیمت هر لیتر بنزین روی نرخ هزارتومان، به تدریج کارت‌های سوخت بلااستفاده شد تا عملا امکان نظارت روی مقدار و الگوی مصرف بنزین در کشور وجود نداشته باشد. بنابراین با بروز اولین شوک ارزی در دولت دوم حسن روحانی، دولت دوازدهم به شکل شتابزده تصمیم به افزایش قیمت بنزین گرفت که مدل اجرای این تصمیم هم در نهایت حوادث آبان 98 را در کشور رقم زد، البته در نهایت رئیس‌جمهور وقت با بی‌اعتنایی و عدم پاسخگویی شفاف درباره نوع اجرای این سیاست از کنار آن گذشت تا تنها هزاران میلیاردتومان ضرر نصیب کشور شود.
اکنون و با گذشت حدود 5 سال از اصلاح قیمت بنزین، در آستانه برگزاری مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری، اظهاراتی از طرف مسئولان ستاد یکی از نامزدها به گوش می‌رسد که این نگرانی را در میان مردم و کارشناسان ایجاد کرده.بر این اساس، کارشناسان هشدار می‌دهند که اقتصاد ایران در وضعیت خاصی قرار دارد و اتخاذ هر نوع تصمیمی درباره قیمت بنزین باید به صورت کارشناسی و منطقی انجام شود تا مردم هم با آن همراهی کنند.
لزوم توجه به پیامدهای تورمی افزایش قیمت بنزین
در این رابطه، حمید حسینی، کارشناس ارشد حوزه انرژی، با بیان اینکه نظر پزشکیان در مورد بنزین این بود که اگر قرار باشد کاری انجام شود با نظر مردم و به تدریج خواهد بود، اظهار کرد: «مجلس دست دولت را باز گذاشته و دولت می‌تواند در این خصوص تصمیم بگیرد که این تصمیم می‌تواند در خصوص اصلاح زیرساخت‌ها، اسقاط خودروهای فرسوده و کنترل مصرف باشد.»
وی در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: «اگر قرار باشد مانند شرایط فعلی پیش برویم و واردات افزایش یابد قطعا دولت دچار مشکل خواهد شد و مجبور به تصمیم‌گیری خواهد بود، البته این تصمیم‌گیری می‌تواند در حوزه بنزین سوپر باشد که دولت بنزین سوپر را با قیمت بالاتر به متقاضیان عرضه کند. تصمیم‌گیری در مورد بنزین نیازمند تدبیر است و باید به صورت کارشناسی روی این مساله کار کرد.»
این کارشناس ارشد حوزه انرژی در خصوص دیدگاه سعید جلیلی در مورد بنزین نیز، گفت: «صحبت‌های مبهمی در این رابطه مطرح شد، باید عنوان شود که تاثیر طرح وان روی بنزین چیست؟ آیا به مردم سهمیه داده می‌شود؟ بنزین با چه قیمتی توزیع خواهد شد و چه ساز و کاری برای واگذاری سهمیه بنزین وجود دارد؟ آیا دولت می‌خواهد با قیمت بالاتری بنزین را عرضه کند؟ این طرح تا کنون چندین بار وارد مرحله تصمیم‌گیری شده است و به جمع‌بندی نرسیده است.»
حسینی با بیان اینکه این طرح در جهت عدالت است اما ساز و کار اجرایی آن مشخص نیست، گفت: «مردم عادت کرده‌اند تا بنزین را با یک نرخ بخرند؛ اینکه در هر پمپ بنزین و یا هر منطقه‌ای متفاوت باشد موجب نارضایتی خواهد شد، اینکه سهمیه را به شخصی بدهید که خودرو ندارد و اجازه فروش داشته باشد درواقع همان افزایش قیمت است اما منافع آن به جیب مردم می‌رود اما آثار تورمی نیز روی هزینه‌های حمل‌ونقل خواهد داشت.»
وی با بیان اینکه قطعا این طرح باتوجه به پیامدهای آن نمی‌تواند ایده‌آل باشد، گفت: «تصمیم در مورد بنزین نیازمند تدبیر کافی است و باید در زمان مناسب در مورد راهکارهای آن به صورت کارشناسی نتیجه‌گیری شود.»
ضرورت اصلاح شیوه توزیع یارانه بنزین
کریم یزدی‌خواه کارشناس اقتصادی نیز در رابطه با صحبت‌های رئیس ستاد پزشکیان، اظهار کرد: «یکی از مشاوران عالی یکی از نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری بیان کرد قیمت جدید بنزین باید کارشناسی شود و آقای پزشکیان با آرامش آن را جا خواهد انداخت؛ هر قیمتی که برای بنزین کارشناسی شود، خواهید دید که با آرامش و همکاری مردم جا می‌افتد. این در حالی است که تجربه بسیار بد کشور در آزادسازی بدون قید و شرط بنزین به خصوص برای دهک‌های متوسط و حاشیه‌نشینان کلانشهرهای کشور، آثار بسیار بدی برای خانوار به همراه داشته است.»وی ادامه داد: «این در حالی است که مسئله بنزین نه از محل قیمت بلکه از محل اصلاح نحوه تخصیص یارانه بنزین باید اصلاح شود. مسئله اعطای یارانه بنزین به خودروها سبب بی‌عدالتی بزرگی در سطح جامعه شده است و امکان اخذ مبلغ واقعی قیمت بنزین از افرادی که مصرف شخصی بالاتر از الگوی بهینه مصرف دارند؛ را حذف کرده است. در وضعیت فعلی امکان ایجاد نظام جدید قیمت‌گذاری برای بنزین به نفع مردم و با ذی‌نفع بودن کامل مردم فراهم نمی‌شود ولی در عوض با اصلاح سازوکار پرداخت یارانه بنزین بر مبنای نفر و مبتنی بر طرح‌های توزیع سرانه‌ای یارانه بنزین امکان تخصیص عادلانه و بهینه بنزین با خروج دولت از قیمت‌گذاری بنزین فراهم خواهد شد.»
این کارشناس اقتصادی با اشاره به لزوم توجه و تمرکز بر اصلاح شیوه توزیع یارانه بنزین به‌جای اصلاح قیمت و توجه به مصرف صنعت حمل و نقل، گفت: «در رابطه با صنعت حمل و نقل کشور نیز مجزا از سهمیه مصرف شخصی خودروهای فعال در صنعت حمل و نقل، برای مصرف سوخت بخش مرتبط با جابه‌جایی مسافران یا کالاها، مبتنی بر پیمایش انجام شده، سهمیه سوخت CNG دریافت خواهند کرد و به این ترتیب با وجود عدم توسعه زیرساخت‌های CNG در هشت ساله دولت روحانی و تقویت آن در دولت شهید رئیسی، زمینه‌سازی برای مصرف بیش از ۴۰ میلیون مترمکعب CNG برای کاهش معادل ۴۰ میلیون لیتر بنزین در روز از مصرف خودروهای فعال در صنعت حمل و نقل فراهم شده است که به راحتی امکان تخصیص آن پس از حذف سهمیه بنزین مبتنی خودروها و تمرکز بر ایجاد بازار مبادلات سهمیه بنزین افراد فراهم خواهد شد. این رویکرد بسیار بهتر از رویکرد گران‌سازی غیرمعقول است که باید سریع‌تر صورت بپذیرد.»یزدی‌خواه گفت: «مرکز پژوهش‌های مجلس نیز اخیرا با اشاره به اینکه سهم ثروتمندان از یارانه بنزین ۱۷.۵ برابر فقراست، پیشنهاد داده بود که به‌منظور برقراری عدالت در بهره‌مندی از یارانه بنزین در جامعه، دولت از ابتدای خردادماه سال ۱۴۰۳ به سرپرست خانوارهای فاقد خودرو به ازای هر عضو خانواده، ماهیانه ۱۵ لیتر بنزین سهمیه‌ای اعطا کند.»
وی در پایان اظهار کرد: «بنابراین آزادسازی قیمت بنزین به شکل غیرمعقول بدون تغییر در نوع سهیمه بنزین و همچنین توجه بر مصرف خودروهای فعال در صنعت حمل و نقل آثار فاجعه‌باری برای کشور و افزایش تورم در کشور به همراه خواهد داشت و هیچگاه امکان اجرای گران‌سازی بنزین و اخذ تمام عواید آن به نفع دولت با آرامش وجود نخواهد داشت.