«مَفاتیحُ الجِنان» به‌معنای «کلیدهای بهشت‌ها» نام رایج‌ترین کتاب دعا در بین شیعیان، تألیف شیخ عباس قمی است، البته عده‌ای ممکن است به اشتباه آن را «مفاتیح الجَنان» تلفظ کنند که بهتر است بدانند «جِنان» جمع «جَنّت» به‌معنای بهشت است، اما «جَنان» معانی دیگری ازجمله دل و قلب دارد و در این ترکیب سازگار نیست. این کتاب، مجموعه‌ای از دعاها، مناجات‌ها، زیارت‌ها، اعمال مخصوص ایام سال و ماه و آداب و رسوم دینی است که از پیامبر اسلام و ائمه شیعیان و عالمان نقل شده است. در این کتاب، دعاهای مربوط به تمام روزهای ماه رمضان آمده است و ما در ادامه بنابه هر روز، با روایت دعا، شرحی نیز براساس مستندات مختلف خواهیم آورد. شرح دعای امروز، روز اول ماه مبارک، را براساس روایت‌هایی از خبرگزاری فارس و برنا نقل کرده‌ایم.
دعای روز اول
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیامِی فِیهِ صِیامَ الصَّائِمِینَ
خداوندا، روزه‌ام را در این روز مانند روزه روزه‌داران بدار
وَ قِیامِی فِیهِ قِیامَ الْقَائِمِینَ
و شب‌زنده‌داری‌ام را مانند شب‌زنده‌داری شب‌زنده‌داران قرار ده
وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَه الْغَافِلِینَ
و مرا در این روز از خواب بی‌خبران بیدار کن
وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یا إِلَهَ الْعَالَمِینَ
و گناهم را در این روز ببخشای، ای معبود جهانیان
وَ اعْفُ عَنِّی یا عَافِیا عَنِ الْمُجْرِمِینَ
و از من درگذر، ای درگذرنده گنهکاران
انواع روزه و روزه‌داران
اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیامِی فِیهِ صِیامَ الصَّائِمِینَ؛ خدایا روزه مرا روزه صائمین قرار بده؛ صائمین چه کسانی هستند؟ در ابتدا باید توجه داشت ما سه نوع روزه داریم؛ 1.روزه عام 2.روزه خاص 3.روزه خاص‌الخاص.
روزه عام
روزه عام، همان روزهای است که عموم مردم می‌گیرند؛ نمی‌خورند و نمی‌آشامند، ولی متأسفانه مرتکب گناه هم می‌شوند. بنابراین روزه عام، روزه‌ای‌ست که انسان تنها از اموری که روزه را باطل می‌کند، خودداری می‌نماید.
روزه خاص
روزه خاص، روزه‌ای‌ست که روزه‌دار علاوه بر اینکه از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کند، اعضاء و جوارحش هم روزه دارد؛ چشمش را هم از معصیت می‌بندد، سحر که روزه می‌گیرد نیت می‌کند که خدایا، من همه اعضاء و جوارحم روزه است؛ گوشم غیبت نمی‌شنود، زبانم غیبت نمی‌کند و... این روزه خاص است.
روزه خاص‌الخاص
روزه خاص‌الخاص، روزه‌ای‌ست که غیر از خدا هیچ‌چیز دیگری در دل روزه‌دار نباشد. در همین معنی است که پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «ای مسلمانان آگاه باشید چه بسیارند کسانی که از شب‌زنده‌داری و عبادت شبانه جز رنج بیداری در شب بهره‌ای دیگر ندارند و بسیارند کسانی که از روزه جز تحمل گرسنگی و تشنگی بهره دیگری ندارند. درواقع باید آگاه بود که درک روزه برای ما منحصر به ظواهر نباشد تا اگر بتوانیم روزهای خاص بگیریم و پس از آن، به عنایت الهی به روزه خاص‌الخاص برسیم.»
ویژگی قائمین
وَ قِیامِی فِیهِ قِیامَ الْقَائِمِینَ؛ خدایا در ماه رمضان قیام مرا قیام قائمین قرار بده؛ یعنی شب که نماز شب می‌خوانم، قیامم قیام قائمین باشد. قائمین آنهایی هستند که در نماز نسبت به خداوند خوف و تواضع دارند. قیام ما را قیام قائمین قرار بده، یعنی نماز مرا نمازی عاشقانه قرار بده. همچنین در فرمایش امام صادق(ع) برای مقام عبودیت سه نشانه آمده است. یکی از آنها این است که بنده، خود را مالک چیزی نداند. بندگانی که در مرحله عبودیت خداوند هستند، به دنیا رغبتی ندارند و دنیا را مانند زندان می‌دانند (الدُنیا سِجْنُ المُؤمِن).
بیداری از خواب غفلت
وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَه الْغَافِلِینَ؛ در این روز اول ماه رمضان، مرا از خواب غفلت بیدار بکن. در این بخش از دعا هم توصیه‌ای زیبا آمده است. اینکه مرتکب گناه نشویم چراکه هر لحظه ممکن است مرگ از راه برسد. مثلا فلان آقای فروشنده دارد آب توی شیر می‌ریزد، یک مرتبه سکته می‌کند. درواقع باید بدانیم مرگ خبر نمی‌کند و پیش از آن باید از غفلت بیرون آمده باشیم. در منطق اهل ایمان، همه انسان‌ها در حال سیر و سفر به‌سوی حضرت حق هستند. در سوره انشقاق آیه ۶ می‌فرماید: «ای انسان، یقینا تو با کوشش و تلاشی سخت به‌سوی پروردگارت در حرکتی، پس او را [درحالی‌که مقام فرمانروایی مطلق و حکومت بر همه‌‌چیز ویژه اوست و هیچ حکومتی در برابرش وجود ندارد] دیدار می‌کنی. درواقع پیام این بخش از دعا این است که باید از غفلت دور بود. انسانِ غافل مانند کرم ابریشم دورِ خودش را در این دنیا می‌تند و گرفتار آن می‌شود و دیگر از زندان دنیا خلاص نمی‌شود. اگر از این پیله‌ای که خود درست کرده است، رها نشود، از بین می‌رود، بدون اینکه به نتیجه‌ای برسد که برای آن خلق شده است.
مرا ببخش
وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یا إِلَهَ الْعَالَمِینَ وَ اعْفُ عَنِّی یا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ؛ خدایا در این ماه رمضان مرا ببخش، ای خدایی که از گنهکاران می‌گذری. انسانِ سالک وقتی از غفلت و بی‌خبری دور شد، متوجه می‌شود که برای رسیدن به مقصد و مقصود نیاز به یک شست‌وشوی باطنی دارد و آن، پاک شدن از گناهان است. پس درخواست بخشش می‌کند. خداوند در سوره آل‌عمران آیه ۱۳۵ می‌فرماید: «و آنان که چون کار زشتی مرتکب شوند یا بر خود ستم ورزند، خدا را یاد کنند و برای گناهان‌شان آمرزش خواهند؛ و چه‌کسی جز خدا گناهان را می‌آمرزد؟» درواقع انسان نیاز به طهارت و پاکی باطن دارد و این پاکی یا از گناه است یا از ظلم به خویش است. بر خویشتن ظلم کرده‌اند که چرا درون را از رذائل پاک نکردند؟ چرا درون را به فضائل آراسته ننموده‌اند؟ چرا نورِ خدا در وجودشان جلوه‌گر نیست؟ بنابراین هم از ارتکاب معاصی طلب بخشش باید کرد و هم از ظلم بر خویش و این با دو عبارت از خداوند خواسته شده است: «یا إِلَهَ الْعَالَمِینَ وَ یا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ»