پوریا ناظمی روزنامه‌نگار علم
خطر برخورد شهاب سنگ یا سیارکی با زمین که این روزها در میان انبوهی از خبرهای نگران‌کننده بازنشر می‌شود، اگر راست بود واقعا مایه نگرانی بود.
خوشبختانه درباره موردی که این روزها از آن صحبت می‌شود جای نگرانی وجود ندارد. این سیارک که به نام (52768) 1998 2OR شناخته می‌شود بیست‌ونهم آوریل 2020 (دهم اردیبهشت 1399) از فاصله حدود 6میلیون کیلومتری زمین یعنی حدود 16برابر دورتر از فاصله‌ای که ماه با زمین دارد از کنار زمین گذر می‌کند.
اگرچه این پدیده برای علاقه‌مندان نجوم پدیده‌ای جذاب است و این گذر خاص به‌طور مشخص بزرگ‌ترین سیارک در‌سال 2020 از نزدیکی زمین خواهد بود اما اگر این سیارک یا چیزی در ابعاد آن قرار بود با زمین برخورد کند داستان شکل دیگری می‌یافت.
ما امروز برروی زمین نشانه‌های اندکی در مقایسه با سطح ماه، مریخ یا عطارد از برخوردهای سیارکی داریم.این نشانه‌ها در قالب دهانه‌های برخوردی خود را نشان می‌دهند. البته کم بودن تعداد این نشانه‌ها روی زمین به معنی این نیست که در گذشته، زمین شاهد تصادم تعداد زیادی از این اجرام نبوده است.
یک دلیل اینکه ما آثار برخوردهای سیارکی یا دنباله‌دارها را با برخی از سیاره‌ها مانند عطارد یا مریخ و همچنین قمرهایی مانند ماه زمین بیشتر می‌بینیم این است که این اجرام فاقد جو و فعالیت‌های زمین شناختی هستند.
به همین دلیل آثار برخورد به دلیل عواملی که به فرسایش مربوط است به سرعت از بین نمی‌رود. بر روی زمین آثار این برخوردها با سرعت بیشتری به دلیل فرآیند فرسایش از بین می‌رود. این اتفاق در مورد سیاره زهره هم هست و عمدتا دهانه‌های کوچک و متوسط حاصل این برخوردها به دلیل فرسایش از بین رفته یا به‌طور جدی تغییر شکل داده‌اند.
نکته دیگر این است که زمین به دلیل جو غلیظش (مانند زهره و برخلاف مریخ یا ماه) نوعی سپر دفاعی در برابر این اجرام دارد و بخش بزرگی از این اجرام به‌خصوص آنهایی که کوچک‌تر بوده یا چگالی کمتری دارند در هنگام ورود به جو می‌سوزند و بخشی از جرم برخوردی را از دست می‌دهند. اینکه چرا بسیاری از برخوردهایی که آثار آن باقی مانده است به گذشته‌های دور مربوط می‌شود، این است که درواقع این دهانه‌ها مربوط به برخوردهای فوق‌العاده سهمگینی بوده‌اند که با گذشت زمان طولانی فرسایش هنوز نتوانسته آثار آنها را محو کند.
خوشبختانه در دوره معاصر و نزدیک به ما برخوردی عظیم رخ نداده است. غیراز این موارد میزان برخورد اجرام با زمین با سایر سیاره‌ها و اقمار منظومه شمسی تقریبا یکسان است. هر روز چیزی حدود 5تن و براساس برخی از تخمین‌ها تا 300تن جرم مربوط به اجرام فضایی به جو زمین سقوط می‌کنند.
بخش عمده‌ای از آنها ذرات فوق‌العاده کوچکی هستند که در جو می‌سوزند و ما سوختن آنها را در قالب شهاب می‌بینیم. تعداد بسیار معدودی جرم بزرگ‌تری دارند و بخشی از آنها از جو زمین جان سالم به در می‌برند و به زمین برخورد می‌کنند (شهاب‌سنگ) که البته از بین آنها بخش عمده‌ای هم به اقیانوس‌ها، صحراها و نواحی غیر مسکونی سیاره ما برخورد می‌کنند.
هرازچندگاهی و با بازه تناوب زمانی بسیار بسیار کمتر اجرامی بزرگ و قابل توجه ممکن است خطری جدی به همراه داشته باشند و به زمین برخورد می‌کنند. ما در برابر برخوردهای فضایی (سیارک، هسته دنباله‌دار) بسیار آسیب‌پذیر هستیم. در سابقه زمین ما شاهد رخدادهایی بودیم که منجر به انقراض وسیع شده است.
هنوز هم احتمال می‌رود که حادثه‌ای که حدود 65 میلیون‌سال پیش کلید انقراض دایناسورها و همین‌طور حدود 75درصد کل حیات روی زمین شد و به نام رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن معروف است به دلیل برخورد شهاب‌سنگی به قطر بین 20 تا 80 کیلومتر بوده است.
با وجودی که چنین برخوردهایی بسیار نادر است اما برخوردهای بسیار کوچک‌تر نیز می‌تواند اثرات منطقه‌ای یا جهانی داشته باشد. به‌خصوص اگر برخورد در نواحی شهری اتفاق بیفتد.
نکته مهم این است که تا الان بشر تقریبا هیچ دفاعی در برابر این موارد ندارد و به همین دلیل هم ردیابی و زیر نظر گرفتن آنها برای بررسی مسیر و احتمال برخوردشان بسیار مهم است و چندین‌سال است که سازمان‌های مختلف با کمک ابزارهای رصدی متفاوت فهرست اجرام بالقوه خطرناک نزدیک زمین را تهیه کرده و به روز می‌کنند.
در سال 2013 شهاب‌سنگی نسبتا کوچک که از قبل شناخته شده نبود وارد جو زمین شد و بر فراز شهر چلیوبینسک در روسیه متلاشی شد.
این حادثه که خوشبختانه خسارت جانی نداشت توجه‌ها به خطرات احتمالی اجرام نزدیک به زمین را افزایش داد و باعث توجه بیشتر جامعه جهانی به چنین رویدادهایی شد.
نکته مهم در این میان این است زمانی که از نزدیکی فاصله این اجرام به زمین صحبت می‌کنیم باید به یاد داشته باشیم که درحال صحبت از مقیاس نجومی هستیم و همچنین درباره اجرامی صحبت می‌کنیم که در مدارهایی عمدتا کشیده و بیضی مانند به دور خورشید می‌چرخد. وقتی گفته می‌شود
نزدیک زمین به این معنی نیست که الان در فاصله نزدیک به زمین قرار داشته باشد.
این عبارت به این معنی است که مدار این اجرام به گونه‌ای است که در موقعیت و زمانی از مسیر حرکت مداری خود به نزدیکی زمین می‌رسد. بنابراین عمده این اجرام اکنون در فاصله‌های بسیار دور قرار دارند اما از الان مسیر سال‌ها و قرن‌های بعدی آنها را محاسبه کرده‌ایم که بتوانیم تغییرات آنهایی را که ممکن است خطری بالقوه برای ما دارند ارزیابی کنیم. البته واقعیت این است که به‌خصوص درباره اجرام کوچک‌تر احتمالا تعداد بسیار بیشتری از این اجرام هستند که ما هنوز آنها را پیدا نکرده‌ایم.