فروپاشی پهناورترین کشور جهان یعنی اتحاد جماهیر شوروی را شاید بتوان مهم‌ترین واقعه دهه پایانی قرن بیستم میلادی قلمداد کرد، اما جالب‌ترین نکته ماجرا آنجا بود که با تجزیه ابرقدرت شرق به 15 جمهوری مختلف، همچنان عنوان وسیع‌ترین کشور جهان در اختیار هسته مرکزی آن یعنی فدراسیون روسیه باقی ماند و این کشور امروز با 17میلیون کیلومترمربع مساحت، با فاصله‌ای 7میلیون کیلومترمربعی از دومین کشور وسیع دنیا یعنی کانادا، به تنهایی در صدر فهرست پهناورترین‌ها ایستاده است.
نخستین تزار روسیه
برای اینکه بدانیم روسیه از چه زمان این عنوان را به دست آورد باید پنج قرن به عقب برگردیم، یعنی به دورانی که روسیه امروزی محدوده‌ای از خان‌نشین‌ها بود و حکام مختلف بر قلمروهایی مستقل از دریای بالتیک تا سواحل شرقی سیبری حکم می‌راندند. سال 1533 میلادی را باید منشأ رخدادهایی مهم در تاریخ روسیه به‌شمار آورد، زیرا در این سال ایوان واسیلیویچ چهارم به‌عنوان شاهزاده مسکو بر تخت نشست و تا سال 1547، که نخستین‌بار عنوان «تزار» را برای خویش برگزید، همه تلاش او مصروف بزرگ‌ترین هدفی که در زندگی برای خود تعرف کرده بود، یعنی گسترش نامحدود قلمرو حکومتش شد. ایوان واسیلیویچ چهارم در راه رسیدن به این هدف، خشونت و بی‌رحمی زیادی از خود نشان داد تا جایی که در تاریخ روسیه به ایوان مخوف معروف شد. او قلمرو شاهزاده‌نشین مسکو را بعد از شکست‌دادن خان سیبری تا منتهی‌الیه شمال شرق کره زمین شامل اقیانوس منجمد شمالی و دریای اختسک گسترش داد، هرچند که در پیشروی به سوی غرب موفقیت چندانی به دست نیاورد و این وظیفه را به نامدارترین جانشینان پس از خود یعنی پتر یکم و کاترین دوم سپرد، که هر دو در تاریخ با لقب «کبیر» شناخته می‌شوند.
دوران طلایی کبیرها
صد سال پس از مرگ ایوان واسیلیویچ که عمده آن به آشوب و هرج و مرج گذشت، پتر یکم بر تخت سلطنت نشست و طی 43سال زمامداری، ضمن گسترش قلمرو خود به سمت غرب یعنی عملی که ایوان مخوف از انجام آن عاجز بود، روسیه را به قدرتی برتر در نیم‌کره شرقی تبدیل کرد. اما گویی روسیه برای تجربه دوران اوج خود در همه عرصه‌ها باید چند دهه دیگر نیز دندان روی جگر می‌گذاشت؛ اتفاقی که نهایتاً در اواسط قرن هجدهم میلادی و دوران سلطنت کاترین دوم ملقب به کاترین کبیر به وقوع پیوست و روسیه طی 34سال سلطنت او دوران طلایی خود را در عرصه‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی تجربه کرد. در عصر زمامداری کاترین، آلاسکا، نیمِ بیشتر لهستان، تقریبا تمامی اوکراین و شبه‌جزیره کریمه، بخش‌هایی از بالکان، نروژ و سوئد، همچنین مولداوی و تقریبا کل قفقاز ضمیمه خاک روسیه شد. دویست‌وبیست‌و‌شش سال پیش در چنین روزی، برابر 17 نوامبر 1796 میلادی، کاترین کبیر در شصت‌وهفت‌سالگی درگذشت و سرزمینی پهناور را برای جانشین خود به ارث گذاشت.
منابع: «تاریخ روسیه از آغ‍از تا ان‍ق‍لاب اک‍ت‍ب‍ر» نشر دانشگاه تهران و «کاترین کبیر» نشر فاخته