شهروند| مدرسه‌سازی با هدف توسعه پایدار و لحاظ‌کردن معیار توسعه در معماری و شیوه ساخت کلاس‌ها؛ این مهمترین محور سومین همایش پویش «ایران من» در عصر شنبه همین هفته بود که با توضیحات مدیر این پویش درباره اهداف خیرین مدرسه‌ساز و همچنین تأکید شهردار تهران به تناقض توسعه و آموزش در ایران همراه بود. اشاره رئيس سازمان نوسازي، توسعه و تجهيز مدارس كشور در این جلسه، به وضع کنونی ساختمان‌های مدارس با این جمله که کمتر از ۵۰ مدرسه ماندگار در ایران وجود دارد، ضمن آن‌که وضع نابسامان کلاس‌های درس را نشان می‌داد، از لزوم توجه به کیفیت ساخت مدارس توسط خیرین مدرسه‌ساز هم حکایت داشت؛ موضوعی که بر اساس سخنان مدیر پویش ایران من، یکی از موارد مورد توجه این پویش است.
ساخت۵۰درصد مدارس
توسط خیرین در سال ۹۵
یکی از سخنرانان همایش «مدرسه، توسعه پایدار» که با حضور تعدادی از خیرین مدرسه‌ساز در ساختمان اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران برگزار شد، معاون وزير آموزشوپرورش و رئيس سازمان نوسازي، توسعه و تجهيز مدارس كشور بود که از افزایش مشارکت خیرین در ساخت مدارس و همچنین امیدواری خود برای رسیدن به روزی که تمام مدرسه توسط بخش غیردولتی ساخته شود، سخن گفت. «محمدتقی نظرپور» با این مقدمه، بحث مدارس ماندگار را مطرح کرد و از لزوم ساخت مدارسی مقاوم و باکیفیت سخن گفت: «چرا تعداد کمی از مدارس ما جزو مدارس ماندگار هستند یا باید چه کاری را انجام دهیم تا مدارس ما در فهرست ماندگار قرار گیرند؟ مدارسی داریم که عمر آنها کمتر از ۴۰ سال است؛ ولی الان نیاز به بازسازی دارند. مکان‌یابی و نقشه‌یابی، نظارت بر ساخت و نگهداری پس از ساخت منجر به ایجاد مدارس ماندگار می‌شود. در حال حاضر فقط ۴۷مدرسه ماندگار در کشور داریم که زیبنده جمهوری اسلامی نیست.» نظرپور در ادامه سه موضوع مورد توجه پویش «ایران من» را گامی در جهت ساخت مدارس ماندگار دانست و از خیرین خواست که در کار خیر خود به ماندگاری مدارس هم توجه کنند: «اولین مورد تک‌کاربردی‌نبودن مدارس است، این‌که اگر مدرسه‌ای در مناطق محروم ساخته می‌شود، پتانسیل کاربردهای دیگر را هم داشته باشد. مورد دیگر توجه بیش از گذشته به مدرسه‌سازی سبز باشد. سومین مورد هم ساخت مدرسه با مصالح داخلی و الگوی بومی باشد؛ یعنی با معماری بومی ساخته شود. چه بهتر که مدارسی بسازیم که با معماری منطقه همخوان باشد.» اشاره به افزایش مشارکت خیرین در ساخت مدارس هم یکی دیگر از موارد مورد اشاره رئيس سازمان نوسازي، توسعه و تجهيز مدارس کشور بود: «تا سال ۹۲ حدود ۲۰درصد مدارس کشور توسط خیرین ساخته می‌شد، از ۹۲ تا ۹۵ این عدد به ۳۸درصد رسید، در سال ۹۶، ۵۰درصد مدارس توسط خیرین ساخته شده است و این ظرفیت و پتانسیل برای ساخت تمام مدارس توسط خیرین وجود دارد که امیدواریم روزی به این وضع برسیم.» اما چه استان‌هایی وضع بدتری از لحاظ مدارس دارند؟ نظرپور با اشاره به تلاش‌های صورت‌گرفته در چند سال گذشته برای ساخت و تجهیز مدارس در استان سیستان‌وبلوچستان از بهبود وضع این استان سخن گفت به گونه‌ای که اکنون این استان یک پله از قعر جدول فاصله گرفته است: «اکنون در ایران به ازای هر دانش‌آموز، ۳متر فضای آموزشی نسبت به استاندارد فاصله داریم. سال گذشته و با توجه خیرین و مدرسه‌سازان به مناطق محروم، استان سیستان‌وبلوچستان یک پله جلو آمد و الان استان البرز در ته جدول است و وضع بدی دارد. استان تهران هم از آخر پنجم است.»
تناقض آموزش و توسعه از نگاه شهردار تهران
شهردار کنونی تهران که روزگاری مسئولیت وزارت آموزشوپرورش را بر عهده داشت هم یکی از سخنرانان این همایش بود. «محمدعلی نجفی» که براساس سخنان مطرح‌شده در این جلسه، خود یکی از خیرین مدرسه‌ساز است، اگر چه مدرسه‌سازی را توفیقی بزرگ و کاری مهم می‌داند اما معتقد است که آموزشوپرورش ایران نیاز به تحول بنیادی دارد. او در سخنان خود از لزوم تأمل بیشتر به مسأله آموزش در ایران اشاره کرد: «علت بسیاری از مشکلات امروز ما بی‌سوادی جوانان و نوجوانان است و من به همه کسانی که توفیق ساخت مدرسه را دارند صمیمانه تبریک می‌گویم؛ اما روی یک نکته باید بیشتر تأمل صورت گیرد. ما درباره نسبت آموزشوپرورش و توسعه دچار یک تناقض یا پارادوکس هستیم؛ از طرفی دنیا و علم به ما می‌گوید که آموزشوپرورش قوی پیش‌نیاز توسعه است؛ اگر در اروپا تحولی صورت گرفت به دلیل توسعه آموزشوپرورش بود که نمونه بارز آن انگلستان است. بنابراین برای این‌که توسعه پیدا کنیم باید از یک آموزشوپرورش قوی برخوردار باشیم. از طرف دیگر تا کشور به مرحله‌ای از توسعه‌یافتگی نرسد، امکان صرف هزینه برای ایجاد تحول فراهم نمی‌شود.» نجفی با تأکید بر این تناقض و سیکل معیوب ادامه می‌دهد: «من در یک سال ۲۵هزار کلاس درس ساختم؛ در دوران وزارت که رکوردی است و هنوز تکرار نشده؛ اما تاکنون نتوانسته‌ایم به تحول برسیم؛ این موضوع حکایت از یک تعارض دارد.»
راه‌حل نجفی: واگذاری آموزشوپرورش
به بخش غیردولتی
«راه شکستن این بن‌بست و رهایی از این سیکل معیوب چیست؟» این سوالی است که وزیر پیشین آموزشوپرورش مطرح می‌کند و واگذاری آموزشوپرورش به بخش غیردولتی را راهکار این مسأله می‌داند. نجفی در توضیح این راه‌حل هم می‌گوید: «راه شکست این بن‌بست و نجات از سیکل معیوب این است که در شرایط فعلی و امکانات کشور، آموزشوپرورش حداقل در سطح ابتدایی به بخش غیردولتی و مردمی واگذار شود. یکی از دلایلی که از پذیرفتن مسئولیت آموزشوپرورش در دوره‌های اخیر ابا داشتم، این بود که احساس کردم هنوز تصمیم‌گیران اصلی و سطوح عالی تصمیم‌گیری آمادگی طرحی درمورد سپردن آموزشوپرورش به مردم را ندارند، برایم سخت بود در حالی که احتمال موفقیت را در مورد امری كه کم می‌دانستم، مسئولیت بپذیرم و قول موفقیت بدهم.» به‌زعم شهردار تهران، اگر چه این راه‌حل ساده به نظر می‌آید، اما مسئولان اراده‌ای برای عملی‌کردن آن ندارند: «ممکن است بگوییم که راه ساده‌ای است و خیلی از مدیران از این موضوع حمایت می‌کنند اما واقعیت این است که هنگام عمل، خیلی از همین مدیران منتقد می‌شوند و مخالفت می‌کنند. مثل همین مجلس کنونی که پارلمانی قوی است و مشکلات مالی دولت را می‌داند، حاضر نشد مصوبه‌ای را برای واگذاری درصدی از آموزش‌و پرورش به بخش غیردولتی تصویب کند. البته ممکن است بحث ایدئولوژیک هم مطرح شود که آموزش برای حکومت ما مهم است که البته به نظر من این دغدغه هم درست نیست. این نکته‌ای است که به نظر من همه باید درباره آن فکر کنیم؛ البته حضور خیرین و مدرسه‌سازی بسیار مهم و مقدس است ولی به نظر من راه‌حل نهایی و ریشه‌ای نیست.»نجفی که نزدیک به دو ماه از آغاز دوران شهرداری‌اش می‌گذرد از آینده رابطه شهرداری با آموزشوپرورش هم سخن گفت و نحوه همکاری این نهاد با آموزشوپرورش در سال‌های گذشته را پراکنده و بی‌هدف دانست. او درباره شیوه همکاری شهرداری با آموزشوپرورش در سال‌های گذشته گفت: «در سال‌های گذشته، شهرداری بسیار حجم فعالیت خود را زیاد کرده و در برخی حوزه‌ها واقعا با انگیزه خدمت و در برخی حوزه‌ها با انگیزه سیاسی ورود کرده بود که به نظر من سیستم فعالیت در شهرداری باید ریست شود و دوباره مورد بازنگری قرار گیرد. در سال‌های گذشته کمک شهرداری به آموزشوپرورش پراکنده بود و مدل مشخصی نداشته، به‌طوری‌که فعالیت‌های مختلفی از آسفالت مدارس تا خرید کتاب انجام می‌گرفت که به نظر من یک هدف مشخص را دنبال نمی‌کرد.» اما برنامه تیم جدید مدیریت شهرداری برای همکاری با وزارت آموزشوپرورش چه خواهد بود؟ نجفی درباره این موضوع، با اشاره به ضعف تربیتی موجود در مدارس ایران می‌گوید: «ما بچه‌هایمان را برای زندگی تربیت نمی‌کنیم و این‌که بارها اعلام شده که جامعه ما بالاترین درصدها را درباره بیمارهای روانی دارد ریشه آن به آموزش برمی‌گردد. من فکر می‌کنم باید حول چند محور مشخص و معین به آموزشوپرورش کمک کنیم و همکاری داشته باشیم که از سال آینده این اتفاق رخ خواهد داد و از الان هم کمیته‌هایی تشکیل شده است. ما اصرار داریم که آموزشوپرورش روی موضوع زندگی بیشتر تأکید کند و ما هم کمک می‌کنیم. مورد دیگر آموزش حقوق و تکالیف شهروندی و مهمتر از آن اخلاق شهروندی است. من چند روز پیش یک جوان باتجربه را به‌عنوان مشاور شهروندی انتخاب کردم و از او خواستم کمیته‌ای را تشکیل دهد چون مسأله بسیار مهمی است.»
وعده پویش «ایران من»
برای تحویل ۱۰۰ مدرسه تا پایان ۹۶
نایب‌رئیس اتاق بازرگانی که مدیریت پویش «ایران من» را برعهده دارد هم در این نشست از برنامه‌های آینده خیرین مدرسه‌ساز و همچنین وعده تحویل ۱۰۰ مدرسه تا پایان امسال سخن گفت. «پدرام سلطانی» در این گردهمایی با تأکید بر این‌که مدتی است بخش‌خصوصی مدرن در قامت مورد انتظار در عرصه مدرسه‌سازی و توسعه آموزشی ظاهر نشده است، گفت: «در تنگنا قرار داشتن دولت در سال‌های گذشته، سبب شده است که خیرین مدرسه‌ساز تا حد قابل توجهی جا پای دولت بگذارند. با وجود این، نگاهی به وضع مدارس در کشور ما را به این نتیجه می‌رساند که هنوز تا اهدافمان فاصله بسیاری داریم.» او ادامه داد: «بیش از یک‌سوم مدارس موجود از استانداردهای مدرسه‌سازی فاصله دارند. فضای آموزشی نیز در کشور ما همچنان 40میلیون مترمربع از استانداردهای حداقلی آموزشوپرورش عقب است.» سلطانی در بخش دیگری از سخنان خود ضمن اشاره به ضرورت تأمین امکان تحصیل برای همه کودکان گفت: «مدرسه‌سازی و توسعه آموزشی از چنان ضرورتی برخوردار بوده است که مقام معظم رهبری هم در سال گذشته تأکید کردند هر کودکی اعم از ایرانی و خارجی، چه شناسنامه داشته باشد و چه نداشته باشد، باید سر کلاس درس باشد. این فرمان قطعا به تحول اساسی فرآیند توسعه در سال‌های آینده منجر خواهد شد.» سلطانی در ادامه وعده داد که تا پایان سال، پویش «ایران من» ۱۰۰ مدرسه درحال ساخت را تحویل آموزشوپرورش دهد.
به جای ساخت دانشگاه‌های خالی، مدرسه ساخته شود
اشاره سلطانی به خالی ماندن یک‌سوم ظرفیت دانشگاه‌ها، آن‌هم درحالی‌که مدارس کشور همچنان ۴۰میلیون مترمربع از استاندارد آموزشوپرورش فاصله دارد، بخش دیگری از سخنان مدیر پویش «ایران من» بود: «امروز باید بذر توسعه را با توسعه نظام آموزشی در کشورمان بکاریم تا نسل‌های بعدی بتوانند شاهد توسعه اقتصادی کشور باشند. باید نسلی باشیم که از نگاه کوتاه‌مدت فاصله بگیریم و برای این کار هیچ راهی جز توسعه آموزشی نداریم. پروژه ساخت 100مدرسه را با تأکید بر مدارس ابتدایی آغاز کردیم و براساس مطالعات بانک جهانی اثر تحصیلات ابتدایی بر توسعه بیش از دو برابر تحصیلات دانشگاهی است. این درحالی است که در کشور ما یک‌سوم صندلی‌های دانشگاه‌ها خالی است ولی در بسیاری از روستاهای کشور کودکان از مدرسه ابتدایی محروم هستند.»
چرخه معیوب بی‌مهارتی
با توسعه آموزشی شکسته می‌شود
سلطانی که به نمایندگی از خیرین مدرسه‌سازی که در قالب پویش «ایران من» همکاری می‌کنند، سخن می‌گفت در ادامه با انتقاد از نظام آموزشی کنونی حاکم بر آموزشوپرورش گفت: «چرخه معیوب بی‌سوادی در کشور ما منجر به بی‌مهارتی شده است. بی‌مهارتی نیروی کار نیز باعث شده است که بخش خصوصی عطش نیروی کار ماهر را داشته باشد، ولی آن را به سختی پیدا کند. بی‌مهارتی در کشور، بیکاری و به دنبال آن فقر و پایین آمدن استانداردهای زندگی را که منشأ جرم و جنایت است به همراه داشته است.» او با توضیح از اهداف خیرین برای ساخت مدرسه سخن گفت: «ساخت مدرسه به تنهایی هدف پویش «ایران من» نیست. بخش خصوصی بر این باور است که فرزندان ما در کنار دروس متعارفی که در مدارس می‌آموزند نیازمند یادگیری کنجکاوی، خلاقیت، تفکر نقادانه، همکاری و کار تیمی هستند، به‌طوری که نسل آینده هم مثل نسل امروز به دنبال قهرمان بودن ولی تنها بودن نباشد. فرزندان ما باید حمایت از همنوعان خود را به جای خالی کردن زیر پای آنها فراگیرند.»مدیر پویش مدرسه‌سازی «ایران من»، در این همایش از احداث سه مدرسه با معیارهای توسعه پایدار هم سخن گفت: «در فاز اول فعالیت، در نظر داشتیم 100 مدرسه را در نقاط کمتر برخوردار کشور احداث کنیم که تاکنون 40 مدرسه از آنها افتتاح شده است. یکی از بحث‌های دیگری که دنبال می‌کنیم احداث مدارس توسعه پایدار است که طرح آن به صورت آزمایشی در 3 استان سیستان و بلوچستان، کردستان و کرمانشاه انجام خواهد شد.» سلطانی درباره ویژگی‌های مدارس توسعه پایدار هم گفت: «یکی از ویژگی‌های مدارس توسعه پایدار سازگاری آنها با معماری روستاست. مدارسی که در مناطق محروم می‌سازیم نباید عناصر زایدی باشند که با خانه‌های روستا و بافت شهر متناقض باشد. مدارس می‌تواند با استفاده از مصالح بومی و براساس الگوی معماری منطقه ساخته و حتی تبدیل به جاذبه توریستی برای آن منطقه شود. در این صورت اهالی روستا مدرسه توسعه پایدار را از آن خود می‌دانند.»
«نوکپرها» با اصول معماری سبز
توجه به معماری و فرهنگ مناطق در ساخت مدارس، یکی از اصول بنیادی این پویش مدرسه‌سازی است که هم در کلاس‌های در دست احداث و هم در برنامه‌های آینده با جدیت دنبال می‌شود؛ سلطانی در جلسه دو روز پیش با تأکید بر این موضوع، درباره مدارس «نوکپر» به‌عنوان اقدامی جدید از پویش «ایران من» گفت: «ما در سه استان سیستان‌وبلوچستان، کرمان و هرمزگان هنوز مدارس کپری داریم که از کیفیت نامناسبی برخوردارند. برخلاف تصور عموم که مدارس کپری را نشانه محرومیت می‌دانند، باید به این نکته توجه داشته باشیم که کپرد ارای سازه‌ای سبک است که ریشه در فرهنگ و هنر این مناطق دارد.» او ادامه داد: «کپر نماد فرهنگ و اقلیم این سه استان است و به همین دلیل ما با برگزاری جلسات هم‌اندیشی با موسسات مدرسه‌ساز تصمیم گرفتیم مدارس کپری را با هزینه‌ای بسیار پایین بازآفرینی کنیم و «نوکپر» بسازیم. نوکپرها مدارس کپری استحکام‌یافته‌ای هستند که پاسخگوی نیازهای دانش‌آموزان و معلمان خواهند بود و با پیروی از اصول معماری سبز، مصرف انرژی بسیار پایینی دارند.»