سُمیرا زمانی- شهروند| نخستین همایش «امداد و نجات؛ مدیریت و مسئولیت از نظر فقه و حقوق» با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، رئیس جمعیت هلال احمر، دستیار ویژه رئیس‌جمهوری درحقوق شهروندی، رئیس موسسه تحقیقات علوم جزایی و جرم‌شناسی دانشگاه تهران و جمعی از مسئولان کشوری و لشکری روز گذشته در تالار فردوسی دانشگاه تهران برگزار شد. به گزارش خبرنگار «شهروند»، در ابتدای این همایش دکتر فیروز محمودی‌جانکی، رئیس موسسه تحقیقات علوم جزایی و جرم‌شناسی دانشگاه تهران و رئیس این همایش درباره با ضرورت برگزاری «امداد و نجات؛ مدیریت و مسئولیت ازمنظر فقه و حقوق» گفت: درمورد امدادگرانی که درحوزه امداد و نجات کمک حال آسیب‌دیدگان هستند، معمولا از دیدگاه عموم درحوادث و سوانح مهم این است که کمک‌رسان هستند، اما از بُعد حقوقی مسأله‌ای مطرح می‌شود که ممکن است برای امدادگری که درحوادث سخت و طاقت‌فرسا انجام‌وظیفه می‌کند، خطر ایجاد می‌شود یا این‌که ممکن است درحین عملیات امدادرسانی برای نیازمندان به کمک حادثه‌ای رخ دهد و این موارد منشأ شکل‌گیری حوادث حقوقی شوند و اینجاست که بحث مسئولیت اشخاص مطرح می‌شود.
وی ادامه داد: آنچه که مهم است، این است که به‌طور خاص امدادگر چون وظیفه تعریف‌شده‌اش این است که دراین مواقع خود را به خطر بیندازد، مانند حادثه پلاسکو که اینجا بعد ایثار مطرح است اما اگر برای امدادگر اتفاقی بیفتد، نیاز به حمایت حقوقی و کیفری دارد. محمودی تأکید کرد: صمیمانه ازجمعیت هلال‌احمر سپاسگزارم. همه نهادها درجریان انجام وظایف سازمانی با مشکلاتی مواجه می‌شوند که نیاز به تأمل دارد و با اقدامات اجرایی قابل رفع و رجوع نیستند و باید درموردشان فکر شود و به جمع‌بندی علمی رسید و این‌که بعضی مواقع ما فراموش می‌کنیم که این نیازها و مشکلات را ازطریق همفکری با دانشگاهیان و اهل علم و سازمان‌های مربوطه درمحیط فارغ ازمحیط اداری حل‌وفصل کنیم که جمعیت این کار را انجام داده است.
علم نافع علمی است که درخدمت مردم کاربردی، روا و پایا باشد
به گزارش «شهروند»، دکتر سیدامیرمحسن ضیایی، رئیس جمعیت هلال‌احمر در ادامه همایش با گرامیداشت مقام معلم گفت: از برگزارکنندگان این همایش و فرصتی که به جمعیت هلال‌احمر دادند تا بتوانیم یک کار مشترک علمی که درصحنه عمل به آن نیاز است را انجام دهیم، متشکرم و این جای خوشبختی دارد که ما به‌عنوان یک سازمان عملیاتی کار خودمان را با همکاری با دانشگاه انجام دهیم. سازمان‌های امروزی نمی‌توانند بدون تکیه بر دانش و مهارت‌های علمی کار خود را خوب انجام دهند. وی ادامه داد: طبیعی است که دانشگاه و دانشگاهیان و صاحب‌نظران و اندیشمندان بسیار می‌توانند دراین زمینه کمک کنند. درعین حال، دانشگاه به‌عنوان نهاد تولید علم و تربیت‌کننده دانشجو باید درصحنه جامعه حضور داشته باشد. علم برای علم فضیلت است، ولی علم برای علم کجا و علم نافع کجا؟ علم نافع علمی است که درخدمت مردم، کاربردی، روا و پایاست و این همانی است که می‌تواند برای پیشرفت زندگی و نجات جان انسان‌ها استفاده شود. دکتر ضیایی افزود: دانشگاه‌های امروز، دانشگاه‌های بدون دیوار هستند و این دانشگاه است که به سراغ جامعه می‌رود و می‌تواند مشکلات مردم را حل کند. امیدوارم که این همکاری ادامه پیدا کند و ما درجمعیت هلال‌احمر حاضر هستیم که بسیاری ازمشکلاتمان را به دانشگاه‌ها و مراکز علمی عرضه کنیم و از راه‌حل‌ها و راهکارهایی که برای ما ارایه می‌دهند، استفاده کنیم.
وی در ادامه به معرفی مختصری ازجمعیت هلال‌احمر پرداخت و گفت: این جمعیت بخشی ازنهضت جهانی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر است، حدود 150سال پیش این نهضت ایجاد شده و امروز بیش از 190 کشور دنیا عضو این نهضت هستند و هلال‌احمر جمهوری اسلامی هم از 95سال پیش به‌طور رسمی به این نهضت جهانی پیوسته است. رئیس جمعیت هلال‌احمر ادامه داد: یکی از مهمترین کارهایی که جمعیت هلال‌احمر چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی انجام می‌دهد، موضوع پاسخ به سوانح و حوادث است. در داخل کشور متولی اصلی پاسخ به سوانح و حوادث جمعیت هلال‌احمر همراه با سایر دستگاه‌های دولتی و غیردولتی است، اما آنچه که درخط مقدم قرار گرفته، جمعیت هلال‌احمر است. درطی قرن گذشته شیوع و بروز سوانح و حوادث طبیعی بشدت افزایش پیدا کرده درطی دهه گذشته بیش از 750هزار نفر ازمردم جهان درطی سوانح طبیعی از بین رفته‌اند و هر‌سال حدود 200میلیون نفر از مردم دنیا تحت‌تأثیر سوانح بزرگ قرار می‌گیرند و بیش از 160میلیارد دلار هزینه مستقیم مالی و تلفات ناشی از این سوانح است.
تفاوت درمیزان آسیب‌پذیری جوامع
و مدیریت بحران
وی با بیان این‌که ما از یک طرف مسأله افزایش شیوع حوادث و ازطرف دیگر افزایش آسیب‌پذیری را داریم که مهمترین علت آن درطی دهه‌های گذشته توسعه نامتقارن است، گفت: وقتی که توسعه با پیوست‌های مربوط به زندگی انسان و محیط‌زیست همراه نمی‌شود، این توسعه یک توسعه نامتقارن می‌شود. این توسعه همراه است با شهرنشینی سریع و بی‌ضابطه، چیزی که ما در داخل کشور با آن روبه‌رو هستیم، شهرهای بزرگ تشکیل می‌شود، درکنارش حاشیه‌نشینی اتفاق می‌افتد، زیستگاه‌های نامطمئن شکل می‌گیرد و فقر هم به وجود می‌آید و هرسانحه کوچکی هم می‌تواند منجر به بحران شود. آنچه که باعث تفاوت بین جوامع در زمان یک بحران است، تفاوت درمیزان آسیب‌پذیری جوامع و مدیریت بحران است که بخش مهمی از این مدیریت بحران استانداردها و قوانین هستند که می‌تواند به مدیریت بحران کمک کند.
نیاز به برنامه ملی مدیریت بحران
ضیایی خاطرنشان کرد: مسأله قانون و استانداردها درمدیریت بحران بسیار مهم است، آنچه که شما در اینجا انتخاب کردید، مسأله امداد و نجات از منظر فقه و قانون است، ولی حتما می‌دانید پاسخ به سانحه و امداد و نجات بخش کوچکی است، چیزی که مهمتر است، مسأله پیشگیری و کاهش ریسک و خطرپذیری است. اگر اینها درست انجام شود، ما پاسخ خوبی هم خواهیم داد. اگرجامعه ما آمادگی مبتنی بر ریسک داشته باشد و قوی‌ترین مدیریت بحران را داشته باشیم، پاسخ ما پاسخ مناسبی خواهد بود. نیاز داریم که یک برنامه ملی مدیریت بحران داشته باشیم و قانون از دل آن بیرون بیاید. وی ادامه داد: ما درکشور حادثه‌خیز زندگی می‌کنیم و نمی‌توانیم از این موضوع فرار کنیم. قانون یک بخش است و فرهنگ عمل به قانون بخش دیگری که باید حتما درنظر گرفته شود. مثلا که در سیل آذربایجان شاهد بودیم که به علت عدم رعایت قانون به مشکلات این حادثه دامن زده شد؛ لذا ضروری است تا درکنار قانون الزام به اجرای آن مورد توجه بیشتر قرار گیرد. چقدر درهمین تهران ساخت‌وساز نامناسب داریم که می‌تواند مدیریت شهری را در زمان بحران دچار مشکل کند. دکتر ضیایی درپایان با تأکید بر این‌که دستگاه‌ها باید الزامات قانونی‌شان مشخص شود، خاطرنشان کرد: موظفین امدادرسانی درحوادث، مسئولیت‌های خاصی دارند و دراین زمینه نیز باید به صورت جزیی نظرات و بررسی‌های کارشناسی جمع‌آوری و درقالب قانون استاندارد یا دستورالعمل مناسب برای این مسئولیت‌ها تدوین شود. جمعیت حاضر است هرجا که نیاز است با دانشگاه‌ها دراین زمینه همکاری انجام دهد.
راهکارهایی برای رفع تعارض اختیارات نهادهای پیشگیری و مدیریت در زمان امداد و نجات
به گزارش «شهروند»، در ادامه این همایش دکتر محمد فرهادی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با بیان این‌که جمعیت هلال‌احمر ایران یکی از بزرگترین جمعیت‌های مردم‌نهاد جهان است و شاید از نظر ابعاد و نوع کارهایی که انجام می‌دهد جزو 10 مورد اول دنیا هم باشد، گفت: جمعیت‌هایی در دنیا هستند که در زمینه امداد و نجات از ایران الگو می‌گیرند. هلال‌احمر ایران زبانزد است و خیلی خوب پیش رفته است. وی ادامه داد: در زمینه فعالیت‌های هلال‌احمر و مسئولیت‌های ناشی از امداد و نجات و مدیریت بحران، چالش‌های مهمی از منظر حقوقی وجود دارد. در بعضی از موارد نهادهای مختلفی در زمینه امداد و نجات مداخله می‌کنند و مهمترین چالش در این زمینه بررسی و ارایه راهکارهایی برای رفع ابهامات و تعارض اختیارات نهادهای پیشگیری و مدیریت در زمان امداد و نجات است. امیدوارم با این بررسی‌ها دخالت‌ها کم و تکلیف هر نهاد مشخص شود. به‌عنوان مثال در یک حادثه از یک طرف هلال‌احمر و از طرف دیگر شهرداری و ستاد مدیریت بحران وارد می‌شوند. البته گاهی نهادهای دیگر هم مدعی اختیار می‌شوند اما وقتی که زمان مسئولیت فرا می‌رسد، برخی شانه خالی می‌کنند و مسئولیت را به گردن دیگران می‌اندازند. فاجعه پلاسکو مثال مناسب این موضوع است. یکی از مهمترین چالش‌ها تداخل اختیارات است و برخی نهادها حاضر نیستند که از قانون تبعیت کنند. قانون یک چیز است و اجرای دقیق آن چیز دیگری است. فرهادی با بیان این‌که برای این‌که هلال‌احمر بتواند بدون دغدغه به ارایه خدمت امداد و نجات بپردازد، لازم است از حمایت‌های ویژه برخوردار شود، افزود: مهمترین مسأله در حوادث و امداد و نجات این است که شکل مدیریت‌ها از حالت شهری و اداری به حالت فرماندهی دربیاید. همچنین از طرف دیگر حمایت حقوقی و قانونی هم اهمیت دارد. در کنار این مشکلات مسأله تعامل با نهادهای بین‌المللی هم مطرح است که البته در این زمینه هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران همکاری خوبی در بخش بین‌المللی دارد و امیدوارم جمعیت هلال‌احمر و مدیران اجرایی به برگزاری چنین همایش‌هایی به شکل جامع‌تر اقدام و حتی همایش‌هایی با مشارکت نهادهای بین‌المللی و صلیب‌سرخ برگزار کنند.
بر اساس کرامت انسانی موظفیم در هر شرایطی به انسانی که نیاز به امداد و نجات دارد کمک کنیم
الهام امین‌زاده، دستیار ویژه رئیس‌جمهوری نیز در این همایش گفت: خلاصه مقالات این همایش که دیده شد به صورت دقیق و عمیقی بر روی مسئولیت مدنی دولت و حقوق شهروندان در حوزه امداد و نجات ورود پیدا کردند و از آن‌جا که بسیار خانواده امداد و نجات را دوست دارم، احساس می‌کنم هر کاری که از دستمان برمی‌آید باید برای این خانواده دریغ نکنیم تا وظیفه‌ای که برعهده دارد را به بهترین شکل انجام دهد. وی ادامه داد: براساس کرامت و شأن انسانی موظف هستیم در هر شرایطی به انسانی که نیاز به امداد و نجات دارد، رسیدگی کنیم. اما اینجا، هم مسئولیت امداد و نجات هست، هم تکلیف شهروندی برای هر شهروندی هم حق شهروندی، بنابراین حقوق شهروندی اقتضا می‌کند که ما از شهروندانمان هم انتظار داشته باشیم و هم به آنها حقشان را بدهیم، بنابراین در حوزه امداد و نجات صرفا نمی‌توانیم بگوییم که سازمان‌های اجرایی مردم‌نهاد مانند جمعیت هلال‌احمر و صلیب‌سرخ این وظیفه را دارند. این کار باید توسط همه انجام شود.
امین‌زاده با بیان این‌که از ابتدای دولت در سال 92 هلال‌احمر به دنبال اختصاص زمین برای زمانی است که اتفاقات غیرمترقبه تهران را تحت‌تأثیر قرار دهد، گفت: در این زمان ما هیچ امکانی نداریم برای این‌که مصدومان خودمان را در اراضی اسکان دهیم و به درمان آنها بپردازیم، اراضی وسیع در شمال شرق، شمال غرب و جنوب را شناسایی کردیم که وسیع باشند. با توجه به بلندمرتبه‌های انجام شده در تهران هنگام زلزله به هیچ عنوان کار امداد و نجات امکان‌پذیر نیست و ما نیاز به یک زمین وسیع داریم که به سرعت بتوانند چادرهای امداد و نجات را در آنها مستقر کنند. این کار مستندسازی شد و حدود دو‌سال پیش در اختیار هلال‌احمر قرار گرفت که از این جهت نگرانی نداریم. وی تأکید کرد: در رابطه با بحث کسانی که امداد و نجات می‌کنند در ماده 62 منشور حقوق شهروندی آمده است که حق شهروندان است که از بازداشت خودسرانه و بازرسی فاقد مجوز مصون باشند. پشتوانه قانونی این ماده قانون مصونیت بازداشت کسانی است که مصدومان را به مراکز درمانی منتقل می‌کنند که اگر کسی با این شرایط بازداشت شد یک بازداشت خودسرانه است، بنابراین باید شرایطی فراهم کنیم که افراد مصدومان را به مراکز درمانی منتقل کنند بدون ترس از این‌که خودشان گرفتار شوند و ما باید برای اجرای این قانون تلاش کنیم.
دستیار ویژه رئیس‌جمهوری اضافه کرد: در بازدیدی که سوم فروردین ماه از فعالیت‌های امدادی اورژانس تهران داشتم در عملیات امدادی درخواستی داشتند و آن این بود که آموزش امداد و نجات همگانی شود تا شهروندان قبل از رسیدن نیروهای امدادی به هم کمک کنند. با صداوسیما مذاکراتی داشتیم که زمانی را به این برنامه اختصاص دهند. همچنین با وزارت ارتباطات صحبت شد که به محض این‌که شهروندی تماس می‌گیرد و درخواست کمک می‌کند آدرس آن فرد روی صفحه ظاهر شود. در شهرداری تهران هم فقط به این دلیل که تنها آتش‌نشانان در مکان مشخصی مستقر بودند و بیشتر نیروهای امدادی در چادر‌ها و کانکس‌ها بودند، مکاتبه کردیم که مکان‌هایی را به صورت اراضی در اختیار امداد و نجات قرار دهند و در رابطه با آموزش و پرورش هم در کتاب‌های درسی مقاطع ابتدایی و متوسطه عملیات آموزش امداد و نجات حتما باید لحاظ شود که با آموزش و پرورش مکاتبات لازم را انجام داده‌ایم.
خلأ قانونی در حوزه امداد و نجات در جغرافیای شهری هم مشهود است
در ادامه دکتر علی لیالی، معاون حقوقی و امور مجلس جمعیت هلال‌احمر در رابطه با ضرورت برگزاری این همایش گفت: شاید یک‌سال پیش بود که معاونت محترم حقوقی جمعیت هلال‌احمر موضوع کمبود یا نبود قوانین حمایتی از امدادگران هلال‌احمر را به‌عنوان یک چالش مطرح کردند و از همان زمان به این موضوع پرداخته شد و مذاکرات با دانشگاه تهران ادامه پیدا کرد تا درنهایت به برگزاری این همایش منجر شد. با حمایت و پشتیبانی رئیس محترم جمعیت انگیزه ما مضاعف شد که این همایش را با مشارکت عالی‌ترین حوزه علمی و پژوهشی کشور یعنی دانشگاه تهران برگزار کنیم. ما در حوزه هلال‌احمر از مراکز پژوهش و آموزشی نسبتا جوان و پرتوان بهره‌مند هستیم و با همراهی دکتر ضیایی و دکتر جمال‌الدینی توانستیم این همایش را برگزار کنیم. وی ادامه داد: ما در محاکم و همچنین در مجلس با مسائل زیادی روبه‌رو هستیم که برای امدادگران پیش می‌آید که در مرحله ورود به موضوع با خلأ قانونی سختی مواجهه می‌شویم. تا چندی پیش اگر مصدومی در خیابان افتاده بود عابران جرأت کمک نداشتند چون ممکن بود مورد تعقیب قرار بگیرند و مردمی که می‌خواستند نقش امدادگر را ایفا کنند از این وظیفه اخلاقی و انسانی سر باز می‌زدند چون قانون مشخص نبود. همچنین خلأ قانونی در حوزه امداد و نجات حتی در جغرافیای شهری ما هم مشهود است. لیالی خاطرنشان کرد: درحال حاضر با حوادث و رخدادهایی مواجهه هستیم که جرم تلقی می‌شود و تبعات زیادی به دنبال دارد. جامعه باید برای راهکار برون‌رفت از این اتفاقات اندیشه کند. همه مردم باید خودشان را امدادگر تلقی کنند و از نجات همنوعان خود سر باز نزنند.
استفاده از ظرفیت‌های دانشگاه برای ارایه راهکار در راستای ماموریت‌های هلال
دکتر سیدحمید جمال‌الدینی، معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال‌احمر نیز در رابطه با برگزاری همایش به «شهروند» گفت: سیاست معاونت آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال‌احمر استفاده از ظرفیت‌های دانشگاه‌ها به منظور ارایه راهکار در راستای ماموریت‌های جمعیت‌هلال‌احمر است؛ بخشی از این امر در قالب برگزاری همایش‌ها و نشست‌ها اجرایی می‌شود و بخشی دیگر با حمایت از پایان‌نامه‌ها و فرصت‌های مطالعاتی و دوره‌های کوتاه‌مدت است تا دانشگاه بتواند بخشی از توان خودش را برای حل معضلات علمی در حوزه ماموریت‌های هلال‌احمر که همان علم نافع است جهت‌دهی کند و این همایش نیز در همان راستا است.
وی ادامه داد: با توجه به این‌که یکی از موضوعات قابل توجه در حوزه فعالیت‌های جمعیت هلال‌احمر مجموعه حقوق و مسائل فقهی در حوزه امداد و نجات است و با توجه به این‌که این موضوع در کشور ما شرایط خاص خودش را از لحاظ قوانین و هم از لحاظ اکثریت دینی دارد و این‌که موضوع جدیدی برای صلیب‌سرخ است خروجی این همایش قرار است دستورالعملی برای امدادگران ما شود.