| زینب عسکریان || دانشجوی کارشناسی ارشد معماری |
نشانه‌ها و فضاهای متشخص شهری از عوامل محوری تولید معنا، باور و هویت جمعی‌اند و بعضا دستیابی به آنها و تثبیت متناظر مستلزم فرآیندی طولانی‌مدت و با ریسک بالای شکست است. میدان آزادی به دلیل ویژگی‌های ساختاری، اجرایی و کارکردی از نشانه‌های بارز محیط‌های شهری واقع در خاورمیانه بوده و پیوند آن با وقایعی نظیر استقبال از بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی به آن سطح معنایی ماورایی داده است. از همین رو میدان آزادی به‌عنوان فضا و نشانه شاخص شهری در مقیاس ملی با بار فرهنگی و هویتی متشخص خود فرصت یگانه‌ای است تا با ایجاد بستر هویت‌سازی شهری و ملی زمینه را برای ارتقاي سیمای شهری و باززنده‌سازی ریشه‌های مشترک فراهم آورد. لیکن به رغم ظرفیت‌های بالا و بدیهی این میدان در ایفای کارکردهای چندوجهی، لیکن میزان اقبال عمومی به میدان آزادی وضع مناسبی را نداشته و سهم ذهنی آن در میان افکار عمومی ملی و شهری به نظر در حال نزول است (مستند به پژوهش نگارنده). شایان ذکر است این نقیصه نیز از چشم مدیران شهری دورنمانده و شورای شهر تهران و مدیران عالی شهرداری با نگاهی فرابخشی به این موضوع ورود مستقیم داشته و طرح آرام‌سازی میدان آزادی را به صورت جدی مورد اهتمام قرار داده‌اند. لیکن باید در نظر داشت که صرف آرام‌سازی فضای حول میدان و کاهش التهابات جاری لزوما به معنای رفع مشکلات موجود نيست؛ چرا که باید در نظر داشت که توفیق فضاهاي شهري با ميزان بهره‌برداری شهروندی از آن فضا رابطه مستقیمی داشته و به طور کلی میزان تعاملات و روابط اجتماعی بیانگر میزان توفیق خوانایی آن است و از این منظر میدان آزادی عمدتا گذرگاه رهگذران استا و به‌عنوان مقصد رویدادهای شهری و اجتماعی مد نظر قرار نمی‌گیرد که البته برخی هماوردها و مراسم صرفا از فضای گسترده میدان بهره‌مند شده و دال بر میزان توفیق و خوانایی میدان نیست. یکی از اجزاي کلیدی برج آزادی مجموعه فرهنگی و هنری برج بوده که در طبقات زیرین برج واقع شده و شامل کاربری‌های مختلف ازجمله نگارخانه و تالارها، کتابخانه، سالن ایرانشناسی، تشریفات و سالن چند منظوره است. با وجود این‌که روزانه جمعیتی بیش از یکصد‌هزار نفر در اطراف میدان آزادی تردد می‌کنند اما نرخ بازدید از مجموعه فرهنگی هنری برج در حدود هشت ده هزارم است که این نسبت مبین اقبال بسیار پایین رهگذران از مجموعه بزرگ ذیل برج و به طریق اولی میدان است.
با توجه به ظرفیت فوق‌العاده میدان آزادی و همچنین ظرفیت کلانشهر تهران برای بهره‌برداری همزمان از چندین نشانه شاخص شهری، می‌توان در کنار پروژه آرام‌سازی، طرح باززنده‌سازی میدان آزادی را به‌عنوان بنایی ایرانی-اسلامی و متشخص در دستورکار قرارداد تا بتواند در کنار سایر نشانه‌های شهری (ازجمله برج میلاد) به‌عنوان سبد فضای شهری و در مقیاس ملی ایفای نقش كند. با توجه به چند وجهی‌بودن پروژه‌های باززنده‌سازی ضروری است با تولیت حاکمیت شهری اقدامات لازم کالبدی و غیرکالبدی (نظیر ارتقاء خوانایی) در دستورکار قرار گیرد و البته با توجه به موقعیت و جانمایی خاص میدان آزادی و سابقه ذهنی تاریخی میدان توفیق پروژه مذکور دور از دسترس نخواهد بود.