سُمیرا زمانی- شهروند| چند سالی می‌شود که با فراگیرشدن استفاده از دوربین‌های عکاسی و موبایل‌های هوشمند اقبال عمومی جامعه نسبت به گرفتن عکس از شرایط و اتفاقات مختلف بالا رفته و در هرسانحه‌ای که رخ می‌دهد، قبل از هرچیز این موبایل‌ها هستند که بیرون می‌آیند. سلفی‌گرفتن تبی شده که تقریبا تمام جوامع را گرفته است و برای خیلی از مردم فرقی نمی‌کند اتفاق خوبی افتاده باشد یا بد، بلکه برایشان این مهم است که حضور خودشان در اتفاقی که ممکن است روزها یا حتی سال‌ها حرفش مطرح باشد را ثبت کنند. نقطه اوج این خصلت در ایران سال گذشته در زمان سانحه پلاسکو بود و حضور و تجمع مردم عادی در زمان رخ‌دادن این حادثه واکنش‌های متفاوتی به دنبال داشت. بسیاری ازمردم به نکوهش این رفتار پرداختند که چطور ممکن است درحالی که هموطنان‌مان درحال جان‌کندن در ساختمان سوخته پلاسکو بودند، عده‌ای به راحتی و با لب خندان درحال سلفی‌انداختن با ساختمان پلاسکو بودند. سیل هفته گذشته در استان‌های مختلف کشور هم از این امر بی‌نصیب نبود و بسیاری ازکسانی که در آن آسیب دیدند، کسانی بودند که برای گرفتن عکس به مناطق حادثه‌خیز نزدیک شده بودند و اینجاست که این سوال پیش می‌آید که سلفی‌گرفتن در زمان حوادث و اتفاقات غیرمترقبه درست است یا باید دست از سر این تکنولوژی برداشت؟ در گزارش زیر به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم.
سلفی در دل بحران؛ نتیجه ضعف عملکرد دستگاه‌های فرهنگی
مخالفان سلفی‌گرفتن درشرایط بحرانی در ایران کم نیستند. هفته گذشته روح‌الله بابایی‌صالح، عضو هیأت‌رئیسه کمیسیون اجتماعی مجلس دریک موضع‌گیری جدی سلفی‌گرفتن درشرایط بحرانی را نتیجه ضعف عملکرد دستگاه‌های فرهنگی خواند و تأکید کرد؛ فرهنگ مواجهه با بحران باید به مردم آموزش داده شود. وی با بیان این‌که سلفی‌گرفتن در دل بحران نتیجه ضعف عملکرد دستگاه‌های فرهنگی است و فرهنگ‌سازی و افزایش سطح آگاهی جامعه بهترین راهکار برای نکوهش سلفی‌گرفتن درمواقع بحران است، ادامه می‌دهد؛ دراین رابطه نیاز است رسانه‌های جمعی به‌ویژه صداوسیما، مراکز آموزشی، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها با تولید برنامه‌های مناسب فرهنگ شهروندان درمواجهه با بحران‌های احتمالی را ارتقا و افزایش دهند. سلفی‌گرفتن درمواقع بحران باید مذموم شمرده شده و همچنین آموزش‌های لازم به جوامع داده شود تا آگاه شوند درمواقع و شرایط بحرانی به انجام کارهای خطرناک روی نیاورند؛ به صورت جدی نیاز است مدیریت بحران درمدارس به دانش‌آموزان آموزش داده شود.
سلفی‌گرفتن ناشی از کنجکاوی است
مانند بسیاری از تکنولوژِی‌هایی که هر روز به زندگی بشر اضافه می‌شوند، سلفی‌گرفتن هم ازهمان ابتدا طرفداران زیادی پیدا کرد و کمتر کسی بود که نسبت به آن اقبال نشان ندهد و حضورش درشرایط و اتفاقات مختلف را با این روش ثبت نکند. کافی است سری به شبکه‌های اجتماعی زد و با حجم زیاد سلفی‌ها درشرایط مختلف روبه‌رو نشد. حتی کار تا آنجا پیش رفته که هرچند وقت اخباری مبنی بر تعداد کسانی که درحین گرفتن سلفی جان خود را از دست داده‌اند، منتشر می‌شود. قطعا وقتی کار به اینجا می‌رسد، باید ایرادی وجود داشته باشد اما خود مردم تا چه حد به این داستان آگاه هستند؟
امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس معتقد است که نباید سلفی‌گرفتن یا تجمع مردم را از دید منفی نگاه کرد و می‌گوید: این امر نشان می‌دهد که مردم به هم وابسته و دلبسته هستند. سلفی‌گرفتن ناشی از کنجکاوی مردم است. وقتی سلفی می‌گیرید، یکی از وقایعی که در زندگی شما رخ داده را ثبت می‌کنید و این درتمام دنیا وجود دارد. ثبت وقایع زندگی اشتباه نیست و فردا بناست به‌عنوان خاطره وجود داشته باشند. درمورد تجمع هم همین حالت صدق می‌کند. مردم ایران به دلیل خصوصیات فرهنگی و اجتماعی که دارند، خود را به هم وابسته می‌دانند و می‌خواهند درکنار هم حضور داشته باشند که اگر نیازی به کمک بود، انجام دهند و اگر براساس این با یکدیگر بیگانه نمی‌شوند، این خوب است. وی در گفت‌وگو با «شهروند»، ادامه می‌دهد: درهنگام وقوع حادثه و تجمع مردم نیروهای امدادی می‌توانند حضور مردم را هدایت و مدیریت کنند و واقعه‌ای درجامعه اتفاق افتاده و جماعتی جمع شده‌اند. درجامعه حس کنجکاوی زیادی وجود دارد که البته آنی و زودگذر هم هست، برهمین اساس ازدحام اتفاق می‌افتد و اینجاست که نیروهای کنترل‌کننده باید مسأله را کنترل کنند. قرایی‌مقدم با بیان این‌که رادیو و تلویزیون و رسانه‌های دیگر می‌توانند دراین زمینه فرهنگ‌سازی کنند، می‌افزاید: من به شخصه نمی‌پذیرم که این امر یک نقطه ضعف است و می‌گویم مردم ایران براساس خصوصیات شخصیتی و تاریخ اتحادی که دارند، در زمان حادثه می‌آیند و می‌خواهند به هم کمک کنند. اشکالی درکمک مردم به یکدیگر نمی‌بینم اما این امر باید نظم داده شود و به مردم آگاهی داده شود. سلفی‌گرفتن درهنگام وقایع درتمام دنیا وجود دارد. وی با بیان این‌که باید امکانات وجود داشته باشد و این حضور مدیریت شود، می‌گوید: این‌که بگوییم نروید، درست نیست، مثلا دربسیاری ازبلایای طبیعی همین حضور مردم کمک بسیار بزرگی بوده است. ما دومدل مددکاری خودجوش و سازمان‌نیافته و مددکاری سازمان‌یافته را داریم. مورد اول را مردم انجام می‌دهند که درشهرهای کوچک بیشتر است، اما مددکاری سازمان‌یافته را دولت‌ها انجام می‌دهند و قطعا اصولی‌تر خواهد بود.
استفاده درست از تکنولوژی فرهنگ می‌خواهد
هر تکنولوژی‌ای که به زندگی مردم درجامعه اضافه می‌شود، قطعا نیاز به فرهنگ‌سازی درست دارد. تا زمانی که این فرهنگ به درستی ایجاد نشود، قطعا این تکنولوژی که برای استفاده بهتر از امکانات و لذت‌بردن از زندگی به وجود آمده، حتی ممکن است نتیجه‌ای برعکس داشته باشد. فناوری‌های نوین در هر زمینه‌ای، درجهت بهبود زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها درتمامی ابعاد به وجود می‌آیند و قطعا درصورت بازدهی مناسب، جایگزین ابزارها و فناوری‌های قبل ازخود می‌شوند. تکنولوژی برای این به زندگی انسان‌ها اضافه شده است تا پیشرفت به وجود بیاید، اگر بنا باشد به جای این پیشرفت شاهد آسیب یا پسرفت باشیم، قطعا این تکنولوژی ارزشی نخواهد داشت. فرهنگ استفاده از این تکنولوژی بسیار مهمتر از خودش است. قطعا وقتی در زمان حادثه‌ای مانند پلاسکو شاهد انتشار سلفی‌های کسانی هستیم که با لب خندان با ساختمان درحال فروریختن سلفی می‌اندازند، باید به این امر شک کنیم که فرهنگ استفاده درست از این تکنولوژی را نداریم یا زمانی که برای انداختن عکس به سراغ مناطق سیل‌زده‌ای می‌رویم که هر لحظه حتی امکان خطر مرگ وجود دارد، قطعا خبری از فرهنگ‌سازی درست دراین زمینه نیست.
فقط چند ثانیه دیررسیدن نیروهای امدادی ممکن است جان یک انسان را بگیرد
مسئولان جمعیت هلال‌احمر و کسانی که معمولا درهنگام حوادث درگیر مسائل مربوط به امدادونجات هستند؛ ازجمله مخالفان اصلی تجمعات بی‌دلیل هنگام حوادث و هجوم‌آوردن برای گرفتن سلفی هستند. تجمعاتی که معمولا نتیجه‌ای جز دیررسیدن نیروهای امدادی به دنبال ندارند و حتی باعث می‌شوند با چند ثانیه دیررسیدن نیروهای امدادی به راحتی جان انسانی از دست برود.محسن مومنی مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان اصفهان از مخالفان تجمع بدون دلیل مردم در زمان حوادث است و می‌گوید: مهمترین نکته‌ای که وجود دارد، این است؛ هر فردی که درمحل حادثه حضور پیدا می‌کند، باید خودش را جای مصدوم یا کسی که دارد کمک می‌کند، بگذارد. اگر درک متقابلی باشد، قطعا این کار را انجام نمی‌دهد.وی ادامه می‌دهد: درحادثه ساختمان پلاسکو تجمع باعث شد عوامل امدادرسانی دیر به صحنه حادثه برسند. درصحنه تصادف هم به همین شکل است. خودرو‌ها همه توقف می‌کنند تا تماشا کنند و همین باعث می‌شود خودروی امدادی دیر به صحنه حادثه برسد. همان چند ثانیه دیررسیدن ممکن است باعث شود یک نفر جان خودش را از دست بدهد.مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان اصفهان معتقد است؛ زمانی که یک حادثه اتفاق می‌افتد، اطرافیان یا باید کمک کنند یا این درک و آگاهی را داشته باشند که اجازه دهند کسی که می‌تواند کمک کند، کارش را انجام بدهد.