تهمینه انصاری-شهروند|  با افزایش جمعیت و ترافیک در بزرگراه‌ها، شاهد کاهش امنیت جاده‌ها و افزایش نرخ صعودی تصادفات و تلفات در بسیاری از کشورها بوده‌ایم. نه‌تنها در جهان بلکه در ایران نیز آمار طبق گزارش یونیسف بیست برابر میانگین جهانی است. در ایران، به‌طور میانگین به ازای هر 100‌هزار نفر جمعیت 38/28‌درصد تلفات داشته‌ایم. حال آن‌که این تصادفات اگر از سری تصادف زنجیره‌ای باشند، این میانگین به طرز عجیبی افزایش خواهد داشت. تصادف زنجیره‌ای نه‌تنها زنجیره‌ای از خودرو‌ها را در معرض آسیب شدید قرار می‌دهد، بلکه زنجیره‌ای از سرنشینان و رانندگان را به آینده‌ای نامعلوم از زندگی یا فقدان خواهد کشاند.
تصادفات جاده‌ای همیشه در ذهن‌ها وحشتناک بوده‌اند. در حالی که رانندگی بی‌پروا و سرعت بالا همواره از دلایل اصلی این تصادفات بوده، طبیعت نیز در مواردی نقش پررنگی در اینگونه تصادفات ایفا کرده است. تصادفاتی در پی اوضاع جوی مه آلود، بارش باران شدید و یا بارش برف نیز از ناسازگاری طبیعت با سوانح جاده‌ای بوده‌اند. تصادف جاده‌ای همواره در تپه‌ها و یا جاده‌های مارپیچی اتفاق نمی‌افتد، حتی در زمین‌های مسطح و یا معابرهم سانحه جاده‌ای رخ خواهد داد. عمده این تصادفات به دلیل اوضاع جوی نامناسب ازجمله بارش برف و باران و علت اصلی آن مه سنگین بوده است که دید راننده را تضعیف و توانایی کنترل از دست وی خارج می‌شود.
در صبح زمستانی نیز ممکن است وسیله  نقلیه‌ای که با سرعت بالا در بزرگراه‌ها تردد می‌کند، با یک ترمز کوتاه و در عرض چندین ثانیه به وسیله نقلیه دیگری برخورد کند. چنین رویداد‌هایی درنهایت می‌تواند منجر به تصادفات زنجیره‌ای شود. از دست دادن جان، صدمه به وسایل نقلیه و نگرانی‌های بزرگتر از ایمنی جاده‌ها تنها مواردی جزیی است از آنچه با شنیدن نام تصادفات در ذهن خواهد آمد.
کمی نزدیک‌تر، با نیم نگاهی به ایام عید نوروز 96، به تصادف زنجیره‌ای مشهد که موجب از دست دادن جان یک کودک 9 ساله و جراحت بسیاری از مردم شد، می‌رسیم و بلافاصله پس از آن با غم فراموش نشده تصادف در محور مشهد - نیشابور آن هم در شادترین ایام سال، تصادفی دیگر درمحور کرج - قزوین، غم نهفته ما را دوچندان می‌کند.
با آن‌که این سانحه تلفات جانی نداشت و به تلفات مالی جبران پذیر ختم شد، سوال اصلی ذهن ما این خواهد بود: پایان این زنجیره کجاست؟
تصادف در محور مشهد-نیشابور
بارش نزولات آسمانی به صورت برف و باران در اکثر استان‌های کشور در تاریخ 4 فروردین 1396 و همزمانی آن با برگشت بار ترافیکی مرحله اول سفرهای نوروزی، باعث شد تا در برخی معابر ازجمله کیلومتر 35 محور مشهد - نیشابور تصادفاتی بین چند وسیله نقلیه، رخ دهد. تصادفات رخ داده در محور مذکور که در سه نقطه مکانی نزدیک به هم و بین ساعت 00:  12 تا 10:  12 اتفاق افتاده است، مبین عدم رعایت سرعت مطمئنه و عدم رعایت فاصله طولی مناسب با وسیله نقلیه جلویی در معابر لغزنده و مه گرفته از سوی برخی رانندگان است. عوامل مستقر پلیس راه (در کیلومتر 277) و گشت‌های طول مسیر در بزرگراه شهید شوشتری نیز قبل از رسیدن به محل مه گرفتگی، وضع مه گرفتگی و شرایط خاص محل مذکور را به رانندگان عبوری، متذکر شدند و همچنین به وسیله سه دستگاه تابلوی « پیام نمای الکترونیکی»، رانندگی در شرایط مه گرفتگی با سرعت حداکثر 40 کیلومتر را اطلاع‌رسانی کردند.
اگر همکاری خوب اکثریت رانندگان، اقدامات کنترلی و نظارت میدانی پلیس راه و اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها و تابلوهای پیام نما انجام نمی‌شد قطعا این حادثه می‌توانست به حوادث رانندگی جبران ناپذیری منجر شود. در این تصادفات که بین 41 خودرو در مکان‌های مختلف رخ داده است تعداد 35 تن، مجروح شدند و متاسفانه یک تن از هموطنان( دختر 9ساله) که توسط خودروهای عبوری به بیمارستان منتقل شده بود، فوت کرد. مسئولان اجرایی و قضائی استان نیز طی تماس تلفنی، درخواست اطلاعات تکمیلی درخصوص تصادف‌های یاد شده را از پلیس راه استان خراسان رضوی داشتند که اطلاعات لازم در مورد علل تصادفات، شمار خودروهای آسیب دیده و تعداد مجروحان و مصدومان در اختیار آنان قرار گرفت. هرچند پلیس آمار 35 مصدوم و تصادف 41 خودرو را در این سانحه ارایه داد اما اورژانس کشور آمار دیگری را درخصوص این حادثه گزارش کرده است مبنی براینکه 130 دستگاه خودرو در 2 تصادف زنجیره‌ای در محور اتوبان شهید شوشتری (مشهد- باغچه و بالعکس) با همدیگر برخورد کردند که نتیجه آن 89 مصدوم بود.
مقصر که بود؟
با اشاره به آخرین وضع پرونده تصادف زنجیره‌ای در آزادراه شهید شوشتری، با توجه به اقرار صریح متهم این پرونده، فرمانده پلیس راه‌ خراسان رضوی، اظهارات و شواهد عینی در صحنه، شکایت مجروحین حادثه و تحقیقات میدانی بازپرس از صحنه تصادف، قصور و کوتاهی پلیس در عدم اطلاع‌رسانی به مسافرین و عدم نصب تابلوهای هشدار دهنده مبنی بر وقوع تصادفات محرز بوده بر همین اساس متهم تفهیم اتهام شده و با قرار قانونی کفالت آزاد شده است. همچنین تحقیقات قضائی از مدیرکل راهداری خراسان رضوی نیز کماکان ادامه داشته و پس از تکمیل تحقیقات در اسرع وقت اطلاع‌رسانی خواهد شد.
امداد رسانی‌ها
معاون عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر از امداد رسانی به حادثه برخورد زنجیره‌ای 50 دستگاه خودرو با یکدیگر در محور خراسان رضوی- مشهد-  باغچه خبر داد. شاهین فتحی با اشاره به وقوع تصادف زنجیره‌ای 50 دستگاه خودرو در محور خراسان رضوی - مشهد - باغچه گفت:   بعد از ظهر (4 فروردین) 50 دستگاه خودرو سواری با یکدیگر برخورد کردند که این حادثه منجر به آسیب‌دیدگی 100 نفر شد. وی ادامه داد:   بلافاصله پس از اعلام وقوع این حادثه به نیروهای امدادی جمعیت هلال احمر، این نیروها در محل وقوع حادثه حضور یافته و نسبت به خدمات‌رسانی به آسیب‌دیدگان اقدام کردند. معاون عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر درباره خدمات‌رسانی به افراد در راه مانده در این حادثه اظهار داشت: 500 نفر از در راه ماندگان این حادثه توسط عوامل امدادی هلال‌احمر اسکان داده شده و یک‌هزار قوطی کنسرو نیز میان این افراد توزیع شد.
تصادف در محور کرج- قزوین
تصادف زنجیره‌ای دیگر در 4 فروردین رخ داد که در حادثه نخست در ساعت 11 و 30 دقیقه، تعدادی خودرو در 2 لاین شمالی و جنوبی آزاد راه کرج - قزوین و درمحدوده شهر جدید هشتگرد به وقوع پیوست که 11 تن مصدوم شدند و توسط امدادگران به مراکز درمانی انتقال یافتند. در حادثه دوم ساعت 05:  14 در خط جنوبی آزاد راه کرج - قزوین و در محدوده پارک سوار ساوجبلاغ بین تعدادی دیگر خودرو رخ داد که 11 تن مصدوم شدند. از این شمار، هفت تن به مراکز درمانی انتقال یافتند و چهار تن نیز در محل مداوا شدند. در این سانحه حدود ۴۰ دستگاه خودرو به صورت زنجیره‌ای با یکدیگر تصادف کردند که سبب کندی حرکت و ترافیک سنگین در این محدوده شدند اما با انتقال خودروها به کنار جاده ترافیک به صورت نیمه سنگین و روان است. همچنین بارش باران و لغزندگی جاده را در ایجاد این تصادف تاثیرگذار بوده است. اخبار اولیه این حادثه از تصادف ُزنجیره‌ای ۶۵ خودرو در این محور حکایت داشت اما به گفته پلیس راه استان البرز حدود ۴۰ خودرو در این تصادف زنجیره‌ای نقش داشتند.
تصادف نخست این حادثه به علت عدم تعادل و کنترل راننده یک دستگاه کامیون و خروج از جاده این وسیله که بار هندوانه داشت، رخ داد. در تصادف زنجیره‌ای دیگری در روز پنجم فروردین ماه، هشت دستگاه خودروسواری در تونل شماره 5 کرج - چالوس سبب ترافیک سنگین و مصدومیت سطحی 2 تن شد.
پایان این زنجیره
امروزه تصادفات رانندگی یکی از  سه عامل اصلی مرگ‌ومیر در ایران و نهمین عامل مرگ‌ومیر در جهان است. براساس آمار در دنیا در‌سال 2012 بیش از یک‌‌میلیون ‌و200‌هزار نفر جان خود را از دست دادند و حدود 50‌میلیون نفر نیز دچار معلولیت شدند یا بیماری‌های دیگر بر اثر تصادفات به وجود آمده که منجر به خانه‌‌نشینی‌ افراد حادثه‌دیده شده است.
در ایران در سال‌های گذشته حدود 19هزارنفر بر اثر تصادفات رانندگی جان خود را از دست دادند و 800 هزارنفر مصدوم شدند و این درحالی است که به این مسأله اهمیت چندانی داده نمی‌شود و تنها  با شروع تعطیلات نوروزی، هر‌سال در کشور نخستین خبری که در رسانه‌ها منعکس می‌شود و توجه همگان را به خود جلب می‌کند، علاوه بر چند و چون قیمت‌ها و تغییرات در بازار، آمارها و گزارش‌های مربوط به مسافرت‌ها، مصرف سوخت، شلوغی جاده‌ها و البته سوانح و آمار کشته یا زخمی شده است. این درحالی است که اخبار تصادفات زنجیره‌ای همواره کام نوروزی ایرانیان را تلخ می‌کند. در هر حال جمع‌بندی آمارهای رسمی می‌گوید که به‌طور متوسط هر‌سال 1300 نفر در تصادفات نوروزی کشته می‌شوند.
آنچه که مشکل کشور ما است تنها قانون نیست. ما در همه زمینه‌ها قوانین بسیاری داریم اما شرایط انسانی و همچین شرایط جاده و آموزش و فرهنگ سازی برای رانندگی در این زمینه بسیار مهم است. در ایام نوروز خیل عظیمی از جمعیت از شهرها خارج می‌شوند و برای زودتر رسیدن و فراهم کردن مکان اقامت در شهرهای دیگر عجولانه رانندگی می‌کنند. مکان‌هایی که پلیس راه یا دوربین مستقر هست آرام رانندگی می‌کنند یا وقتی که پلیس راه یا دوربین را رد می‌کنند با سرعت زیاد سعی بر فرار را دارند بدون این‌که به عواقب کارشان بیندیشند  و اندکی به امنیت جانی خود و خانواده شان فکر کنند. این موارد ارجح‌ترین این مشکلاتند. چند‌سال پیش یکی از شعارهای  سازمان جهانی بهداشت بحث ایمن‌سازی جاده‌ها بود که کشورها روی ایمنی جاده‌ها و فرهنگ مردم و کار و هزینه کنند و اعتبارات ویژه‌ای را در بحث ایمنی و استاندارد سازی جاده‌ها و کاهش نقاط سانحه‌ساز اختصاص دهند و تدابیر ویژه‌ای را در بخش آموزش به مردم داشته باشند. اصلی‌ترین مشکل استاندارد نبودن جاده‌ها و بی‌تدبیری راننده‌ها از سوی دیگر بر تصادفات زنجیره‌ای و سوانح جاده‌ای در ایام نوروز می‌افزاید.
عوامل استاندارد نبودن راه، خودرو و فرهنگ رانندگی نقش ویژه‌ای را در بالا بودن تصادفات جاده‌ای ازجمله زنجیره‌ای در ایران ایفا می‌کند. بخشی از نقاط حادثه خیز جاده‌ها درست شده است، اما بخش عمده‌ای از جاده‌ها همچنان در همان وضع باقی مانده است. آنچه که قابل ذکر است این است که افراد متخصص و تحصیل‌کرده‌های بسیاری در زمینه عمران و ترافیک در کشور وجود دارند اما بکارگیری این نیروی کارآمد غافل هستیم. در بحث استانداردسازی خودروها علاوه بر این‌که قیمت خودروهای داخلی بالا رفته است اما استاندارد‌های جهانی در بحث تولید خودرو رعایت نشده است.
جریمه نیز از یک‌سو برای عده‌ای می‌تواند عامل کاهش دهنده تصادفات باشد، هم از سوی دیگر برای عده‌ای جریمه شدن تفاوتی ندارد. برای کسی که از لحاظ مالی جریمه شدن بی‌اهمیت باشد، جریمه هیچ تاثیری در کاهش تصادفات از سوی این افراد نخواهد داشت. البته می‌توان جریمه کردن را خود عاملی برای عصبانیت افراد و بالا رفتن میزان تلفات جاده‌ای و حادثه آفرینی دانست.
اقدامات پلیس راه در ایام نوروز و کاهش آمار تلفات تصادفات زنجیره‌ای نیز تحسین برانگیز بوده و آمارها نشان می‌دهد که هر‌سال از‌سال قبل با تلفات کمتری روبه‌رو بوده‌ایم. اگر پلیس راه با ملایمت و مهربانی و تذکر با رانندگان و متخلفان برخورد کند، مؤثرتر از جریمه خواهد بود. مسئولان اسکان مسافران اگر تدابیر و اقدامات و اطلاع‌رسانی بهتری را در این زمینه به مسافران ارایه دهند و این اطمینان را به مسافران بدهند که نگرانی از بابت اسکانشان در سایر شهرها وجود ندارد نیز می‌تواند از‌درصد تخلفات و تلفات جاده‌ای در ایران بکاهد.