گروه حوادث| چرا پرونده ریحانه جباری جنجال‌ساز شد؟ چرا مقوله مهم بخشش و گذشت محجور ماند؟ چه کسانی در این‌که خانواده مقتول، در حال حاضر اصرار به قصاص دارند نقش دارند؟
در ایران پرونده‌های مشابه‌ای مانند سرنوشت ریحانه وجود دارد حتی گاهی این پرونده‌ها پیچیده‌تر هم می‌شوند اما در بیشتر این پرونده‌ها خانواده قربانیان آنان را بخشیده و زندگی دوباره به عاملان جنایت داده‌اند اما پایان دلخراش این سناریوها زمانی رقم می‌خورد که داخل و خارج از ایران، گروه‌هایی در قالب حمایت از حقوق‌بشر راه درستی را برای نجات مجرمانی مانند ریحانه پیدا نمی‌کنند.
بسياری از مجرمان در حالی که می‌توانند با استفاده از اعتقادات مذهبی و انسان‌دوستی ایرانیان مورد بخشش و عفو قرار گیرند، به‌خاطر سیاست‌های اشتباه برخی از وکلا و رسانه‌های خارج از ایران و حتی رسانه‌های داخلی زیر تیغ مجازات مرگ قرار می‌گیرند.
در چنین پرونده‌های مشابه‌ای دیده شده که وکلا به جای استفاده از مواد قانونی و روابط دوستانه با خانواده‌های قربانیان در رسانه‌ها مانورهای غیرمنطقی می‌دهند. یکی از مهم‌ترین و حساس‌برانگیز‌ترین واژه‌ها که همان دفاع از ناموس است در پرونده زنان قاتل مطرح می‌شود و وکلا با دستان خود طناب‌دار را بر گردن موکلان خود می‌اندازند.
این در حالی است که خانواده قربانیان در برابر تهمت‌هایی قرار می‌گیرند و برای اثبات بی‌گناهی مقتول یا مقتولان، اجرای قصاص را تنها چاره خود دیده و دیگر به روحیه عفو و بخشودگی اعتنایی نمی‌کنند. آنان بر این باورند که با بخشش تصویری سیاه از عضو خانواده‌شان به جامعه القا می‌کنند؛ درواقع می‌پذیرند که عضو خانواده‌شان با نیتی شوم این زنان را در تنگنا قرار داده‌اند.
با احیای دادسراها که از سال 81 شکل گرفت، پروسه قضایی بسیار خاصی پی‌ریزی شد. این در حالی بود که پیش از این تنها یک قاضی از پرونده یک جنایت تا انتها خود در مسند تصمیم‌گیری بود اما 12سالی است که پرونده‌ها از صافی‌های زیادی عبور می‌کنند و در زمان صدور حکم یک پرونده تصفیه‌شده به ایستگاه آخر می‌رسد. پرونده ریحانه جباری هم مستثنا نبود. در این پرونده نیز ابتدا بازپرس ویژه قتل با حضور در صحنه جنایت به همراه تیم ویژه پلیس جنایی تشخیص هویت و پزشکی قانونی برای رازگشایی وارد عمل شد. ریحانه بارها تحت بازجویی‌های تیم تحقیق قرار گرفت و در آخر بازپرس شاملو قرار مجرمیت صادر کرد. پس از آن دادیار اظهارنظر در نقش معاون دادستان به مطالعه دقیق پرونده پرداخت. با توجه به دلایل و اقرار‌های ریحانه هیچ ایرادی در پرونده وجود نداشت. باید کیفرخواست صادر می‌شد و این در حالی بود که تا این جای ماجرا هیچ اشاره‌ای به دفاع از ناموس نشده بود. پس از صدور کیفرخواست پرونده به دادگاه کیفری استان تهران ارجاع شد که در آن‌جا فقط یک قاضی تصمیم‌گیرنده نیست بلکه 5 قاضی در جلسه محاکمه حضور دارند و امضای هیچ‌کدام نسبت به دیگری ارجحیت ندارد. ریحانه همراه وکیلش در این تحقیقات حضور داشت و 5قاضی به اتفاق آرا حکم قصاص این دختر جوان را صادر کردند.
این در حالی است که در برخی از پرونده‌ها اگر ایرادی وجود داشت این 5قاضی از صدور رأی امتناع و پرونده را برای رفع ایرادات به دادسرا و بازپرس اولیه برمی‌گرداندند که درخصوص پرونده ریحانه جباری آنان با هیچ ایرادی روبه‌رو نشدند و اقدام ریحانه را قتل دانسته و به دفاع از ناموس برنخوردند، البته این پایان پروسه قضایی در پرونده ریحانه جباری نبود چرا که با اعتراض ریحانه و وکیلش پرونده به دیوانعالی کشور ارجاع داده شد و 3 قاضی مجددا به بررسی ماهوی و حتی شکلی پرداختند و حکم قصاص را به اتفاق آرا تأیید کردند. تا این مرحله هم هیچ اثری از دفاع از ناموس وجود نداشت. اما روی دیگر این سکه اظهارنظر‌های شتاب‌زده وجود داشت و چون این ادعاها خوراک مناسبی برای رسانه‌های خارجی بود راه نجات ریحانه از قصاص از مسیر اصلی منحرف و جنجال‌ساز شد.
گروهی که بر هر دلیلی نمی‌خواستند ریحانه اعدام شود فرضیه دفاع از ناموس را مطرح کردند. این در حالی بود که هیچ‌کدام از این گروه‌ها آگاهی کاملی از محتویات پرونده این قتل نداشتند و تنها می‌خواستند شک و شبهه به‌وجود آورند و ماجرای دفاع از ناموس را دستاویز خود قرار دهند. این گروه دانسته یا ندانسته، خواسته یا ناخواسته ریحانه را به سمت چوبه دار سوق دادند و از واکنش خانواده مقتول به این دفاع موردعلاقه خودشان غافل بودند و شاید هم با توجه به تجربیات گذشته در پرونده‌های مشابه می‌دانستند خانواده مقتول برای این‌که بی‌گناهی قربانی را برابر این هجمه رسانه‌ای نشان دهند، اصرار به اجرای حکم خواهند داشت. حالا ریحانه چشم‌انتظار چوبه مرگ است. این در حالی است که رسانه‌ها و گروه‌های خاص نه‌تنها دست به تشکیل کمپین حمایتی از ریحانه زده‌اند بلکه در شبکه‌های اجتماعی صفحاتی در حمایت از وی راه‌اندازی کرده‌اند. اگر راه درستی انتخاب می‌شد و به‌جای این اقدامات ناآگاهانه سعی در انتخاب مسیری برای جلب رضایت خانواده مقتول و استفاده از حس انسان‌دوستی آنان انجام می‌دادند ریحانه به آغوش خانواده‌اش بازمی‌گشت و با تجربیاتی که در این سال‌های زندان به‌دست آورده بود راهی درست برای ادامه زندگی انتخاب می‌کرد. شاید اگر از هرکسی که در غالب این گروه‌های حمایتی سعی داشتند ریحانه را از مجازات قصاص نجات دهد، درخصوص جزییات پرونده، چگونگی رابطه ریحانه با مقتول، آشنایی عامل جنایت و مقتول، انگیزه از این رابطه آشنایی و انگیزه وی از قتل سوالی بپرسی، همگان یا سکوت کنند یا اطلاعات نادرستی بیان کنند. با همین اطلاعات نادرست است که بخشش و عفو ریحانه را از سوی خانواده مقتول نادیده می‌گیرند و به‌دنبال بي‌گناه جلوه دادن وی هستند.
پرونده این جنایت
روز 16تيرماه سال 86 مردي به نام مرتضي در آپارتماني در مركز تهران با ضربه چاقو به قتل رسيد. با آغاز تجسس‌ها توسط تيم تحقيق معلوم شد دختري 19ساله به نام ريحانه كه طراح دكوراسيون بود، در قتل مرتضي دست دارد. در حالي كه چند ساعت از وقوع اين جنايت گذشته بود، ريحانه در خانه پدري‌اش بازداشت شد و در همان مراحل مقدماتي بازجويي اتهام قتل را پذيرفت. او گفت: مدتي قبل با مرتضي كه يك پزشك جراح بود، آشنا شدم و قرار شد دفتر تازه كارش را برايش طراحي كنم.
روز حادثه من براي ديدن محل كارش به آن‌جا رفتم اما در آن‌جا با يكديگر درگير شديم و براي دفاع از خودم با چاقو ضربه‌اي به وي زدم و فرار كردم. به‌دنبال اعترافات ريحانه پرونده اتهامي او به شعبه 74 دادگاه كيفري استان تهران فرستاده شد.
هرچند در دور اول دادرسي قضات دادگاه به نتيجه روشني نرسيدند و محاكمه چندجلسه ادامه يافت اما در نهايت 5 قاضي اين شعبه ريحانه را گناهكار تشخيص دادند و او را به قصاص محكوم كردند. اين رأي در ديوانعالي كشور نيز تأييد و براي اجرا به واحد اجراي احكام دادسراي امور جنايي فرستاده شد.
جلسه صلح و سازش
در دادسرای جنایی تهران
ظهر دیروز جلسه صلح و سازش برای کسب رضایت از خانواده مرحوم سربندی در دادسرای جنایی تهران برگزار شد. در این جلسه اولیای دم پرونده اعلام کردند ریحانه جباری واقعیت قتل را بگوید ، بخشیده می‌شود.
در این جلسه؛ واحد صلح و سازش دادسرای جنایی در ابتدا اولیای دم را به بخشش دعوت کرد. در جلسه صلح و سازش یکی از اولیای دم، مادر ریحانه جباری، وکیل ریحانه و سرپرست دادسرای جنایی تهران حضور داشتند.
یکی از اولیای دم درباره این جلسه گفت: ریحانه واقعیت‌های این پرونده را نمی‌گوید و اگر واقعیت‌ها را اعلام کند حاضر به گذشت هستیم.
مادر ریحانه نیز تأکید کرد: «سایت‌های مخالف نظام و فضای مجازی مطالب منتسب به ما را بزرگنمایی می‌کنند و آن‌گونه که آنها اعلام می‌کنند، نیست.» پس از این جلسه قرار شد تلاش برای کسب رضایت اولیای دم ادامه پیدا کند. سرپرست دادسرای جنایی درباره این تلاش‌ها اظهار کرد: تلاش برای کسب رضایت اولیای دم برای تمام پرونده‌های قتل صورت می‌گیرد و ما همیشه اولیای دم را به گذشت و بخشش دعوت کرده‌ایم.
تلاش‌ها برای گذشت اولیای دم از قصاص در حالی صورت می‌گیرد که جلال سربندی پسر مرحوم سربندی در گفت‌وگو با خبرنگار آنا عنوان کرده بود: قصاص حرف آخر ماست! با این حال مادر ریحانه در واکنش به صحبت‌های فرزند مرحوم سربندی درخواست عفو را تکرار کرد.