یادداشت دیروز کمی مفصل‌تر از معمول شد، زیرا شرح زیر پا گذاشتن اصول و مسئولیت‌های اخلاقی در تجارت، توضیح چگونگی یافتن «گریزگاه‌های قانونی1» و دور زدن قانون موضوعاتی نبودند که بتوان آنها را نیمه‌کاره رها کرد و باید در همان یادداشت پنجم آن را تمام می‌کردم. حال شاید بتوان تمام یادداشت دیروز را در یک ضرب‌المثل شیرین فارسی که می‌گوید: «قفل برای آدم‌های امین است» خلاصه کرد. معنای این ضرب‌المثل این است که ما صندوق‌ها، خانه‌ها، مغازه‌ها و اتومبیل‌های خود را قفل می‌کنیم که آدم‌های امین وسوسه نشوند، وگرنه دزدها چگونگی باز کردن هر قفلی را بلد هستند. قوانین تولید و تجارت هم، مثل قفل، برای آدم‌های متدین، اخلاق‌مدار و کسانی است که مسئولیت‌های اخلاقی در تجارت را رعایت می‌کنند، لابد برای این‌که وسوسه نشوند، وگرنه انسان‌های نادرست، گریزگاه‌های قانونی برای تقلب و کسب ثروت نامشروع به طریقی که تحت تعقیب قرار نگیرند را پیدا می‌کنند. مثالِ فروش میلیون‌ها «جن در بطری2»، با ایجاد باور دروغین رسیدن به خوشبختی و ثروت، آن هم نه به صورت زیرزمینی و مخفی بلکه با آگهی و نامه و در علن، نمونه بارزی از یافتن گریزگاه‌های قانونی برای کسب ثروت نامشروع به طریقی غیراخلاقی، اما کاملاً قانونی بود.
رئیس محترم کارگروه صنایع غذایی اتاق ایران که سمت دبیرکل خانه صنعت و معدن را نیز به عهده دارد و درعین‌حال عضو هیأت‌مدیره کانون انجمن صنایع غذایی ایران است، می‌گوید: «سال‌ها است که این مجوز به کارخانه‌داران داده شده که در فرآورده‌های گوشتی با رعایت استانداردهای بهداشتی از فرمولاسیون خمیر مرغ استفاده کنند. گوشتی که روی استخوان مرغ می‌ماند و استفاده‌ای ندارد، از آن جدا شده و به خمیر مرغ تبدیل می‌شود. البته اگر کارخانه‌ای بخواهد قانون را دور بزند، می‌تواند با استفاده از همین مجوز، امعاء و احشاء مرغ را هم به خمیر مرغ اضافه کند.» وی در پاسخ به این سوال که اگر خمیرمرغ موجود در بازار ضرری برای سلامتی ندارد، پس چرا پزشکان می‌گویند برای جلوگیری از بیماری‌های هورمونی آن را مصرف نکنید؟ می‌گوید: «عموماً سوسیس کالباس‌هایی که به صورت فله‌ای و در فروشگاه‌های میادین پر رفت و آمد و قیمت‌های نازل عرضه می‌شوند، استانداردهای موجود را ندارند. برای همین پزشکان می‌گویند در خرید فرآورده‌های گوشتی دقت کنید.3»

سوالاتی که با خواندن همین دو سه خط اظهارات ساده به وجود می‌آید این است که:
1- فرض می‌کنیم خمیر مرغ یک مائده بهشتی، بهترین، سالم‌ترین، مفیدترین لذیذترین، گران‌ترین و ضروری‌ترین ماده غذایی شناخته شده در جهان هستی است و استفاده از آن در صنایع غذایی ضروری، لازم و بر طبق فرموده رئیس محترم کارگروه صنایع غذایی اتاق ایران و عضو هیأت‌مدیره کانون انجمن صنایع غذایی ایران سال‌ها است که مجوز استفاده از آن داده شده و استفاده از آن قانونی، و براساس فرموده مدیرعامل محترم شرکت تعاونی تولیدکنندگان فرآورده‌های گوشتی ایران حذف آن از فرآورده‌های گوشتی غیرممکن است4، پس چرا ما و اجدادمان تاکنون روی برچسب هیچ محصول گوشتی نام خمیرمرغ را ندیده‌ایم؟
2- چرا از این ماده در صنایع گوشتی استفاده، اما از آن نامی برده نمی‌شود؟
3- مگر این حق مشتری نیست که بداند بابت خرید چه چیزی - بد و خوبش مهم نیست - پول می‌پردازد؟
4- آیا استفاده از یک ماده اولیه در یک محصول غذایی و عدم ذکر آن در برچسب غش در معامله و تقلب محسوب نمی‌شود؟
5- آیا این‌که پزشکان می‌گویند برای جلوگیری از بیماری‌های هورمونی آن را مصرف نکنید، به دلیل استفاده از پوست مرغ در خمیر مرغ نیست؟
6- چرا باید حذف خمیر مرغ از صنایع گوشتی غیرممکن باشد؟
7- مثلاً اگر خمیر مرغ از صنایع گوشتی حذف شود چه اتفاق ناگواری می‌افتد که مدیرعامل شرکت تعاونی تولیدکنندگان فرآورده‌های گوشتی حذف آن را غیرممکن می‌داند؟
پیش از این برخی در توجیه استفاده از روغن پالم در محصولات غذایی گفته بودند: «در حالی موضوع پالم در کشور مطرح شد که مردم نمی‌دانستند پالم چیست و این‌گونه تصور شد که یک نوع سم است و حال آن‌که پیش از آن 450 پروانه ساخت از سوی وزارت بهداشت برای تولید محصولات لبنی با استفاده از روغن پالم صادر شده بود. پالم در آشپزخانه از سر و کولمان بالا می‌رود. در هیچ کشوری پالم ممنوعیت ورود و مصرف ندارد، همچنان که آمریکا دو برابر ایران پالم وارد کشور خود کرده است. شرکت نستله به تازگی مجوز استفاده از پالم در حساس‌ترین غذا یعنی شیر خشک نوزاد را از مراجع نظارتی غذا در آمریکا گرفته است.5» درباره این اظهارات گفتنی است:
1- در حالی که روغن پالم ده‌ها مورد مصرف صنعتی و بهداشتی دارد، چرا باید ورود آن ممنوع باشد؟ این چه مغلطه‌ای است که می‌گویند در هیچ کشوری پالم ممنوعیت ورود ندارد. در هیچ کشوری سموم کشاورزی، بیل مکانیکی و خرج مواد منفجره هم ممنوعیت ورود ندارد و لزوماً هیچ‌کدام از آنها هم مورد مصرف خوراکی ندارد. روغن پالم هم از دیرباز به میزان محدود برای استفاده در محصولات صنعتی و بهداشتی وارد ایران می‌شده اما در سال‌های پس از 1384 مجوز استفاده از آن در روغن‌های خوراکی و دیگر محصولات غذایی صادر شده است، چرا به جای فراز «پیش از آن» تاریخ دقیق آن را ذکر نمی‌کنند؟
2- می‌فرمایند که آمریکا دو برابر ایران پالم وارد کشور خود کرده است. اگر چه منبع این خبر را نگفته‌اند، فرض می‌کنیم درست باشد. الف- آمریکا چند برابر ایران جمعیت دارد؟ ب- آمریکا برای چه مصرفی روغن پالم وارد کرده است؟ ج- چند درصد آن به مصرف محصولات غذایی می‌رسد؟ د- چه میزان از این واردات در محصولات صنعتی و بهداشتی به کار می‌رود؟ ه-آمریکا چند ‌هزار برابر ایران صادرات دارد؟ آیا آمریکا میزان و ‌درصد روغن به کار رفته در هر محصول را به‌طور دقیق در محصولات خود ذکر می‌کند و یا بکاربردن آن را کتمان می‌کند؟
3- به فرض صحت خبر درخصوص استفاده از روغن پالم در شیر خشک نوزاد در آمریکا، الف - درصد استفاده مجاز آن چقدر است؟ ب - آیا استفاده از آن در شیر خشک صادراتی مجاز است یا برای مصرف داخلی؟
 همه این دور زدن‌ها، لفاظی‌ها، پنهان‌کاری‌ها، فریب‌ها و توجیهات فقط و فقط برای استفاده از مواد اولیه ارزان‌تر و کسب سود بیشتر است. این کسب سود بیشتر، برای سلامتی و بهداشت افراد جامعه و نسل‌های آتی بسیار گران تمام می‌شود. چگونگی آن را در یادداشت فردا توضیح خواهم داد.
پی‌نوشت:
1-loopholes in law
2- جن‌گیری یا تولید و تجارت، قسمت پنجم - مسئولیت اخلاقی در تجارت یا فروش جن در بطری، روزنامه شهروند 19/7/93
3-روزنامه هفت صبح29/6/93
4-همان منبع
5-اظهارات مشاور محترم انجمن صنایع لبنی ایران.روزنامه اقتصاد پویا23/6/93