شهروند| اعتیاد رانندگان اتوبوس؛ این موضوع جدیدی نیست. حالا دیگر سال‌هاست که مسافران برون‌شهری می‌گویند براساس مشاهداتشان تعداد زیادی از رانندگان اتوبوس‌های برون‌شهری به موادمخدر اعتیاد دارند. دلیلش هم هرچند وقت یک‌بار یک موضوع اعلام شده: سختی کار و شب‌بیداری.
حالا اما و بعد از آن‌که چند وقتی بود مسئولان حمل‌ونقل جاده‌ای آمار رسمی درباره اعتیاد رانندگان اعلام نکرده بودند، دوباره درباره تعداد رانندگان درون و برون‌شهری که اعتیا دارند، خبری اعلام شده و این‌بار از زبان هومان نارنجی‌ها، کارشناس پژوهش در پیشگیری و درمان مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی مواد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی. او دیروز به «مهر» گفته است که 10درصد رانندگان اتوبوس اعتیاد دارند: «براساس آمار مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی 10درصد رانندگان اعم از رانندگان درون‌شهری و اتوبوس‌های مسافربری اعتیاد دارند که انتظار می‌رود این آمار بیش از این باشد چراکه بسیاری از رانندگان معتاد پنهان هستند و هیچ غربالی در این زمینه صورت نمی‌گیرد.»
او گفته درصد زیادی از تصادفات رانندگی به دلیل اعتیاد و خواب‌آلودگی رانندگان است: «شغل رانندگان اتوبوس و خودروهای برون‌شهری به دلیل نداشتن ساعت خواب و بیداری منظم به نحوی است که گرایش بیشتری به اعتیاد دارند و حتی رانندگان اتوبوسی داریم که شیشه مصرف می‌کنند و دچار توهم هستند که این بسیار آسیب‌زاست. با توجه به این موارد مشخص می‌شود که در این زمینه باید دقیق‌تر بررسی کنیم؛ تست سلامت رانندگان به‌ویژه رانندگان اتوبوس‌های مسافربری بايد دقیق‌تر باشد و آزمایشات پیگیری هم با ضوابط خاصی اجرایی شود. متاسفانه اکنون در کشور تست اعتیاد در محل توسط راهنمایی و رانندگی نداریم یا خیلی کم است درحالی‌که در خارج از کشور تست بزاقی بسیار مرسوم است و در محل از رانندگان مشکوک آزمایش به عمل می‌آید.»
به گفته او «تست بزاقی امکان نمایش وضع اعتیاد تا چند ساعت قبل را دارد اما متاسفانه استفاده از آن اکنون در ایران مرسوم نیست ولی نیاز به آن در حمل‌ونقل بین شهری محسوس است و حتی باید این امکان ایجاد شود که رانندگان تصادفات جاده‌ای حداکثر 24 ساعت پس از تصادف تست اعتیاد بدهند.»
کارشناس پژوهش در پیشگیری و درمان اعتیاد آزمایشات پیگیری را از دیگر راه‌های مناسب برای کاهش تصادفات بین شهری اتوبوس‌ها برشمرده است: «آزمایش‌های پیگیری هم باید با دقت انجام شوند و اگر مقطعی و در بازه زمانی مشخص انجام شود باز هم بسیاری از متخلفان امکان فرار از آن را پیدا خواهند کرد لذا بهتر است رانندگان اتوبوس‌ها برای آزمایشات فراخوانده شوند و اتحادیه آنها را ملزم کند که حداکثر تا 24 ساعت پس از فراخوان خود را برای انجام آزمایشات معرفی کنند. از سوی دیگر آزمایشگاه‌ها هم تأثیر زیادی در تشخیص دارند و پیشنهاد می‌شود که ناجا در هماهنگی با حوزه کاری آزمایشگاه‌هایی را تأسیس یا تجهیز کند که معتبر باشند و امکان نمونه‌گیری غلط و اشتباهات رایج در آزمایشگاه‌ها در آن به حداقل برسد.»
هرچند تابه‌حال از زبان مسئولان رسمی حمل‌ونقل جاده‌ای و پلیس راه آمار دقیقی از تعداد رانندگان معتاد اتوبوس‌ها منتشر نشده اما هر چند وقت یک‌بار آنها آمار کلی اعتیاد رانندگان را اعلام مي‌كنند. مثلا همین پارسال بود که سردار حسین رحیمی، فرمانده سابق پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ گفت در ۹ ماه ابتدایی ۹۱، از ۴۰۲ تست انجام شده موادمخدر و مشروبات الکلی از رانندگان تعداد ۱۶۹ مورد مثبت بوده است: «این درحالی است که در مدت مشابه امسال از ۵۲۶ مورد تست انجام‌شده ۲۷۲ مورد مثبت بوده است.» سردار رحیمی گفت: «نیاز است که بیمه‌ها و سایر دستگاه‌ها برای حل این معضل وارد شوند. این درحالی است که این تست‌ها از رانندگان مشکوک گرفته شده است.» هرچند او نگفت که از این تعداد، چند نفر جزو رانندگان اتوبوس‌های مسافري و باربری بوده‌اند اما آن زمان تعدادی از کارشناسان حوزه موادمخدر گفتند بیش از 20درصد این آمار را باید از میان رانندگان اتوبوس‌ها پیدا کرد.
اما با وجود اعلام این خبرها از زبان این کارشناسان، مسئولان رسمی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای چندان این موضوع را قبول ندارند. اسماعیل غلامی، معاون حمل‌ونقل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور یکی از آنهاست. او در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید آمار 10درصدی اعتیاد رانندگان اتوبوس را تأیید نمی‌کند: «رانندگانی که در بخش عمومی کار می‌کنند دارای کارت سلامت هستند، برای صدور کارت سلامت هم در مجموعه‌های مجاز مورد تأیید وزارت بهداشت و نیروی انتظامی از رانندگان تست گرفته می‌شود.» او می‌گوید قبل از تئوریزه کردن این موضوع نمی‌توان درباره مجموعه رانندگان حرفی زده شود: «شرکت‌های طب کار مجموعه‌ای است که دارای مجوز از وزارت بهداشتند و آنها می‌توانند براساس بررسی‌هایشان بگویند چه تعداد دارای بیماری‌های مختلفند. اگر هم رانندگانی اعتیاد داشته باشند این مراکز آنها را می‌فرستند به جاهایی که تحت نظر نیروی انتظامی‌اند. به اعتقاد من رانندگان تحت نظارت‌های پزشکی‌اند. چون بعضا رانندگان به دلیل کاری که دارند و مشکلات تردد در جاده‌ها، به بهداشت خودشان اهمیت نمی‌دادند، به همین دلیل سیستمی طراحی شد که آنها در فواصل منظمی چک شوند و دارای کارت صحت و سلامت باشند چون اگر نداشته باشند نمی‌توانند به کارشان ادامه بدهند.»
مهرداد حمداللهی، معاون دفتر حمل‌ونقل کالا سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای هم در گفت‌وگو با «شهروند» دراین‌باره توضیحاتی دارد: «موضوع این‌جاست که اساسا رانندگانی که اعتیاد داشته باشند نمی‌توانند کار کنند، چون به آنها کارت هوشمند داده نمی‌شود. کسی که راننده باشد و بخواهد مسافر و بار ببرد، کارت هوشمند باید داشته باشد. حالا اگر کسی کارت هوشمند را گرفت و مواد مصرف کرد، بحثش جداست. ما که نمی‌توانیم 365 روز سال رانندگان را کنترل کنیم. وقتی رانندگان گواهی می‌آورند، معتاد نیستند. حالا ممکن است به صورت موردی راننده‌ای معتاد شود ولی کلا کسی که اعتیاد داشته باشد اصلا راننده نمی‌تواند بشود.»
او ادامه می‌دهد: «راننده‌ای که می‌خواهد فعالیت کند چه باری چه مسافری باید از ما مجوز بگیرد، رانندگان کارت هوشمندی دارند که مدارکی می‌خواهد؛ نداشتن سوءپیشینه، گواهینامه‌پزشکی و کارت سلامت از مدارک مورد نیاز است. صدور کارت سلامت از سال 83 شروع شد و الان 112 مرکز دارای مجوز از وزارت بهداشت تست‌های سلامت و اعتیاد را از رانندگان می‌گیرند. تا قبل از سال 91، رانندگان فقط در ابتدای استخدام، تست اعتیاد می‌دادند اما بعد از آن سالی یک‌بار و برای تمدید کارت هوشمند، از آنها تست اعتیاد گرفته می‌شود. از طرف دیگر پلیس راه به صورت رندوم برای مصرف موادمخدر سنتی و صنعتی از رانندگان تست می‌گیرد. غیر از این، جدیدا از رانندگانی که تصادفات منجر به فوت و جراحت می‌کنند، تست مجدد گرفته می‌شود. رانندگان باید هر سال یک‌بار برای اعتیاد تست دهند. به‌هرحال نمی‌توانیم به راننده‌ها بگوییم هر 24 ساعت بیایید و تست بدهید. هزینه تست بزاقی را چه کسی می‌خواهد بدهد؟» او می‌گوید: «شیشه توهم‌زاست و قبول داریم مصرف آن در میان رانندگان فاجعه‌ای ممکن است داشته باشد. برای همین هم از چندسال پیش آزمایش‌های مربوط به آنها اضافه شد. راننده‌ها هم اعتراض کردند که قبلا باید 4هزار تومان می‌دادند و حالا باید 15هزار تومان بدهند. به هرحال این یک واقعیت است که متاسفانه باور غلطی است که راننده جماعت معتادند درحالی‌که این‌طور نیست.»
کار سخت و بی‌خوابی از دلایلی است که معمولا به‌عنوان دلایل مصرف موادمخدر در میان رانندگان اعلام می‌شود. مهرداد افتخار، روانپزشک و عضو هيأت‌علمي دانشگاه علوم پزشکي ايران دراین‌باره می‌گوید: «يکي از مهم‌ترين عواملي که در تصادفات رانندگي به ويژه رانندگان بين‌شهري نقش دارد، بي‌خوابي است. آمار نشان مي‌دهد که بيشترين تصادفات جاده‌اي حدفاصل ساعات 4 تا 6 صبح روي داده است يعني زماني که بي‌خوابي بيشترين فشار را به راننده وارد کرده است. در اين مورد بلند کردن صداي ضبط، باز کردن پنجره يا مصرف مواد هيچ کمکي نمي‌کند. بنابراين بهترين کار اين است که رانندگان براي مدتي وسيله نقليه خود را متوقف کنند و بخوابند. افرادي که مواد مصرف مي‌کنند و سعي مي‌کنند مشکل بي‌خوابي را با مصرف مواد جبران کنند قضيه را پيچيده‌تر کرده‌اند و اين کار از بروز تصادفات ناشي از بي‌خوابي پيشگيري نمي‌کند. يک نکته مهم ديگر را نيز خاطرنشان کنم که براي رانندگي به دو نوع قضاوت نيازمنديم؛ قضاوت نسبت به محيط و قضاوت راجع به خودمان بنابراين مصرف مواد حس قضاوت ما را از بين مي‌برد.» او ادامه می‌دهد: «آماري که به تفکيک مصرف اين مواد را گزارش کرده باشد در دسترس نيست اما براساس آزمايش‌هايي که براي گرفتن جواز کار، استخدام يا دريافت گواهينامه پايه يک از متقاضيان به عمل مي‌آيد مي‌توان گفت راننده‌ها از تست مثبت بيشتري برخوردارند. البته يک نکته را نيز فراموش نکنيم که تنها اکتفا به جواب آزمايش نيز نمي‌تواند آمار دقيقي ارايه کند زيرا افرادي که اقدام به آزمايش مي‌کنند پيش از آن از زمان دقيق آزمايش اطلاع دارند ولي با اين وجود باز هم در مشاغلي مانند رانندگي اين عدد بالاتر است.»