رقیه جاور کارشناس حمل و نقل
پاسخ به اين سوال، به سادگي آنچه به نظر می‌رسد، نيست! بارها و بارها اولويت اصلي وزارت راه‌وشهرسازي توسعه ريلي اعلام شده و من به‌عنوان كارشناس حمل‌ونقل ريلي معتقد هستم دولت تدبير و اميد درتوسعه سامانه‌هاي حمل‌ونقلي، توسعه صنعت و شبكه ريلي را در اولويت قرار داده است، اما احتمالا آنچه به نظر شما می‌رسد، خلاف اين است! به همين علت است كه پاسخ به اين سوال، توضيحات بيشتري را می‌طلبد.
اغلب مسئولان همواره براين موضوع تأكيد کرده‌اند كه اولويت وزارت راه‌وشهرسازي، توسعه ريلي است. ازطرح‌هايي كه در دست اجرا قرار دارند، می‌توان به راه‌آهن قزوين- رشت و راه‌آهن غرب كشور اشاره کرد كه ازطرح‌هاي بزرگ و مهم ريلي به شمار می‌آيند كه دسترسي مردم ايران به اين سيستم حمل‌ونقل ايمن را بهبود می‌بخشند. همچنين بيش از 3400كيلومتر خط ريلي در دست مطالعه است كه اين نيز نشان‌دهنده توجه دولت به توسعه ريلي است.
يكي از دستاوردهاي مهم درحوزه ريلي، توسعه قطارهاي حومه‌اي است. گسترش شهرنشيني در ايران با روند فزاينده‌ای روبه‌روست. ايجاد شهرهاي جديد در اطراف اين كلانشهرها و به‌تبع آن، افزايش سفرهاي روزانه ميان شهرهاي حومه‌ای و كلانشهرها، مشكلات عديده‌ای را ايجاد کرده است. مشكل ترافيك ميان كلانشهرها و شهرهاي اقماري به‌گونه‌ای است كه تمامي متخصصان حمل‌ونقل تأکید دارند كه توسعه بزرگراه‌ها اين مشكل را حل نخواهد كرد. تنها راه‌حل اين مشكل، قطار حومه‌ای است. وزارت راه‌وشهرسازي و شركت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با توسعه قطارهاي حومه‌ای و ارایه خدمات روزانه به مسافراني كه با هدف اشتغال، تحصيل و... ميان كلانشهرها و شهرهاي اقماري تردد می‌کنند، گام بسيار مثبتي برداشته است. البته قطارهاي حومه‌اي، فعلا جاي كار بسياري دارد كه تلاش‌ها دراين زمينه در سال‌هاي اخير هرگز متوقف نشده است و حاصل آن، راه‌اندازي خطوط قطار حومه‌ای تهران- پرند، تهران- قم، تهران- كرج، هشتگرد، تهران- پيشوا، تهران- قزوين، تبريز- جلفا، تبريز- تربيت‌معلم، انديمشك- اهواز، مشهد- سرخس و ساير خطوط حومه‌ای است.
موانعي نيز بر سر راه توسعه ريلي كشور وجود دارند. نوسازي ناوگان ريلي از اهميت بالايي برخوردار بوده، اما تقاضاي موجود جهت نوسازي ناوگان ريلي، بيش از ظرفيت توليدكنندگان داخلي است و واردات ناوگان ريلي، امري ناگزير است، اما وجود قانون ممانعت از واردات کلاهای خارجی كه توليد داخل دارند، مانعي بر سر راه نوسازي ناوگان ريلي به شمار می‌آيد. همین مسأله، سبب شده واردکردن واگن به ایران به یکی ازمشکلات جدی این صنعت تبديل شود. بنابراين نوسازي ناوگان ريلي، همراهي مسئولان مربوطه جهت تسهيل امر واردات واگن را می‌طلبد و لازم است از سنگ‌اندازي‌ها بر سر راه واردات ناوگان جديد ريلي جلوگيري شود.
هنگامی که می‌خواهید توسعه ریلی را با توسعه ناوگان هوایی مقایسه کنید، باید موانع هريك را نيز لحاظ كنيد. در دوران پسابرجام می‌توان گفت، موانع توسعه ناوگان هوايي نزديك به صفر است. شاهد مثال هم قراردادهای تازه دولت با غول‌های هواپیمایی همچون ایرباس و بویینگ هستند. می‌بینید که بعد از رفع تحریم‌های هوایی علیه ایران، در یک دوره 2ساله، به راحتی نخستین ایرباس در مهرآباد تهران فرود آمد.
درمجموع می‌توان گفت، وزارت راه‌وشهرسازی تلاش‌های قابل توجهی برای توسعه ریلی داشته و برنامه‌های مناسبی هم درنظر گرفته، اما موانعی که بر سر این راه وجود دارد، امر توسعه ریلی را بسیار سخت‌تر از توسعه هوایی کرده است. همان‌طور كه اشاره شد، از نمونه این تلاش‌ها می‌توان به توسعه قطارهاي حومه‌اي كه در 2سال اخير با حمايت دولت فعلي انجام شده و خطوط در دست احداث و در دست مطالعه اشاره کرد.
مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي به‌عنوان بازوي تحقيقاتي وزارت راه‌وشهرسازي به شمار می‌رود. انتظار می‌رود عموم تحقيقاتي كه درحوزه‌هاي مختلف حمل‌ونقل اعم از هوايي، دريايي، ريلي و جاده‌ای صورت می‌گيرد، با محوريت اين مركز تحقيقاتي تعريف و انجام شود. اين درحالي است که شركت راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران دراين زمينه موفق‌تر عمل کرده است. مركز تحقيقات شركت راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران، سال‌هاست كه به تعريف طرح‌هاي مورد نياز اين شركت براساس اعلام نياز واحدها و معاونت‌هاي مختلف شركت مذكور می‌پردازد. همچنين معاونت‌هاي مختلف اين شركت نيز به تعريف نيازمندي‌ها و برگزاري مناقصات جهت واگذاري طرح‌ها به مهندسين مشاور اقدام می‌کنند.
با توجه به مشكلات موجود كه ازحوزه اين بحث خارج است، به نظر می‌رسد تبيين نقش هريك از اين دومركز تحقيقاتي ضروري بوده و می‌بايست سازوكار مشخصي براي تعامل سازنده اين دومركز تحقيقات مشخص شود.