|  مسعود گل‌کاری|  |   کارمند جمعیت هلال‌احمر استان فارس|

همه‌ساله در 20 مهر مصادف با روز جهانی کاهش بلایای طبیعی در ایران با برگزاری برنامه‌های ویژه‌ای اذهان عمومی را نسبت به خسارت‌های بلاهای طبیعی و راه‌های کاهش آن آگاه می‌سازند و این ضرورتی انکارناپذیر است، چراکه: قرار گرفتن ایران روی کمربند لرزه‌خیز آلپ- هیمالیا و ناتوانی پیش‌بینی رویداد، زمین‌‌لرزه آسیب‌پذیری کشورمان را از این راه افزایش داده است، به‌گونه‌ای که از مجموع 678 شهر کشور تنها سه درصد از شهرها در منطقه کم‌خطر قرار دارند. یعنی حدود 97درصد از شهرهای کشور در مناطق پرخطر از نظر زمین‌‌لرزه واقع شده است. همچنین پیشینه‌ها نشان می‌دهد طی 96 سال گذشته 76درصد از تلفات انسانی حوادث نابهنگام مربوط به زمین‌لرزه بوده است و آمار 30 سال نمایانگر آن است که هر هفته حداقل دو زمین‌لرزه با شدت کمتر از 4 درجه در مقیاس ریشتر و هر دو سال یک زمین‌لرزه با شدت 6 درجه در مقیاس ریشتر و هر 10 سال یک زمین‌لرزه با شدت بالای 6 درجه در مقیاس ریشتر در کشور اتفاق افتاده است و این سوابق به ما هشدار می‌دهد که زمین‌لرزه همین نزدیکی‌ها است و هر لحظه در هر مکان ممکن است روی دهد و نباید خطر آن را فراموش کرد.
خوشبختانه بعد از رویداد زمین‌لرزه سال 69 در رویال و تجدیدنظر کلی در آیین‌نامه‌های ساخت‌وساز بناها گام‌های ارزنده‌ای در زمینه مقاوم‌سازی و کاهش خسارات به‌خصوص در مناطق شهری برای ساختمان‌های جدید برداشته شد. اما این حرکت در مناطق غیرشهری و روستاها به کندی انجام می‌شود. مطابق با تجربیات به‌دست‌آمده از زمین‌لرزه‌های رخ داده‌شده تاکنون می‌توان دریافت و مدعی شد که اماکن روستایی بیشتر از اماکن شهری در معرض خطر ریزش آواری و تلفات ناشی از زلزله قرار دارند. این امر را می‌توان در نوع ساخت‌وساز و کیفیت مصالح به‌کاررفته در آنها دانست. بیشتر مصالح ساختمانی به‌کار‌رفته در روستاها غیرمقاوم است و چون بدون آگاهی از استانداردهای ساخت‌وساز بنا می‌شود این مسائل مزید بر علت می‌شود تا ساختمان‌ها ناامن شوند. مصالحی چون خشت و گل و سنگ و پوشش‌های چوبی، سست و نامطمئن در کالبد بافت روستاها باعث شده تا آمار تلفات جانی و خسارات مالی هنگام رویداد زمین‌لرزه به تناسب بیشتر از مناطق شهری باشد.
بنابراین اجرای برنامه‌ریزی‌های مناسب آموزشی به منظور اجرای مطلوب شیوه‌های آگاه‌سازی از سوی سازمان‌ها باتوجه به شناخت کافی که از ویژگی‌ها و شرایط مناطق روستایی دارند می‌تواند نقش مهمی در کاهش این خسارت‌ها داشته باشد. نبود یا ناکافی بودن برنامه‌های آگاه‌سازی در مناطق روستایی و نبود یک برنامه‌ریزی استراتژیک مناسب آموزشی از سوی دستگاه‌های مسئول باتوجه به شرایط و ویژگی‌های مناطق روستایی به‌عنوان عامل اصلی در افزایش تلفات و خسارات ناشی از وقوع زلزله محسوب می‌شود. از دلایل اصلی عدم توجه به روستاها درخصوص کاهش خسارات بلایای طبیعی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
 نبود متولی مشخص برای برنامه‌های آگاه‌سازی در سطح روستاها،  نبود دسترسی آسان به برخی از روستاها ، کمبود امکانات آموزشی در سطح روستاها، نبود استقبال کارشناسان و مربیان آموزشی به اجرای برنامه‌های آموزشی در سطح روستاها،  نبود شناخت و اعتقاد برخی از روستاییان به ضرورت شناخت آگاهی در رابطه با کاهش اثرات بلایای طبیعی
در میان موارد یادشده شاید بتوان عامل اول را مهم‌ترین عامل برشمرد که باعث شده تاکنون روستاییان در زمینه راه‌های کاهش خسارات بلایای طبیعی، آموزش و آگاهی‌های لازم را کسب نکنند.
باتوجه به اینکه در کشور ما متولی خاصی برای امر توسعه روستایی وجود ندارد و این وظیفه عمدتا توسط وزارت جهاد کشاورزی و سازمان‌هایی نظیر بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و شمار محدود دیگری از سازمان‌ها انجام می‌گیرد که این سازمان‌ها می‌توانند به همراهی دیگر نهادهای مردمی مانند شوراهای اسلامی، بسیج و سایر تشکل‌های ویژه کشاورزان و هلال‌احمر در کار آگاهی‌بخشی به روستاییان وارد شوند.
عمده‌ترین محورهای آموزشی روستاییان برای کاهش خسارات بلایای طبیعی بدین شرح ‌اند:
 آموزش‌های مربوط به اصول صحیح ساخت‌وساز، آموزش مربوط به کمک‌های اولیه و خودامدادی، آموزش‌های مربوط به جست‌وجو و نجات در آوار، آموزش‌های مربوط به حفاظت از احشام و شیوه‌های دفن بهداشتی لاشه احشام تلف‌شده، آموزش‌های مربوط به ایمنی (قبل یا هنگام یا پس از زمین‌لرزه)، آموزش‌های مربوط به شیوه‌های صحیح پناه‌گیری در هنگام رویداد زمین‌لرزه،  آموزش‌های مربوط به نکات قبل، هنگام و پس از زلزله، آموزش سایر موارد باتوجه به شرایط جغرافیایی
گرچه انجام این آموزش‌ها توسط نهادها و سازمان‌های یادشده قابل اجراست، ولی وجود و حضور یک متولی اصلی برای این امر ضرورتی انکارناپذیر است. بنابراین پیشنهاد می‌شود جمعیت هلال‌احمر در راستای رسالت اصلی خویش در این زمینه وارد عمل شود و با همکاری وزارت کشور نسبت به تدوین طرح جامع آموزش روستاییان اقدام کند. همچنین می‌توان از تجربه‌های ارزشمند مروجین کشاورزی و تشکیلات ترویج و آموزش روستاییان در وزارت جهاد کشاورزی نیز استفاده‌های سودمندی داشت تا بتوان در کنار عوامل یادشده از طریق بسیج امکانات و با همکاری دهیاری‌ها که بی‌شک می‌توانند نقش اصلی را در مدیریت بحران در مناطق روستایی ایفاد کنند، در راستای کاهش خسارت‌های بلایای طبیعی و بازسازی روستاییان گام‌های ارزنده‌ای برداشت.