شهروند| حاشیه‌سازی بازار ارز تمام‌شدنی نیست و حالا اسکناس آمریکایی هر روز رکورد تازه‌ای به‌جا می‌گذارد، به‌طوری که دیروز دلار قیمت 4هزار و 150 تومان را ثبت کرد. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که کارشناسان زیادی در این‌باره با رسانه‌های مختلف گفت‌و‌گو کرده‌اند و محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت دیروز وعده داد که قیمت دلار به‌زودی کاهش پیدا می‌کند؛ وعده‌ای که پیش از این از زبان رئیس‌جمهوری و رئیس بانک مرکزی نقل شده است، اما بازار همچنان ناآرام است. حالا در شرایطی دولتی‌ها از کاهش قیمت دلار خبر می‌دهند که به عقیده کارشناسان، دلار دیگر مهارشدنی نیست و تثبیت مصنوعی نرخ آن در سه‌سال گذشته دردسرساز شده است. از این گذشته بانک مرکزی در اقدامی تازه بانک‌های کشور را وارد گود صرافی‌ها کرده است و از فعالان اقتصادی خواسته از این پس ارز آزاد را از بانک‌ها تهیه کنند. اقدامی که گفته می‌شود در جهت کنترل نوسانات نرخ دلار برنامه‌ریزی شده است. با این‌حال، دلار همچنان ناآرام است و قیمت دلار درحالی روز گذشته رکورد 4هزار و 150 تومان را شکست که برخی از فعالان اقتصادی وعده کاهش 200 تومانی آن را در آینده‌ای که به گفته آنها نزدیک است، سر می‌دهند. عباس آرگون، عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران با بیان این‌که هرساله در این زمان که مصادف با سفرهای سال نو میلادی است، شاهد افزایش بهای دلار در بازار هستیم، به فارس می‌گوید: به‌زودی بهای دلار بین 100 تا 200 تومان کاسته خواهد شد. او درحالی بی‌نظمی عرضه ارز پتروشیمی‌ها در بازار را نیز از دیگر عوامل افزایش قیمت دلار عنوان می‌کند که دبیر کانون صرافان از افزایش تقاضای احتیاطی در کشور سخن می‌گوید. امیر نجومی با بیان این‌که افزایش نرخ ارز ناشی از ورود تقاضای احتیاطی به بازار ارز است، اعلام کرد: هم‌اکنون برخی از مصرف‌کنندگان که نیازمند ارز برای فواصل زمانی کوتاه‌مدت هستند، اقدام به خرید‌های محتاطانه دلار در بازار کرده‌اند و این درحالی است که سفته‌باز یا واسطه‌گر هنوز وارد بازار نشده است. اما صمد کریمی، مدیر اداره صادرات بانک مرکزی نظری متفاوت با فعالان بازار دارد. به گفته او، عمده نوسانات نرخ ارز درحال حاضر ناشی از سفته‌بازی در بازار دلار است و اینها مدیریت خواهد شد.
او البته به مدیریت بازار امیدوار و معتقد است که تمام نیازهای واقعی ارز از طریق بانک‌ها و صرافی‌های مجاز تأمین می‌شود و با توجه به ورود ارز حاصل از صادرات غیرنفتی به بازار تا پایان سال، ثبات به بازار ارز بازمی‌گردد و شاهد نرخ‌های کمتری در بازار خواهیم بود.
رشد 3هزار و 900درصدی قیمت دلار
در 30سال گذشته
افزایش قیمت دلار در روزهای گذشته اتفاق تازه‌ای در اقتصاد ایران نیست و به گفته بانک مرکزی از سال 1389 به بعد بازار ارز با التهابات گسترده‌ای همراه بوده است. تازه‌ترین گزارش‌های بانک مرکزی از تحولات ارزی ایران حاکی از رشدی بین ۴۰۰ تا حدود ۳۹۰۰درصدی سه ارز اصلی دلار، یورو و پوند طی ۳۰سال گذشته است. روند تغییرات از این حکایت داشت که بیشترین جهش‌های قیمتی از ۱۳۸۹ به بعد در تاریخچه ارزی ثبت شده است.
گزارشی که بانک مرکزی از روند تغییرات نرخ ارز در بازار آزاد از سال ۱۳۶۶ تا پایان آبان‌ماه امسال منتشر کرده است، نشان می‌دهد که نوسان نرخ دلار نسبت به سایر ارزها ازجمله یورو و پوند با رشد بیشتری همراه است. اختلافی که البته به دلیل غالب بودن دلار در سبد ارزی ایران و همچنین شرایط دسترسی به این ارز در وضعیت تحریمی تا حدی طبیعی خواهد بود.
این درحالی است که دلار آمریکا از قیمت نزدیک به ۱۰۰ تومانی در سال ۱۳۶۶ به حدود ۴۰۰۰ تومان در روزهای اخیر در سال ۱۳۹۵ رسیده که بیانگر رشد نزدیک به ۳۹۰۰درصدی این ارز طی ۳۰سال اخیر است. دلار از سال ۱۳۶۶ تا ابتدای دهه ۱۳۷۰ از ۹۹ تومان به ۱۴۲ تومان رشد قیمت دارد، اما در این دهه نزدیک به ۶۵۰ تومان افزایش یافته و به ۸۰۰ تومان در سال ۱۳۸۰ می‌رسد.
در دهه ۱۳۸۰ که در ابتدای آن ارز تک‌نرخی می‌شود، روند رشد دلار باز هم چندان سریع نیست و تا انتهای این دوره نرخ تا ۳۰۰ تومان رشد کرده و تا ۱۲۰۰ تومان می‌رسد. به عبارتی، سال پایانی این دهه آغاز عبور دلار از نرخ یک‌هزار تومان است و قیمت این ارز چهار رقمی می‌شود.
اما دهه ۱۳۹۰ روی دیگر تغییرات دلار است؛ زمانی که این ارز دیگر تک‌نرخی نیست و حتی سه‌نرخی شده است؛ ۱۲۲۶ تومانی پرحاشیه که محمود بهمنی، رئیس‌کل سابق بانک مرکزی محاسبه و برای برخی کالاها معرفی کرد، نرخی موجود در مرکز مبادلات ارزی که در جریان نوسانات شدید ارزی در سال ۱۳۹۱ راه‌اندازی شد و نرخی هم در بازار.
قیمت دلار که طی سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۹۰ تا ۱۰ برابر افزایش یافته و از ۱۰۰ به ۱۲۰۰ تومان رسیده بود در جریان تحولات و نوسان‌های ارزی ۱۳۹۱ قیمت آن تا ۱۴۰۰ تومان رشد کرد و به‌طور متوسط به ۲۶۰۰ تومان رسید. این روند ادامه یافت و در سال ۱۳۹۲ و ماه‌های آخر حضور دولت دهم در اداره کشور قیمت‌ها رکوردشکنی و بازار ارز ایران نرخ ۳هزار تومانی دلار را تجربه کرد.
اما در ادامه با تغییر دولت از شدت نوسان بازار ارز از اواخر سال ۱۳۹۲ کاسته شد و متوسط قیمت‌ها در سال ۱۳۹۳ به ۳۲۸۰ تومان رسید که در قیاس با جهش‌های دو‌سال قبل از آن قابل تامل بود. دلار در سال ۱۳۹۴ هم متوسط نرخ ۳۴۵۰ تومان را تجربه کرد. ایامی که فاصله بین دلار مبادله‌ای و بازار آزاد کاهش یافت و همزمان با احتمال اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌های بین‌المللی و به دنبال آن باز شدن فضا برای گسترش روابط کارگزاری بانک‌ها، بحث یکسان‌سازی نرخ ارز پررنگ‌تر از قبل مطرح شد.