|  ترجمه:  بهروز مهدیزاده  |

ترکیه یکی از کشورهایی است که به سرعت دارد مسیر توسعه را طی می‌کند. رشد و شکوفایی اقتصاد ترکیه سبب شده که پروژه‌های توسعه‌ای با سرعت بیشتری پیگیری شوند. اما در عین حال که این کشور به توسعه اقتصادی و اجتماعی رسیده و با ترکیه سی‌سال قبل بسیار فرق کرده، با مشکلات زیست محیطی عدیده‌ای هم دست و پنجه نرم می‌کند. بزرگترین چالش محیط زیستی ترکیه، آلودگی هوا و آب است. در خیلی از شهرهای ساحلی ترکیه، آلودگی آب دریا به‌حدی است که شنا کردن در آن ممنوع شده است. معروف‌ترین شهر ترکیه یعنی استانبول از این قاعده مستثنی نیست. رشد جمعیت در این شهر مشکلات خاص خود را هم به همراه آورده است. یکی از این مشکلات، فاضلاب این شهر است. برای حل این مشکل، اخیراً در واکنش به فشار مردم و جامعه علمی کشور، مسئولان شهری استانبول سیاست‌های سختگیرانه دفع فاضلاب اتخاذ کرده‌اند که این شهر را در ابتدای صف جهانی حفاظت محیط‌زیست قرار داد. اما انجام این سیاست‌ها نیاز به سرمایه هنگفتی دارد. مسئولان اداره آب و فاضلاب استانبول یک رکورد قابل ملاحظه‌ای از بازیابی هزینه‌ها دارند و توانسته‌اند منابع مالی این پروژه را از محل درآمدهای تعرفه گمرکی تأمین کنند. اما با رشد بدهی‌های معوق مانده در پرداخت تعرفه‌ها در طول سه‌سال اخیر، هزینه‌ها بر این پروژه سایه افکنده است. رشد سریع این شهر سبب افزایش تعداد ساکنین این شهر با فاضلاب و تأمین آب نامناسب و ناکافی شده است. جمعیتی که در ‌سال 1981 3.7‌میلیون نفر تخمین زده شده بود به 7.8‌میلیون در ‌سال 2000 رسید و هم اکنون استانبول جمعیتی بیش از ده‌میلیون نفر دارد. آب فاضلاب تصفیه نشده به داخل شاخ طلایی دریای مرمره و تنگه بسفر سرازیر می‌شد. این فاضلاب سبب ایجاد شرایط غیرهوازی در آب‌های شاخ طلایی شد و شاخه‌های دریای مرمره به شدت آلوده شدند. این آلودگی به‌خصوص در مناطقی با درآمد پایین بیشتر بود. همچنین این آلودگی سبب شیوع بیماری‌های منتقله از آب شد.
کنفرانسی با موضوع توسعه تأمین آب و بهداشت در‌سال 1978 برگزار شد. براساس آن کنفرانس قرار شد تا 100درصد آب موردنیاز تا ‌سال 1990 تأمین و همچنین سیستم تصفیه فاضلاب تا‌سال 2000 احداث شود. ترکیه پیشرفت زیادی در راستای این هدف داشته است. تا‌سال 1989، 97درصد جمعیت شهر و 85درصد جمعیت روستایی آبشان تأمین شد و 56درصد جمعیت کشور اگو داشتند.
هدف‌های پروژه
مقدمات پروژه در اوایل دهه 70 شروع شد؛ ارزیابی و برآورد هزینه تا دسامبر 1981 انجام شد. تصویب قانون ایجاد آژانس فاضلاب و آب در یک فرمت رسمی که برای بانک‌ها قابل پذیرش باشد برای دولت مقداری طول کشید. آژانس جدید، هیات مدیره آژانس آب و فاضلاب استانبول (ISKI) ایجاد شد تا همه خدمات تأمین آب و فاضلاب در یک استانبول بزرگتر را برنامه‌نویسی، طراحی، اجرا و نظارت کند. این آژانس حق این را داشت که بدون مجوز بیرونی، تعرفه برای فاضلاب و آب تعیین کند. پروژه تأمین آب و احداث شبکه فاضلاب یکی از بزرگترین پروژه‌های زیرساختاری استانبول بود.
تمرکز زیست محیطی در ISKI و سازمان‌های زیست محیطی دولت مرکزی به‌طور پیوسته در واکنش با افزایش آگاهی‌های زیست محیطی مردم و جامعه علمی ترکیه قوی‌تر و بارزتر می‌شد. در میانه دهه 90 قانونی تصویب شد که براساس آن همه آب‌های هدررفته به‌طور کامل باید تصفیه شود. اما با طولانی شدن این پروژه، این سیاست به شدت هزینه‌بر شد. با توجه به توپوگرافی استانبول اجرای این پروژه نیاز به یک سرمایه‌گذاری عظیم برای ایجاد یک سیستم تصفیه بسیار پیچیده داشت. اما به قول یکی از نشریات ISKI، هدف دولت، ایجاد زنجیره‌ای از ایستگاه‌های تصفیه با هر هزینه و به منظور حل مشکلات زیست محیطی بود. همچنین این آژانس سیاستی اتخاذ کرده است که خدمات فاضلاب و تأمین آب تمیز را به‌طور کامل توسعه دهد. اگر این سیاست به‌طور کامل اجرا شود، سلامت عمومی و تأمین آب کاملا پاک برای همه تضمین خواهد شد. به دلیل فشار و حساسیت‌های عمومی نسبت به محیط‌زیست در این شهر، تمام سیاست‌های توسعه‌ای باید براساس حفاظت محیط‌زیست صورت گیرد. یعنی هر پروژه‌ای در استانبول قبل از اجرا باید ارزیابی زیست محیطی داشته باشد.
بدین ترتیب شهر استانبول به دلیل افزایش آگاهی‌های عمومی نسبت به مسائل زیست محیطی و دغدغه مسئولان شهری مجبور شد تا سیاست‌هایی را اتخاذ کند تا بزرگترین چالش زیست‌محیطی و بهداشتی این شهر که همان آلودگی آب و عدم تصفیه فاضلاب بود را حل کند.   سیاستمداران ترکیه به خوبی فهمیده‌اند که باید مانند همتایان اروپایی و آسیایی توسعه‌یافته توجه خود را بیش از پیش به محیط‌زیست معطوف کنند چرا که توسعه بدون حفاظت از محیط‌زیست چیزی جز توسعه ناپایدار اطلاق نمی‌شود و در طولانی‌مدت صدمات جبران ناپذیری را به ارمغان خواهد آورد.
منبع : http: //ieg.worldbankgroup.org/