شهروند| برخورد مرگبار قطارهای مسافربری درسمنان حواشی زیادی به دنبال داشت، از بحث‌های داغ تلگرامی بین عموم مردم و واکنش چهره‌های سرشناس کشور گرفته تا نمایندگان مجلس و مدیران دولتی. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که اسحاق جهانگیری دیروز دستور تشکیل کمیته ویژه بررسی این سانحه به ریاست اکبر ترکان مشاور رئیس‌جمهوری را صادر کرده و دستور داد، گزارش لحظه به لحظه بررسی‌های خود را به افکار عمومی اعلام کنند. او همچنین از صداوسیما درخواست کرد، در برخورد با این واقعه ساکت ننشیند و گزارش‌های فنی و دقیق ابعاد حادثه را به مردم مخابره کند. معاون اول رئیس‌جمهوری همچنین ضرب‌الاجل پایان هفته جاری را برای ارایه گزارش کمیته کارشناسی تعیین کرده است.
حالا گزارش‌های اولیه از علت حادثه، حاکی از خطای انسانی است. تغییر شیفت مسئول کنترل و صدور یک فرمان اشتباهی به حادثه‌ای مرگبار در تاریخ راه‌آهن ایران منجر شده است. با این حال برخی رسانه‌ها سیستم کنترل اتوماتیک چینی در صنعت ریل ایران را مقصر سانحه شناخته‌اند. مسعود پرمهر رئیس کنفدراسیون حمل‌ونقل و ترانزیت ایران با رد این مسأله به «شهروند» می‌گوید: چین گسترده‌ترین صنعت حمل‌ونقل ریلی جهان را دراختیار دارد و پرسرعت‌ترین قطار جهان را در ناوگان خود آزمایش و راه‌اندازی کرده است، بنابراین تا این جای کار نمی‌توانیم سیستم‌های کنترل اتوماتیک چینی را زیر سوال ببریم. او ادامه می‌دهد: شواهد ماجرا گویای این واقعیت است که بخش فنی صنعت ریلی کشور عملیات کنترل را به صورت دقیق انجام داده است. قطارها قبل از برخورد متوقف شده بودند و این نشان می‌دهد سیستم کنترل اتوماتیک قطار چه از حیث سخت‌افزاری و چه از حیث نرم‌افزاری دچار اشکال نبوده است، اما بی‌توجهی افراد هنگام تعویض شیفت به «ارورها» و صدور دستور حرکت برای یکی از قطارها عامل حادثه‌ساز بوده است. این درحالی است که آنوش رحام مشاور کمیسیون حمل‌ونقل اتاق بازرگانی ایران با اشاره به نقش غیرقابل انکار خطای انسانی در این سانحه به «شهروند» می‌گوید: صنعت ریلی فقط اضافه‌کردن واگن و خط آهن نیست و مدیران این صنعت باید به بهره‌وری نیروی کار خود نیز دقت کافی داشته باشند، زیرا این حوزه شوخی‌بردار نیست. وقتی شیفت اول محل خدمت را ترک می‌کند، باید صورت وضع و گزارش لازم و کافی را به شیفت بعدی ارایه دهد. نه این‌که مسئول کنترل تا این اندازه غیرمتعهدانه نسبت به وظیفه خود عمل کند.
این در حالی است که عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی نیز اعلام کرده است تمام مکالمات لوکوموتیوران و مرکز کنترل بررسی شده است و موضوع خطای مامور کنترل محرز شده است. آخوندی همچنین تاکید کرده است این مکالمات منتشر و در اختیار عموم قرار می گیرد.
جهانگیری: رسانه ملی ساکت ننشیند
ساعت از 7 و 45 دقیقه صبح جمعه گذشته است. قطار تبریز- مشهد به دلیل سرمای هوا و یخ‌زدگی سیستم ترمز درمسیر متوقف شده است. درهمین زمان قطار سمنان - مشهد درمسیر دستور توقف دریافت می کند. درهمین لحظه به‌دلیل تغییر شیفت مسئول کنترل؛ قطار سمنان-مشهد به اشتباه دستور حرکت می‌گیرد، چراکه فرد جایگزین از سابقه و دلیل قرمزشدن چراغ قطار تبریز بی‌اطلاع بوده است. قطار حرکت می‌کند. این دو قطار در ایستگاه هفت‌خوان درناحیه راه‌آهن شمال‌شرق کشور بین دامغان و سمنان با یکدیگر برخورد می‌کنند و تمام. یک اشتباه ساده، 44 جنازه، 102 زخمی. خبرها حاکی از آن است که عباس آخوندی وزیر راه‌وشهرسازی، سه‌شنبه این هفته به مجلس جزییات این حادثه دردناک را گزارش می‌کند.
حالا بحث‌های داغ پیرامون این حادثه بالا گرفته است. از این میان عباس آخوندی وزیر راه‌وشهرسازی که سفر خود را به ترکمنستان لغو کرده، درمحل حادثه حضور پیدا کرده و گزارش‌های محلی را جمع‌آوری کرده است. از آنسو این درحالی است که تسنیم به نقل از حیدر آسیابی دادستان سمنان خبر از بازداشت ۳نفر از عوامل برخورد ۲ قطار مسافربری در سمنان را داده است. درهمین حال اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری نیز وارد ماجرا شده و دستور ویژه‌ای برای بررسی این سانحه صادر کرده است. او اعلام کرده است: كميته‌اي براي پیگيري اين حادثه تلخ به رياست مهندس تركان مشاور رئيس‌جمهوری تعيين كردم تا اين كميته ضمن بررسي ابعاد مختلف اين حادثه، در اسرع‌وقت گزارش كامل و جامع خود را ارایه کند. جهانگيري دراين جلسه ضمن دستور به وزراي بهداشت، درمان و آموزش پزشكي براي شناسايي سريع جانباختگان و فراهم آوردن شرايط دفن اجساد، از رسانه ملي خواست تا با اطلاع‌رسانی دقيق و فني ابعاد سانحه، افكار عمومي را درجريان جزیيات اين اتفاق ناگوار قرار دهد. معاون اول رئيس‌جمهوری از كميسيون عالي سوانح راه‌آهن خواست در اسرع‌وقت با بررسي دقيق موضوع مشخص كند كه چرا و چگونه با وجود سيستم‌هاي پيشرفته كنترل‌كننده و به‌رغم هشدارهاي داده شده توسط سيستم، اين اتفاق دلخراش روي داده است. معاون اول رئیس‌جمهوری به مردم اطمینان داد، با عوامل و مقصران احتمالی بروز حادثه ناگوار قطار تبریز- مشهد برخورد جدی
خواهد شد.
گفتنی است، معاون اول رئيس‌جمهوری ضرب‌الاجلی نیز برای این کمیته تعیین کرده و خواهان آن شده است که حداكثر تا پايان هفته جاري گزارشي از دلايل وقوع حادثه تلخ قطار مسير تبريز- مشهد و معرفي مقصران اين سانحه را ارايه كند.
مشکل تجهیزات کاملا رد می‌شود
مسعود پرمهر رئیس کنفدراسیون حمل‌ونقل و ترانزیت ایران با تأیید خطای انسانی به «شهروند» می‌گوید: شواهد ماجرا حاکی از این است که خطای انسانی بزرگترین عامل این سانحه بوده است و مسأله مشکل تجهیزات کنترل اتوماتیک قویا رد می‌شود، زیرا توقف دو قطار نشان می‌دهد که سیستم کنترل اتوماتیک قطار چه از حیث سخت‌افزاری و چه از حیث نرم‌افزاری در این حادثه دچار اشکال نشده بود و سیستم هشدار لازم را اعلام کرده است. او با اشاره به انتقاد برخی رسانه‌ها مبنی بر استفاده از سیستم‌های کنترل اتوماتیک چینی توضیح می‌دهد: چین یکی از گسترده‌ترین صنعت‌های حمل‌ونقل ریلی درجهان را دارد و شاید برخی واردکنندگان تجهیزات بی‌کیفیت وارد کنند اما گزارش و شواهد نشان می‌دهد سیستم کنترل اتوماتیک کارش را به درستی انجام داده است.
نیروهای بی‌مسئولیت
یا سیستم‌های اتوماتیک چینی
ازطرفی آنوش رحام معتقد است؛ توسعه شبکه ریلی صرفا به معنای اضافه‌کردن واگن و خطوط ریلی نیست. تصور کنید میلیاردها تومان در این صنعت سرمایه‌گذاری شود و نیروی انسانی با هر سازی که دلش می‌خواهد، برقصد، چه پیش می‌آید؟ ارورهای سیستمی اشتباه نیروی بی‌مسئولیت را توجیه نمی‌کند. وقتی از توسعه ریلی حرف می‌زنیم، منظور بالابردن بهره‌وری نیروی انسانی و ارزیابی بهتر این نیروها هم است.
آنوش رحام نقش انسانی را پررنگ‌ترین نقش در این حادثه می‌داند. مشاور کمیسیون حمل‌ونقل اتاق بازرگانی ایران به «شهروند» می‌گوید: مدیران صنعت حمل‌ونقل باید بدانند که این حوزه شوخی‌بردار نیست. وقتی شیفت اول محل خدمت را ترک می‌کند، به صورت وضع لازم و کافی به شیفت بعدی داده شود.
چک لیست نداریم
چک لیست‌های استاندارد نداریم. بهره‌وری و ارزیابی نیروی کار ما در پایین‌ترین حد خود قرار دارد. رحام این دوعامل را به‌عنوان عوامل مهم تأثیرگذار روی این حادثه بیان کرده و می‌گوید: آیا نباید مکانیزمی مدیریت شده برای ثبت و اطلاع‌رسانی تأخیرها و برطرف‌سازی خطاهای انسانی وجود داشته باشد؟ آنوش رحام یخ‌زدگی ترمز را توجیه مسئولان دانسته و می‌گوید: زنجیره اشتباهات مدیریتی دراین حادثه نقش داشته‌اند. چرا نباید ارورهای سیستمی جدی گرفته شوند؟
محمدحسین رضاییان کارشناس حوزه حمل‌ونقل ریلی هم به مهر گفته است: پیاده نکردن کامل سیستم کنترل اتوماتیک قطارها به همراه انجام خطاهای انسانی درچندین لایه مدیریتی این حادثه را رقم زده است. او معتقد است؛ سیستم کنترل اتوماتیک قطار در خط ریلی تهران- مشهد به صورت کامل اجرایی نشده است و براساس گفته مأموران ایستگاه‌های این مسیر ریلی، افزایش خطاهای این سیستم هم مورد توجه قرار مسئولان نبوده و به امری عادی تبدیل شده بود.
به گفته او، خطای انسانی در این حادثه تنها ازسوی مدیر کنترل ایستگاه رخ نداده بلکه درچندین لایه ناهماهنگی‌هایی وجود داشته است. زمانی که یک قطار به هر علتی متوقف می‌شود، لکوموتیوران برای آگاه‌سازی لکوموتیوران قطار بعدی، ترقه‌ای را درفاصله ۵۰۰متر عقب‌تر در روی ریل قرار می‌دهد تا با عبور قطار و ترکیدن ترقه، لکوموتیوران ترمز را بکشد که دراین حادثه چنین هشداری ازسوی لکوموتیو تبریز- مشهد انجام نشده است. رضاییان اضافه می‌کند: خطای بعدی ازسوی لکوموتیوران قطار سمنان- مشهد انجام شده، زیرا بعید به نظر می‌رسد که در بیابان، قطار متوقف شده در فاصله هزارمتری قابل مشاهده نباشد، پس این لکوموتیوران باید عکس‌العمل سریع‌تری انجام می‌داد.
به گفته این کارشناس، علاوه برخطای انسانی، تجهیزات لازم ازجمله سیستم بالیس روی خط ریلی تهران- مشهد نصب نشده است، درحالی که برای اجرای کامل سیستم کنترل اتوماتیک قطار، باید برخی تجهیزات روی قطار و برخی روی خط نصب شوند و یک‌سری نرم‌افزارها هم برای مدیریت این تجهیزات باید استفاده شود. رضاییان تصریح می‌کند: چون تجهیزات بالیس به صورت کامل اجرایی نشده، امکان خطای انسانی افزایش یافته و چنین حادثه‌ای رخ داده است، البته این موضوع نمی‌تواند عامل خطای انسانی در بروز این حادثه را کمرنگ کند.
بازتاب حادثه سمنان در رسانه‌های خارجی
از صبح جمعه تا امروز اتفاقات جالبی در برخی رسانه‌های داخلی افتاده است. بیشتر رسانه‌های ایرانی با مردم ابراز همدردی کرده‌اند و از این میان برخی رسانه‌ها نیز بدون توجه به تألم عمومی اهداف جناحی و منافع سیاسی خود را دنبال کرده‌اند. از این میان رسانه‌های خارجی نیز تحریم‌های شکل گرفته در دولت قبل و خصوصی‌سازی اشتباه را عوامل اصلی عقب‌ماندگی صنعت ریلی دانسته و اعلام کرده‌اند، صنعت ریل فرسوده و غیراقتصادی باعث شده است کارکنان این صنعت از وضع مالی مناسبی برخوردار نباشند و انگیزه چندانی برای درست انجام دادن کار خود نداشته باشند. الجزیره نوشته است؛ مشکلات حوزه جاده‌ای و ریلی ایران بسیار زیاد است و رویترز هم فرسودگی ناوگان ریلی عامل بروز تصادفات قطار در ایران می‌داند. این رسانه با اشاره به تحت‌تأثیربودن وضع شبکه ریلی از تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و دشواری نوسازی این ناوگان خاطرنشان شد، همین فرسودگی شبکه ریلی باعث بروز حوادثی همچون تصادف دیروز در سمنان شده است.