شهزاد شکیبا | در اراک شهری که با انواع صنایع و کارخانه‌های آلاینده محاصره شده است، چه پاییز باشد و چه تابستان حرف اول و آخر مردم درباره هواست. آلودگی هوا در اراک اگرچه آسمان این شهر را مثل تهران، تبریز، اصفهان و مشهد تیره و تار می‌کند و نفس‌ها را تنگ اما نوع آلاینده‌های موجود در هوای اراک به دلیل فعالیت صنایع آلاینده‌ای که در حاشیه و نیز در بخش‌هایی در داخل شهر فعالیت می‌کنند به مراتب نگران‌کننده‌تر از دیگر شهرهای کشور است. متخصصان و پزشکان، فعالان اجتماعی و مردم، همه آنها که در اراک و دیگر شهرهای استان مرکزی زندگی می‌کنند، می‌گویند آمار سرطان و بیماری‌های سخت و صعب‌العلاج در این شهرها رو به افزایش است اما در این میان آمار گرفتن از مسئولان و سازمان‌ها درباره بیماری‌های شایع در این شهر صنعتی و روند ابتلا به بیماری‌ها مثل سرطان این روزها کار ساده‌ای نیست. از چند‌سال پیش که اعتراضات مردمی در اراک بالا گرفت حالا کمتر کسی حاضر است عدد و رقم و آمارهای جدید درباره بیماری‌ها در این شهر را اعلام کند. پیشتر انجمن ملی سرطان در ایران اعلام کرده بود میزان ابتلا به سرطان و بیماری‌های صعب‌العلاج در استان مرکزی دو برابر دیگر شهرهای کشور است و از هر هزار نفر ساکن اراک یک نفر به سرطان مبتلا می‌شود. حالا اما دکتر «حسین سرمدیان»، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اراک می‌گوید، درست است که بیماری‌هایی مثل سرطان، عفونت‌های ریوی، تنگی نفس و آلرژی در اراک و دیگر شهرهای استان مرکزی رو به افزایش است اما اعلام دقیق آمارها در این زمینه نیازمند بررسی‌های تخصصی است. بررسی‌هایی که به گفته او پس از اجرای طرحی پژوهشی که با مشارکت سازمان‌ها و نهادهای مختلف آغاز شده تا دو‌سال آینده اعلام می‌شود. با او درباره وضع سلامت مردم اراک گفت‌وگو کردیم.
آقای سرمدیان، چندسالی است نام اراک که می‌آید نخستین موضوعی که همه می‌گویند، آلودگی هوای این شهر است. در شهر زمانی که با مردم حرف می‌زنید مهم‌ترین مشکلی که به آن اشاره می‌کنند آلودگی هواست و می‌گویند این هوا بیمارمان کرده است، این هوای آلوده با سلامت مردم اراک چه کرده است؟
این سوالی است که خود ما دنبال پاسخ دقیقی برای آن هستیم اما درباره بیماری‌ها و تأثیر آلودگی هوا بر سلامت مردم باید پژوهش جامعی انجام شود و بعد با استناد به نتایج آن نظر بدهیم. انجام چنین پژوهشی آغاز شده و در ارتباط با آن سازمان‌ها و نهادهای مختلف، متخصصان و استادان دانشگاه‌ها از پزشکان آنکولوژیست گرفته تا جراحان و متخصصان ریه و متخصصان عفونی حضور دارند تا پژوهشی جامع در حیطه‌های مختلف در ارتباط با تأثیر آلودگی هوا بر سلامت مردم انجام شود. تا زمانی که این پژوهش انجام نشود و نتایج آن در دست ما نباشد همه می‌گویند آلایندگی صنایع در حد استاندارد است اما وقتی این پژوهش به اتمام برسد و نتایجی داشته باشد که نشان بدهد تحت‌تأثیر فعالیت صنایع بیماری‌ها در اراک تشدید شده آن وقت می‌توان دقیقا گفت که این آلاینده‌ها چه تأثیری بر سلامت مردم داشته‌اند. از نظر آلودگی‌ها سازمان محیط‌زیست بررسی در شهر اراک انجام داد و آنطور که خاطرم هست اوایل امسال اعلام کردند 200 نوع آلاینده را در هوای اراک شناسایی کرده‌اند. علاوه بر آلودگی هوا، سازمان محیط‌زیست اعلام کرده آلودگی خاک در اراک بالاست و حتی در مواردی مهم‌تر از آلودگی هواست. خاک با بحث غذا در ارتباط است و غذا هم یکی از عوامل مهم برای ایجاد انواع سرطان‌های شناخته‌شده است. اغلب افراد فکر می‌گویند بیاییم مسأله آلودگی هوای اراک را حل کنیم این در جای خودش بسیار مهم است اما نباید موجب شود از آلودگی‌های دیگری غفلت کنیم. هر آلودگی که در خاک باشد به مواد غذایی و پس از آن از راه تغذیه به افراد منتقل می‌شود و می‌تواند ایجاد بیماری کند. آلودگی‌هایی که از طریق خاک وارد مواد غذایی شده و سپس وارد بدن انسان می‌شوند می‌توانند انواع بیماری را ایجاد کنند. بعضی آلاینده‌ها هستند که به‌طور مستقیم می‌توانند ایجاد سرطان کنند یا حتی آلرژن هستند و تاثیرگذاری آنها بر ایجاد بیماری‌ها اثبات شده است. مثلا در مورد ذرات آلومینیوم که به واسطه فعالیت کارخانه آلومینیوم‌سازی اراک نگرانی‌های جدی درباره آن وجود دارد اثبات شده است که باعث افزایش حساسیت ریوی می‌شود اما به‌طورکلی پاسخ به این پرسش که آلاینده‌های هوا دقیقا چه تأثیری بر سلامت مردم اراک گذاشته باید آن پژوهش تکمیل شود تا بتوانیم پاسخ درستی به آن بدهیم. اما همان‌طور که سازمان محیط‌زیست اعلام کرده دست‌کم 200 نوع آلاینده در هوای اراک شناسایی شده است.
آلودگی هوا مسأله بسیاری از شهرهای کشور به‌ویژه کلانشهرها و شهرهای بزرگ است اما متخصصان حوزه آلودگی هوا می‌گویند آلودگی هوا در اراک مثلا با آلودگی هوایی که در تهران وجود دارد متفاوت است و به دلیل فعالیت گسترده کارخانه‌ها و صنایع که در واقع اراک را به شهری صنعتی تبدیل کرده‌اند بخش عمده آلاینده‌های موجود در هوای اراک را فلزات سنگین تشکیل می‌دهد.
بله گفته می‌شود که منشأ اصلی آلودگی هوا در اراک فلزات سنگین و ریزگردها هستند. قرار گرفتن در معرض آلودگی ناشی از فلزات سنگین می‌تواند علایم کوتاه‌مدتی مثل تهوع، مشکلات گوارشی و مسمومیت‌هایی را داشته باشد اما فلزات سنگین می‌توانند آثار تخریبی و درازمدتی روی همه ارگان‌های بدن بگذارند مثلا رسوب آنها در کلیه‌ها می‌تواند کلیه‌ها را در بلندمدت از کار بیندازد و اصولا فلزات سنگین جزو خطرناک‌ترین آلاینده‌ها برای سلامت افراد هستند. صنایع آلاینده را موظف کردند که میزان آلاینده‌هایشان را کاهش دهند و علاوه بر این آنها را موظف کردند که چندین هکتار در اراک فضای سبز ایجاد کنند اما عملا ما چیزی ندیدیم.
این آلودگی هوا دقیقا چه تأثیری روی سلامت مردم گذاشته و موجب بروز چه بیماری‌هایی شده است؟
پاسخ به این پرسش دشوار است. ابتلای به یک بیماری می‌تواند تحت‌تأثیر عوامل مختلفی ایجاد شود و اتفاقا این حوزه‌ای است که در آن اختلاف نظر وجود دارد یعنی عده‌ای می‌گویند مثلا افزایش سرطان در اراک به دلیل آلودگی هواست و در مقابل عده‌ای می‌گویند ممکن است آلودگی هوا تأثیر تشدید‌کننده داشته باشد اما شاید عوامل دیگری هم موثرند و بنابراین باید بررسی شود و پس از روشن شدن نتایج علمی و قابل اطمینان در این‌باره اظهارنظر کنیم.
من نمی‌خواهم که شما به ما آمار بدهید که مثلا فلان بیماری چقدر رشد داشته شاید شما چنین آماری را در اختیار نداشته باشید یا به هر دلیل امکان اعلام آن را نداشته باشید. سوال من این بود که الان چه بیماری‌هایی در اراک بیشتر شایع شده؟ بیمارانی که به خود شما مراجعه می‌کنند اغلب از چه بیماری‌هایی شکایت می‌کنند؟
در اراک ابتلا به بیماری‌های تنفسی در صدر همه بیماری‌هاست. من در تهران هم کار کرده‌ام آن‌جا هم بحث آلودگی هوا جدی است اما آنطور که به نظر می‌رسد درصد بیمارانی که به‌عنوان بیماران تنفسی به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در اراک مراجعه می‌کنند به‌طور محسوسی بیش از سایر بیماری‌هاست. نکته‌ای که در مورد بیماران تنفسی وجود دارد این است که در گذشته در فصل گرم سال بیمار تنفسی نداشتیم و این بیماری‌ها مختص نیمه‌دوم سال بود و اصولا واکسن‌های پیشگیری و واکسن عفونت ریه را هم آخر شهریور می‌زدیم و خیلی به ندرت ممکن بود در بهار و تابستان فراوانی بیمارانی به دلیل عفونت سیستم تنفسی و انواع دیگر بیماری‌های تنفسی به پزشکان و بیمارستان‌ها مراجعه کنند الان اما اینطور نیست. الان بیشترین بیمارانی که تابستان‌ها در بیمارستان‌ها بستری می‌کنیم همه بیماران تنفسی هستند.
بعد از بیماری‌های تنفسی چه بیماری‌های دیگری شایع است؟
عفونت مثانه هم یکی از بیماری‌های شایع در اراک است.
آقای دکتر سرطان‌ها چه وضعیتی در اراک دارند؟
سرطان‌ها در بیمارستان آیت‌الله خوانساری اراک به‌طور تخصصی دنبال می‌شود و آنها می‌توانند اطلاعات تخصصی دقیق بدهند اما آنطورکه من هم در نشست‌های مشترکی که داریم شنیده‌ام سرطان پستان در زنان افزایش پیدا کرده است. البته اصولا سرطان در استان مرکزی در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته است و استان ما خیلی با سرطان درگیر است.
در سال‌های اخیر یعنی دقیقا از کی؟
زمانش را نمی‌دانم اما به‌طور تجربی در برخوردهایی که با بیماران داریم به‌نظر می‌رسد در یک بازه زمانی حدودا 10 ساله روند ابتلا به انواع سرطان در استان مرکزی و همچنین شهر اراک روند صعودی بوده است.
و این روند چقدر افزایشی بوده است یعنی ما چه تعداد بیمار سرطانی در اراک داریم؟
آمار دقیقی در این زمینه نداریم.
مگر آمار بیمارانی که سرطان گرفته‌اند در بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی ثبت نمی‌شود؟
ثبت می‌شود اما این آمار را باید از جای دیگری بگیرد و در حوزه کاری معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی نیست. در مورد اینکه آلودگی هوا دقیقا چه تأثیری بر سلامت مردم اراک داشته باید صبر کنید آن پژوهشی که آغاز شده به اتمام برسد و نتایج آن اعلام شود. در عین حال به این نکته توجه داشته باشید که حتما میزان بیماری‌ها در بین مردمی که کنار صنایع آلاینده زندگی می‌کنند یا درگیر مسأله آلودگی هوا هستند به مراتب بیشتر از افرادی است که شهرهایی با هوای سالم زندگی می‌کنند. الان میلیاردها تومان اعتبار برای انجام این پروژه اختصاص یافته است به‌هرحال حتما مشکلاتی در اراک بوده و هست و جدی هم بوده که اساسا مقرر شده که بررسی دقیق و همه‌جانبه‌ای آغاز شود.
این پژوهشی که می‌گویید کی به پایان می‌رسد؟
الان گروه‌های مختلف درحال بررسی هستند و من فکر می‌کنم به یک بازه زمانی حداقل دو ساله نیاز دارد.
و بعد از دو‌سال نتایج این پژوهش را اعلام می‌کنید؟
حتما اعلام می‌کنیم.
هر چه که باشد؟
سیاست وزارت بهداشت الان این است که به مردم درباره آنچه بر سلامت آنها تأثیرگذار است آگاهی بدهد و اساسا مبنای انجام تحقیقی جامع درباره تأثیر آلودگی هوا همین است که ببینیم دقیقا آلاینده‌ها چه تأثیری گذاشته‌اند و چطور می‌توان این تأثیرات را کاهش داد و نتایج هرچه باشد اعلام می‌کنیم.
از این بحث بگذریم الان وضع درمانی بیماران مبتلا به سرطان و بیماران صعب‌العلاج در استان مرکزی چطور است؟
در اراک بیمارستان آیت‌الله خوانساری را برای رسیدگی و ارایه خدمات درمانی به بیماران سرطانی داریم که به‌طور تخصصی در همین زمینه کار می‌کند. بیمارستان امیرالمومنین(ع) هم مشخصا در زمینه بیماری‌های تنفسی فعالیت می‌کند. این دو بیمارستان متخصصان و فوق‌تخصصان بسیار خوبی دارند اما به‌هرحال این نکته را توجه داشته باشید که بحث، بحثِ درمان است یعنی اتفاق افتاده، بیماری به وجود آمده و حالا باید فکری به حال درمان آن کنیم. آنچه الان در ارتباط با بحث سلامت مردم در اراک و دیگر شهرهای استان مرکزی مطرح است، بحثِ پیشگیری است اینکه جلوی فعالیت صنایع آلاینده گرفته شود که اساسا آلایندگی ایجاد نشود که در پی آن مردم بیمار شوند.
آقای سرمدیان، طرح نظام تحول سلامت از چندماه پیش در کشور اجرایی شده است، در اراک اجرای این طرح در چه مرحله‌ای است؟
طرح تحول نظام سلامت دو هدف اصلی داشت نخست اینکه هزینه نهایی که بیمار برای درمان پرداخت می‌کند از 10درصد بیشتر نباشد و دوم اینکه بیمار برای هیچ کاری نباید به بیرون از بیمارستان ارجاع داده شود و همه خدمات دارویی و درمانی مورد نیاز بیمار را باید خود بیمارستان‌ها تأمین کنند. قبلا افرادی که دارو بیرون می‌گرفتند حدود 60 تا 70درصد هزینه بیمارستان را خود بیماران پرداخت می‌کردند و این عدد به‌طور میانگین برای بیماران 37درصد بود الان پس از اجرای طرح نظام تحول، بیماران روستایی 5درصد و بیماران شهری 10درصد هزینه درمان را نهایتا می‌پردازند. پیش از این مثلا اگر قرار بود بیماری پروتزی را از خارج بیمارستان تهیه کند ممکن بود هزینه تهیه این پروتز در بازار آزاد چندین برابر نرخ واقعی آن تمام شود. ما مواردی داشتیم. برای نمونه ما بعضی از موارد جراحی را بررسی کردیم مثلا درباره افرادی که استند قلبی می‌گذارند قبل از اجرای طرح تحول نظام سلامت حدود 9میلیون تومان برای بیمار در بیمارستان دولتی تمام می‌شد الان این عمل بین 400 تا 600هزار تومان در می‌آید. واقعا این فاصله باورکردنی نیست اما واقعی است. یکی از مواردی که ما در اراک پیش بردیم ترویج زایمان طبیعی بود. برنامه این بود که در یک‌سال 10درصد سزارین را کاهش دهیم یعنی در هر سه ماه5/2درصد سزارین کاهش یابد ما در کمتر از 5 ماه بیش از 13درصد سزارین را کاهش داده‌ایم.
این آمار مربوط به بیمارستان‌های دولتی است دیگر؟
بله. بیمارستان‌های دولتی که تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی اراک فعالیت می‌کنند. در این زمینه هم سیاست‌های تشویقی و تنبیهی که وزارت بهداشت پیش‌بینی کرده تأثیرگذار بوده است. پزشکان الان به‌جای K15 که قبلا برای زایمان طبیعی می‌گرفتند الان K45 می‌پردازد. از سوی دیگر بیمار چه هزینه‌ای برای زایمان طبیعی می‌پردازد؟ هیچی. یعنی بیمار از همان زمانی که وارد بیمارستان می‌شود تا زمانی که خارج می‌شود هیچ هزینه‌ای نمی‌پردازد، هزینه بستری، غذا و همه چیز رایگان است. همین شرایط اقبال عمومی زنان و مردم را به بیمارستان‌ها افزایش داده است. از سوی دیگر بیمارانی که توان پرداخت هزینه زایمان طبیعی را هم نداشتند زایمان را در خانه انجام می‌دادند و الان در شرایطی که می‌بینند زایمان رایگان است به بیمارستان‌ها می‌آیند و به همان نسبت خطر مرگ‌ومیر و عفونت و... برای مادران کاهش یافته است.