گروه اقتصادی شهروند - مریم شکرانی 99‌درصد کاربران ایرانی تلفن همراه، هنوز هم درحال استفاده از ابتدایی‌ترین تکنولوژی‌های جهان هستند، این در شرایطی است که تقاضای جایگزینی یک تکنولوژی به نسبت قدیمی (که حدود 14‌سال از راه‌اندازی آن در جهان می‌گذرد) هم در ایران حاشیه‌ساز شده و مخالف‌هایی دارد! حالا درست در این شرایط، تجاری شدن نسل سوم تلفن‌همراه (3G) در ایران استارت خورده است. آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد هم‌اکنون حدود 80‌درصد کشورهای جهان، نسل سوم یا 3 جی را تجاری‌سازی کرده و درحال گسترش خدمات نسل چهارم هستند اما ما در ایران از نسل پیشین آن استفاده می‌کنیم که سرعت پایین‌تر و خدمات حداقلی را به مشترکان ارایه می‌کند.
براساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس این اتفاق در خاورمیانه نیز رخ داده و بیشتر کشورهای منطقه درحال خداحافظی با نسل سوم فناوری تلفن‌همراه هستند و در جهان، کشورهای پیشرو درحال ورود به نسل پنجم تلفن‌همراه هستند.
در این بین، به گفته محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، پیش از این موسسات بین‌المللی پیش‌بینی کرده بودند ایران در ‌سال گذشته میلادی (تا پایان 2013 میلادی) نسل سوم را به‌طور کامل کنار بگذارد و به فناوری نسل چهارم دست پیدا کند. براساس همین پیش‌بینی‌های محقق‌نشده، ایران باید تا ‌سال پیش بیشتر از 30‌میلیون مشترک تلفن‌همراه خود را تحت پوشش خدمات نسل چهارم درمی‌آورد، ولی ماجرا نه‌تنها مطابق انتظارات جهانی پیش نرفته که ایران اندر خم یک کوچه برای دستیابی به نسل سوم فناوری تلفن‌همراه مانده است.
بازی تازه نسل 3 در ایران
حالا حدود یک ماهی می‌شود که روی در کافی‌نت‌های پایتخت نوشته درشتی به چشم می‌خورد: راه‌اندازی و تنظیمات 3 جی پذیرفته می‌شود. علاوه بر پایتخت قرار است تنها شهرهای پرجمعیت و بزرگ کشور به خدمات نسل سوم تلفن‌همراه دسترسی داشته باشند اما درست در همین زمان میان مدیران و مسئولان کشور درگیری رخ داده و مخالفت‌ها با تجاری‌سازی نسل سوم تلفن‌همراه در ایران به‌حدی رسیده است که وزیر ارتباطات تهدید به استیضاح شده و هربار بیانیه‌ای تند و تیز از سوی طیف و جریانی خاص علیه این موضوع منتشر می‌شود.
آنها دستیابی به اینترنت پرسرعت و ارتباط تصویری را مخالف مسائل فرهنگی و شرعی تصور کرده و دولت را از ورود به این جریان منع می‌کنند. این در شرایطی است که از ورود پردردسر نسل سوم تلفن‌همراه به کشور حدود 3 سالی می‌گذرد و همین حواشی باعث شده است دسترسی یک‌درصد کاربر رایتل با مهم‌ترین فاکتور نسل 3 یعنی ارتباط تصویری غیرممکن باشد. حالا این بماند که اپراتور نوپا بدون فراهم کردن زیرساخت‌های لازم به یکباره وارد نسل 3 شد و اینترنت گرانقیمت خود را با کمترین کیفیت و پوشش‌دهی در اختیار مشترکان ناراضی خود گذاشت. به گونه‌ای که با وجود سرعت بالاتر رایتل، فراگیرترین نوع اینترنت در ایران همان وایمکس و ADSL دو اپراتور دیگر باقی ماند و اپراتور سوم به همان یک‌درصد مشتری رضایت داد.
اینترنت ایران، رتبه آخر جهان!
غلامرضا قاسمی مدیرعامل سابق رایتل در پاسخ به اعتراض مشترکان درباره کیفیت و اتهاماتی که درباره قیمت اینترنت 3 جی به رایتل وارد می‌کردند به رسانه‌ها گفته بود: کیفیت در مقایسه با اینترنت دو اپراتور دیگر بالاتر است و قیمت بالا هم به آن خاطر است که مشترکان آن‌قدر محو سرعت می‌شوند که مواظب مصرف خود نیستند! این در شرایطی بود که سرعت 3جی در ایران هم نتوانست رتبه کشور را در ارزیابی‌های بین‌المللی از سرعت اینترنت و پهنای باند موبایل ارتقا دهد به گونه‌ای که براساس گزارش موسسه Akamai Technologies ایران از نظر حداکثر سرعت دستیابی به اینترنت موبایل، رتبه آخر دنیا را به دست آورد.
به این ترتیب کشور ما در این گزارش که برمبنای سه‌ماهه ابتدای ‌سال 2014 تنظیم شده بود جایگزین کنیا شد. اینترنت نسل 3 که براساس استانداردهای جهانی باید سرعتی معادل 10برابر اینترنت 128 کیلوبایتی ADSL داشته باشد در ایران به دلیل کمبود امکانات و پوشش‌دهی ضعیف رایتل و همچنین نرخ‌های بالا، نتوانست مخاطب چندانی جذب کند. رایتل همچنین نتوانست یکی دیگر از اصلی‌ترین مشخصه‌های اینترنت 3جی را که عبارت بود از پوشش جاده‌ای، در ایران فراهم کند. البته خود اپراتور سوم بارها اعلام کرده بود که برای ارتقای خدمات‌رسانی خود دچار دردسرها و فشار فراوان است. به این ترتیب 3 جی پس از ورود پرحاشیه و نه‌چندان موفق به ایران با پایان انحصار رایتل وارد عرصه‌ای تازه شد.
با شکست انحصار اپراتور نوپا، وزارت ارتباطات دولت یازدهم برای توسعه اینترنت پرسرعت موبایل شروط مهمی برقرار کرد که اپراتورهای قدیمی‌تر را به صف‌کشی و مخالفت با 3جی واداشت! از این میان همراه اول که منافع خود را بیشتر از همه در خطر می‌دید مواضع تندتری برگزید تا آن‌جا که وزیر ارتباطات تهدید کرد که اپراتورهای مخالف با شروط، مجوز ورود به نسل 3 را دریافت نمی‌کنند.
2 شرط مهم واعظی برای پایان انحصار
شاید بتوان گفت شروط واعظی برای توسعه 3 جی جدی‌ترین اقدام دولت برای حمایت از حقوق مشترکان تلفن‌همراه به شمار می‌آید. وزیر ارتباطات دولت یازدهم برای دریافت مجوز ورود به نسل 3 اجرای دو طرح مهم را اجباری کرد. براساس این شروط اپراتورها باید طرح رومینگ و ترابردپذیری را اجرا می‌کردند. در طرح رومینگ سه اپراتور باید تمام مشترکان تلفن‌همراه کشور را به‌طور همزمان تحت پوشش قرار داده و چنانچه اپراتوری توانایی آنتن‌دهی به مشترک خود را نداشته باشد اپراتورهای دیگر موظفند با دریافت هزینه از اپراتور مهمان، مشترک او را حمایت کنند. در طرح ترابردپذیری نیز وزارت ارتباطات با ایجاد مهلت 18ماهه برای اپراتورها، امکانی فراهم کرد که مشترکان تلفن‌همراه در صورت نداشتن رضایت از خدمات و امکانات اپراتور خود، بدون تغییر شماره تلفن، اپراتورشان را تعویض کنند. این دو شرط اساسی اپراتورهای غالب را نسبت به ریزش مشترکان و درآمدهای خود به وحشت انداخت. از این میان همراه اول به‌عنوان قدیمی‌ترین اپراتور که بیشتر از 60درصد مشترکان تلفن‌همراه کشور را در تسلط دارد سرسختانه‌تر علم مخالفت برداشت. تا آن‌جا که داوود زارعیان سخنگوی شرکت مخابرات ایران در جمع خبرنگاران این شروط را غیرقانونی دانست و اعلام کرد مردم ایران برای 3جی صف نکشیده‌اند و اگر اینترنت نسل سوم برای مردم کشور نیاز به شمار می‌آمد الان اپراتور دارای انحصار این فناوری، مخاطبان بیشتری جذب کرده بود.
اپراتورها در عمل انجام‌شده‌ای به نام رقابت
سخنگوی همراه اول در این خصوص با اشاره به بندهای حقوقی پروانه خود مدعی شد که در این پروانه آمده به محض اتمام انحصار رایتل سایر اپراتورها حق ورود به نسل سوم و بالاتر را دارند و شرط‌گذاری برای صدور مجوز ایراد حقوقی دارد. همراه اول و ایرانسل همچنین اعلام کردند که برای توسعه شبکه خود متحمل هزینه شده‌اند و استفاده سایر مشترکان از امکانات آنها مغایر منافع مادی‌شان است. با تمام این اوصاف واعظی به شروط خود پافشاری کرد و رومینگ ملی را به اجرا درآورد و اپراتورها برای برآورد هزینه میهمان‌پذیری به شبکه‌شان وارد گفت‌وگو شدند. در این میان اقبال با ایرانسل بود و بنا به اعلام علی‌اصغر عمیدیان معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان تنظیم مقررات، رایتل بیشتر مشترکان خود را میهمان ایرانسل کرد؛ به‌طوری‌که درحال حاضر سهم همراه اول از این مشترکان روم شده تقریبا نصف ایرانسل است اما ماجرا به همین جا تمام نشد و دو اپراتور قدیمی‌تر که خود را در عمل انجام‌شده می‌دیدند ابعاد تازه‌ای از نگرانی‌هایشان را مطرح کردند. همراه اول و ایرانسل که از ابتدای شهریور شروع به ارایه نسل سوم کرده‌اند متوجه اختلاف قیمت اینترنتشان با اپراتور سوم شدند. همراه اول که کم‌سرعت‌ترین اینترنت را به مشترکان موبایل خود واگذار می‌کرد به ازای هر کیلوبایت در ساعات اوج 4 ریال و در ساعات غیراوج یک ریال دریافت می‌کرد. ایرانسل در ساعات اوج 5 ریال و در غیر آن یک ریال تعرفه می‌گرفت. این در شرایطی بود که رایتل برای قیمت هرکیلو بایت اینترنت خود نیم‌ریال در نظر گرفته بود. اپراتورها به سرعت متوجه شدند با بهبود پوشش آنتن‌دهی رایتل توسط طرح رومینگ و قیمت‌های ارزان‌تر، برنده نسل سوم رایتل است. این موضوع دوباره اپراتورها را به جبهه‌گیری مقابل 3 جی وادار کرد.
سقوط چشمگیر درآمد اینترنتی
 ایرانسل و همراه اول
وزارت ارتباطات در مقابل جبهه‌گیری تازه اپراتورها اعلام کرد که مهلت کوتاهی به آنها می‌دهد که برای قیمت‌ها به توافق برسند و در صورت عدم توافق شخصا وارد عمل می‌شود. در این میان ایرانسل و همراه اول که با قیمت‌های قبلی خود عرضه 3 جی را طرح‌بندی کرده بودند نتوانستند رایتل را برای افزایش قیمت متقاعد کنند و محمود واعظی اولتیماتوم خود را به نمایش گذاشت. واعظی به صورت رسمی گفت قیمت اینترنت 3 جی مطابق تعرفه اولیه سازمان تنظیم مقررات یعنی نیم‌ریال است و به این ترتیب همراه اول و ایرانسل ناچار شدند قیمت‌گذاری شخصی 3 جی را از سایت اینترنتی‌شان بردارند. به این ترتیب تا امروز درآمدهای همراه اول و ایرانسل به ازای عرضه هر کیلوبایت اینترنت تقریبا 10برابر سقوط کرده است. حالا در میان فشارهای فرهنگی برای عرضه نشدن اینترنت 3 جی و نگرانی دو اپراتور اول، تجاری‌سازی نسل سوم موبایل در ایران کلید خورده است. تا این‌جای کار اپراتورها باید برای فراهم کردن بهترین کیفیت اینترنت 3 جی به مشترکانشان تلاش کنند تا در 18 ماه آینده که ترابردپذیری و تغییر اپراتور ممکن می‌شود دچار شوک ریزش مشترک نشوند. واکنش مخاطبان اخبار 3 جی در رسانه‌های ایران نشان می‌دهد تا این‌جای کار همراه اول بازنده میدان شده است. باید دید رایتل و ایرانسل در این رقابت نفسگیر چه می‌کنند.