محمد باقرزاده| از روزی که در شهریور سال 82 و با دستور «محمود احمدی‌نژاد» شهردار تازه به «بهشت» رسیده و منتخب ائتلاف «آبادگران»، نخستين شهردار زن پایتخت در تاریخ جمهوری اسلامی ایران را از منصب خود برکنار كرد و به سازمان محیط‌زیست کوچاند، بیش از 15سال می‌گذرد.
اگر چه «زهرا صدراعظم نوری» با حکم «غلامحسین کرباسچی» و در آبان سال 75 شهردار منطقه 7 تهران شد، اما این مسئولیت در دوران کوتاه مدیریت «مرتضی الویری»، «محمدحسن ملک‌مدنی» و «محمدحسین مقیمی» هم ادامه یافت تا «احمدی‌نژاد» ناشناخته آن روزها با شعار «مدیریت جهادی» از راه برسد و نه‌تنها این انتصاب را باطل کند، بلکه دیگر زنان مدیر در شهرداری ابرشهر را به نهادهای دیگر مأمور کند؛ اما دوران شهرداری منتخب «آبادگران»، تنها نزدیک به دو سال دوام آورد و احمدی‌نژاد «بهشت» را به مقصد «پاستور» و با شعار استفاده از توانمندی زنان ترک کرد و در دوره دوم دولت‌داری خود سه زن را برای کسب رأی اعتماد به‌عنوان وزیر به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد تا درنهایت «مرضیه وحید دستجردی» از فیلتر نمایندگان بگذرد و نام او به‌عنوان نخستين وزیر زن در تاریخ جمهوری اسلامی ثبت شود. پس از خروج احمدی‌نژاد از شهرداری، رقیب شکست‌خورده او در انتخابات ریاست‌جمهوری نهم یعنی «محمدباقر قالیباف» به کرسی شهرداری پایتخت رسید و تا امروز این منصب را حفظ کرد تا بیشترین دوران مدیریت شهر تهران به اسم او ثبت شود. قالیباف که به اعتقاد منتقدان در این سال‌ها همواره داعیه ریاست‌جمهوری را در سر می‌پروراند و در سال 92 هم رسما کاندیدای ریاست‌جمهوری شد، بارها از لزوم توجه به توانمندی زنان سخن گفت و این موضوع در دوره کنونی ریاست او بر مدیریت ابرشهر ایران رنگ‌و‌بوی تازه‌ای به خود گرفت و کار تا جایی پیش رفت که او در شهریور 93 از مدیریت 10درصدی زنان در شهرداری سخن گفت: «ما نان به نرخ روز نمی‌خوریم و باید حرمت زنان را نگه داریم، فروردین ۸۵ ابلاغ کردم ۱۰درصد مدیریت در شهرداری باید به زنان اختصاص یابد.»
بررسی آماری عملکرد مدیریت شهری تهران در این 12 سال به‌وضوح نشان می‌دهد که هیچ‌گاه شعار 10 درصد جنبه عملی به خود نگرفت و شاید همین موضوع فرمانده پیشین نیروی انتظامی و شهردار کنونی تهران را تشویق کرد تا در فاصله 9 ماه مانده به پایان دوران مدیریتش بر پایتخت، نام یک زن را به‌عنوان شهردار منطقه 13 مطرح کند. «نرگس معدنی‌پور» نام شهرداری است که در هیاهوی «تخفیف غیرقانونی شهرداری در واگذاری املاک به مدیران ارشد شهرداری و بعضی اعضای شورای شهر»، «فیلتر‌شدن چندین وب‌سایت خبری به دلیل انتشار خبر واگذاری املاک» و «بازداشت عامل انتشار گزارش سازمان بازرسی کشور» شکل و شمایل اخبار شهری خبرگزاری و روزنامه‌ها را تغییر داد و بر صدر اخبار رسانه‌ها نشست.
معدنی‌پور: هنوز حکمم را نگرفتم
و فعلا گفتوگو نمی‌کنم
در روزهای آینده «هادی ذاکریه» صندلی خود در مدیریت شهری منطقه 13 در شرق پایتخت را تحویل «نرگس معدنی‌پور» خواهد داد؛ اما معدنی‌پور کیست؟ او با مدرک فوق‌لیسانس مدیریت اجرایی، از 5 سال پیش تاکنون، مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران بوده و پیش از آن ریاست فرهنگسرای فردوس را نیز تجربه کرده است. اطلاعات درباره معدنی‌پور در همین چند جمله خلاصه می‌شوند و تعداد گفت‌و‌گوهای او درباره سوابق و ایده‌های خود به انگشتان یک دست هم نمی‌رسد. او که در شرایط کنونی علاقه‌ای به گفتوگو درباره برنامه‌های خود ندارد در گفت‌وگوی کوتاهی با «شهروند» می‌گوید: «من هنوز حکمی دریافت نکردم و معمولا این کار در جلسه تودیع و معارفه انجام می‌شود؛ اما از مسئولان شهرداری شنیده‌ام که قرار است شهردار منطقه 13 شوم و صحبت‌هایی در این‌باره انجام شده است.» دومین زن در تاریخ جمهوری اسلامی که به منصب شهرداري یکی از مناطق تهران می‌رسد، با بی‌اطلاعی از زمان معارفه خود، با اشاره به «آماده نبودن برای گفتوگو»، بیان برنامه‌ها و پاسخ به برخی انتقادات را به روزهای آینده موکول می‌کند.
«انتصابی سیاسی اما امیدبخش»
«زهرا صدراعظم نوری»، مشاور کنونی رئیس سازمان محیط‌زیست و نخستين زن شهردار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران است. او در آبان سال 75 و زمانی که تنها 34 سال داشت با حکم «غلامحسین کرباسچی» شهردار وقت تهران، به‌عنوان شهردار منطقه 7 منصوب شد و تا 7 سال در این منصب باقی ماند. اکنون و پس از گذشت بیش از 13سال از پایان مدیریت شهری نوری، «نرگس معدنی‌پور» قرار است بر صندلی شهرداری منطقه 13 تکیه بزند. «صدراعظم نوری» درباره عملکرد قالیباف در استفاده از توانمندی‌های زنان به «شهروند» می‌گوید: «وقتی می‌خواهیم عملکرد یک مدیر را ارزیابی کنیم، بهتر است طول دوره مدیریت و نه صرفا آخرین سال مسئولیت او در نظر گرفته شود. قالیباف 12سال شهردار بود و این زمان فرصت خوبی برای اجرایی‌کردن دیدگاه‌ها و ایده‌های یک مدیر است. با توجه به تعداد فراوان زنان متخصص در شهرداری تهران و همچنین سابقه مدیریت یک زن بر شهرداری یکی از مناطق و رضایت مردم، انتظار می‌رفت این اقدام زودتر انجام می‌گرفت؛ هرچند که الان هم باید با نگاه مثبت به این موضوع نگاه کرد.»
صدراعظم نوری در شهریور 84 و با حکم احمدی‌نژاد از شهرداری منطقه 7 برکنار شد و به سازمان محیط‌زیست رفت؛ ولی با خروج احمدی‌نژاد از شهرداری بار دیگر به محل خدمت خود بازگشت. او درباره شرایط بکارگیری زنان در این دوره توضیح می‌دهد: «سال 84 که من برگشتم خانم مشیر که همسر قاليباف بود، اداره امور بانوان شهرداری را برعهده داشت. من جلسه‌ای با ایشان داشتم و خانم آباد هم که مشاور خانم مشیر بودند در آن جلسه حاضر بودند. در آن جلسه به ایشان گفتم كه با توجه به نسبت خانوادگی‌ات با شهردار تهران از این فرصت استفاده و شرایط را برای حضور فعال زنان فراهم کنید؛ اما متأسفانه خیلی از این سخنان استقبال نکردند.»
اما شهردار فعلی تهران بارها از لزوم بکارگیری زنان در مناصب مهم سخن گفته و زمانی که توسط برخی رسانه‌ها متهم به تفکیک جنسیتی در شهرداری شد، ضمن تکذیب شدید این موضوع حضور 10درصدی زنان در مدیریت شهرداری را مطرح کرد. نخستين شهردار زن پس از انقلاب که در دوره‌های مدیریت قالیباف بر شهرداری در این سازمان سابقه کار دارد، عملکرد قالیباف را در این زمینه چندان قابل دفاع نمی‌داند: «آقای قالیباف در روز زن و دیگر مناسبت‌های اینچنینی، در وصف توانایی‌ها و کمالات زن سخنان زیادی را مطرح می‌کرد که یک مورد آن همین بحث 10درصد بوده است که اصلا به واقعیت نزدیک نشد. این موارد در حد حرف و سخن باقی ماندند.»
صدراعظم نوری در کنار این انتقادات، فراموش نمی‌کند که نگاه مثبت خود نسبت به حضور زنان در پست‌های مهم را بیان کند. او درباره این انتصاب ادامه می‌دهد: «این حرکت درنهایت حرکت خوبی است و تفاوتی نمی‌کند که در شهرداری یا هر جای دیگر باشد؛ به شرط آن‌که پشت این انتصاب باور و اعتقاد به توانایی زنان وجود داشته باشد. البته اگر این اعتقاد و باور وجود داشت در این 12سال حتما اتفاق می‌افتاد و بیشتر به نظر می‌آید این نگاه و انتصاب سیاسی است که البته من امیدوارم که چنین نباشد.»
اما در دهه‌های اخیر از سه شهردار به‌عنوان افراد تأثیرگذار در تهران نام می‌برند؛ غلامحسین کرباسچی، محمود احمدی‌نژاد و محمدباقر قالیباف. «زهرا صدراعظم نوری» درباره تفاوت این سه دوره در استفاده از توانمندی زنان می‌گوید: «من در سال 75 به شهرداری رسیدم و آن دوره را نمی‌توان با الان مقایسه کرد؛ چرا که توانایی زنان کمتر بود و از حضور زنان کمتر استفاده می‌شد و زمانی که من انتخاب شدم، انتقادات فراوانی ایجاد شد. اما بعد از آن و در دولت اصلاحات از زنان در مسئولیت‌های مهمی استفاد شد و زمینه برای حضور فعال زنان در جامعه ایجاد شد. البته در همان دوره ما و در چندین شرکت زیرمجموعه شهرداری، زنان مسئولیت و نقش مدیریتی داشتند و بعضی از معاونان من و همچنین معاونان اجتماعی در چندین منطقه دیگر هم زنان بودند. در دوره احمدی‌نژاد همه زنان حذف شدند. دوره حضور او در شهرداری با ریاست‌جمهوری کاملا متفاوت بود و هیچ زنی مسئولیت نداشت. ولی در دولت رویکردی متفاوتی داشت و حتی در تبلیغات شعارهای فراوانی درباره حضور زنان در مسئولیت‌ها و توانایی‌های آنها بیان می‌کرد که با عملکرد ایشان در شهرداری متفاوت بود.»
علاوه‌بر صدراعظم نوری، در سال‌های گذشته زنان دیگری هم به شهرداری بعضی شهرهای ایران رسیدند. «سامیه بلوچ‌زهی» در 26سالگی به‌عنوان شهردار کلات (مرکز شهر سرباز) در استان سیستان‌وبلوچستان انتخاب شد تا امید به حضور فعال زنان این منطقه محروم در مدیریت شهری و حضور فعال در جامعه افزایش یابد. علاوه‌براین منطقه 6 شهر مشهد هم شهردار زن به خود دیده است. «شراره معدنیان» سال 1385 با حکم شهردار وقت مشهد، به ساختمان منطقه 6 شهرداری این شهر رفت تا به مدت سه ماه مسئولیت مدیریت شهری این منطقه را برعهده بگیرد. «شیفته بدر آذر» در تبریز و «شکوفه شهابی‌پور» در شهر «سرگز احمدی» از استان بندرعباس هم سابقه شهردار‌بودن را در کارنامه دوران فعالیت خود به ثبت رساندند.