مژگان محمد| کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ، جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران و دانشگاه علوم‌پزشکی تهران از تاریخ 6 تا 17 شهریورماه، میزبان یک دوره آموزشی تخصصی در تهران بودند. آنچه در ادامه می‌آید، مختصری درباره این دوره آموزشی و شرایط شرکت در آن است. علاوه بر این، نظرات متخصصان سازمان‌های برگزارکننده نیز درمورد برگزاری این دوره اهمیت برگزاری آن در ایران را نشان می‌دهد.
«فوریت‌های بهداشتی در جوامع بزرگ» چیست؟
دوره آموزشی H.E.L.P حدود 30سال پیش توسط کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ و با مشارکت سازمان جهانی بهداشت و دانشگاه ژنو ایجاد شد. در ابتدا، هدف اصلی عبارت بود از آموزش کارشناسان درمانی در زمینه دریافت مفهوم و روش کار بشردوستانه در زمان واکنش به بحران‌های عمده، با اتخاذ رهیافتی که در راستای بهداشت عمومی باشد. این دوره در طول سالیان ادامه داشته و از جنبه‌های مختلف توسعه یافته است. این دوره آموزشی درحال حاضر در 13 کشور جهان برگزار می‌شود. امروزه هدف از برگزاری این دوره نه‌تنها آموزش دادن به کارشناسان درمانی، بلکه آموزش به دیگر کارشناسان دخیل در عملیات بشردوستانه نیز هست، مانند مدیران، حقوقدانان، مسئولان ارتباطات و غیره، البته با اتخاذ رهیافتی همسو با بهداشت عمومی و نیز در پی توجه جدی به مسائل اخلاقی، اصول بشردوستانه و اخلاق پزشکی. بیشتر شرکت‌کنندگان کارشناسانی مجرب هستند، بنابراین هدف از این دوره کمک کردن به آنها برای ایجاد و اتخاذ رهیافتی جامع برمبنای نیازهای مردم است تا بتوان در شرایط پیچیده مناسب‌ترین تصمیمات را گرفت، یعنی شرایطی که در آن برای فایق آمدن بر شرایط دشوار باید تصمیمات پیچیده‌ای را اتخاذ کرد؛ وضعیتی که معمولا بر منطقه عملیاتی حاکم است. این دوره آموزشی برای سومین بار توسط کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ (دفتر تهران و بخش کمک‌رسانی در ژنو)، جمعیت هلال‌احمر ایران و دانشگاه علوم‌پزشکی تهران به‌طور مشترک در ایران برگزار شد. 30کارشناس از افغانستان، فنلاند، ایران، کنیا، نپال، سوریه و ترکیه از روز 27 آگوست تا 7 سپتامبر (17-6 شهریور) در این دوره که به زبان انگلیسی برگزار می‌شود، شرکت کردند.
شرکای کاری
کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ در مناطق مختلف جهان دوره H.E.L.P را همراه با شرکای کاری متفاوتی برگزار می‌کند؛ معمولا با یک مرکز دانشگاهی بهداشت عمومی و یک شریک سوم که معمولا جمعیت ملی کشور میزبان است. برای مثال در کنیا، قطر، ژاپن و کوبا، جمعیت ملی نقش فعالی در سازماندهی دوره دارد. میزان مشارکت برمبنای نقشی است که هر سازمان خاص در رابطه با هر بحران بازی می‌کند و نیز علاقه آن سازمان برای مشارکت با کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ. در ایران، شریک اصلی کمیته، جمعیت هلال‌احمر ایران است. به گفته دکتر پل بوویه، مشاور پزشکی و مسئول هماهنگی دوره H.E.L.P در کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ «در برخی کشورها، جمعیت ملی از کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ می‌خواهد تا دوره را در آن‌جا برگزار کند، مانند آنچه در ایران اتفاق افتاده است. برگزاری دوره H.E.L.P در ایران به ابتکار جمعیت هلال‌احمر بوده است.»
مکان و شرکت‌کنندگان
به دلیل مسائل ایمنی، کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ ترجیح می‌دهد این دوره را در کشورهایی برگزار کند که به‌طور مستقیم درگیر جنگ نیستند. شرکت‌کنندگان سرمایه اصلی این دوره هستند، بنابراین نمی‌شود تمامی این کارشناسان را در یک منطقه جنگی گرد هم آورد. برای مثال، ایران مکان بسیار مناسبی برای برگزاری این دوره است: کشور امنی است و جمعیت ملی آن هم بسیار توانمند بوده و از نظر جغرافیایی به برخی از پرآشوب‌ترین مناطق مانند سوریه نزدیک است. در دوره‌های پیشین، شرکت‌کنندگانی از کشورهای قرقیزستان، سوریه، لبنان و نروژ در این دوره شرکت کردند که این نشانگر روابط مستحکم هلال‌احمر ایران در داخل نهضت و با دیگر سازمان‌های بشردوستانه است. نکته جالب این است که در این دوره می‌توان متخصصانی از کشورهای مختلف و از نهادهای مختلف را گرد هم آورده و درکنار یکدیگر قرار داد، مانند پزشکان بدون مرز و سازمان‌های غیردولتی، سازمان جهانی بهداشت، جمعیت‌های ملی و سازمان‌های بهداشتی. این امر تا حد زیادی بر موفقیت دوره و نیز بر کیفیت تقسیم تجارب حرفه‌ای و اندیشه در این باب تأثیر دارد. تنوع شرکت‌کنندگان این دوره از اهمیت بسزایی برخوردار است. در اصل، این دوره برای 25 تا 30 نفر طراحی شده است و حدود تنها یک‌سوم از شرکت‌کنندگان از دیگر کشورها و از نهادهایی مختلف و باقی شرکت‌کنندگان محلی هستند.
محتوا
عناوینی مانند اخلاق بشردوستانه و پزشکی، مدیریت اجساد، حقوق بین‌المللی بشردوستانه، تغذیه، امنیت اقتصادی، آب و بهداشت در این دوره مطرح می‌شوند.
در این دوره، رهیافتی درراستای بهداشت عمومی اتخاذ شده است که شامل ارزیابی نیازها، برنامه‌ریزی و ارزیابی عملیات، ابزارهای اخلاقی مانند ارزش‌ها، اصول و تصمیم‌گیری اخلاقی می‌شود.
علاوه بر این، یک گروه سوم هم از عناوین وجود دارد که جدید بوده و ریشه در حوزه کاری کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ یا دیگر بحران‌های عمده در جهان دارد، مانند مهاجرت یا خشونت جنسیتی. در کل، محتوای دوره براساس رویه‌های جهانی و نیز تمایل کشور میزبان تعیین می‌شود.
روند آموزش ترکیبی از 70درصد عملی، 20درصد تعامل گروهی و 10درصد سخنرانی کارشناسان است.
شرکت‌کنندگان می‌آموزند که چگونه خود را برای کار گروهی به‌منظور پاسخگویی در شرایط اضطراری آماده کنند. این دوره آموزشی فرصتی ویژه را برای شرکت‌کنندگان فراهم می‌آورد تا تجارب حرفه‌ای یا شرایط مشکل و چالش‌برانگیزی را که در زندگی حرفه‌ای خود با آن مواجه شده‌اند، در اختیار دیگران قرار دهند.
ویژگی دیگر این دوره آن است که شرکت‌کنندگان فقط به‌عنوان یادگیرنده در آن حضور پیدا نمی‌کنند، بلکه خود در روند آموزش مشارکت دارند.
پیگیری و عملی بودن
سازمان روی راهبردی کار می‌کند تا در آینده تمامی شرکت‌کنندگان را با یکدیگر مرتبط نگاه دارد.
کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ درحال ایجاد یک شبکه برای فارغ‌التحصیلان این دوره است تا راهی باشد برای استمرار تقسیم تجارب، مطرح کردن پرسش در رابطه با عملیات میدانی و شرایطی که مردم در آن با چالش مواجه می‌شوند ولی شاید نتوانند پاسخ آن را درون نهاد مربوطه بیابند، چراکه تجربه کافی در آن زمینه خاص وجود ندارد.
رسانه‌های اجتماعی مانند لینکدین نیز مکان مناسبی برای مرتبط نگه داشتن شرکت‌کنندگان هستند .
از زبان برگزارکنندگان
دکتر افشین علیخانی، مدیرکل درمان اضطراری جمعیت هلال‌احمر ایران که خود از پایه‌گذاران برگزاری این دوره در ایران بوده است، می‌گوید: «برگزاری این دوره تأثیر خوبی روی مخاطب و شرکت‌کننده‌ها دارد اما آنچه باعث پیشرفت می‌شود، روزآمدی است و امیدواریم بتوانیم با تغییرات مثبت در آینده به جذابیت و پویایی بیشتر این دوره بیفزاییم.» او ضمن اشاره به استقبال شرکت‌کنندگان از این دوره افزود که آموزش‌های مجازی و آمادگی پیش از شرکت در دوره برای شرکت‌کنندگان از عواملی است که می‌تواند به دستیابی به این مهم کمک کند.
دکتر علی اردلان، رئیس دپارتمان سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه علوم‌پزشکی تهران و از برگزارکنندگان این دوره می‌گوید: «این دوره از سال 2014 در ایران برگزار شده و هرسال به لحاظ محتوایی و اجرایی نسبت به سال پیش بهتر شده است.» اردلان تأکید می‌کند براساس تحقیقاتی که انجام شده، دوره‌ای که در تهران برگزار می‌شود نسبت به کشورهای دیگر که میزبان این دوره هستند، کیفیت بالایی دارد و براساس استانداردهاست که «ترکیب آموزشی آکادمیک و عملیاتی در ایران نقش مهمی در این امر دارد. او اضافه می‌کند: «این دوره برای متخصصان برگزار می‌شود اما به‌هرحال به حمایت آکادمیک خوبی نیاز دارد که این در ایران تأمین می‌شود. نکته خوب این دوره این است که در تمام جلسات آموزشی، پس از ارایه آموزش‌های تئوریک، تمرین‌های عملی نیز وجود دارد که هم جلسه را برای مخاطب جذاب‌تر می‌کند و هم یادگیری را ساده‌تر.» دکتر اردلان آینده برگزاری این دوره در ایران را روشن می‌بیند و معتقد است که پررنگ‌تر شدن جنبه‌های بین‌المللی به بهترشدن آن کمک می‌کند و حمایت‌های کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ و جمعیت هلال‌احمر نیز در این میان ضروری است: «با فراهم کردن تسهیلات بیشتر و دادن زمان مناسب برای ثبت‌نام متقاضیان برای شرکت‌کنندگان خارجی، وجهه بین‌المللی آن ارتقا یافته و درضمن دست برگزارکنندگان برای انتخاب بهترین‌ها از میان متقاضیان بازتر می‌شود. دوره‌ای شبیه این دوره توسط دانشگاه علوم‌پزشکی تهران به زبان فارسی برای متخصصان داخلی برگزار می‌شود، اما با بهبود هرچه بیشتر دوره آموزشی H.E.L.P می‌توان شرایط را برای شرکت‌کنندگان از کشورهای منطقه بیشتر فراهم کرد.»
دکتر پل بوویه، مشاور پزشکی و مسئول هماهنگی دوره H.E.L.P در کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ می‌گوید: «ایران کشور مناسبی برای برگزاری این دوره است. به دلیل حوادث و بلایایی مثل جنگ و زلزله در دهه‌های اخیر، ایران و به‌طور خاص جمعیت هلال‌احمر این کشور، چه به لحاظ فنی و چه به لحاظ عملی، توانایی بالایی برای پاسخگویی به حوادث دارند.» بوویه، در زمینه همکاری با جمعیت هلال‌احمر و دانشگاه علوم‌پزشکی می‌گوید: «برگزاری این دوره، زمینه را برای همکاری‌های آینده در حوزه بهداشت عمومی و اخلاق پزشکی نیز فراهم می‌کند.» او تأکید کرد که برگزاری این دوره در ایران و میزان حرفه‌ای‌بودن آن، نسبت به سایر دوره‌ها در کشورهای دیگر، برای این سازمان اهمیت ویژه‌ای دارد.