مرتضی حسین‌آبادی| وقف يكي از برترين و پردوام‌ترين مظاهر احسان و نيكوكاري به مردم و خدمت به همنوعان و كمك به مصالح جامعه و تنظيم امور فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي است. كه تاريخچه آن به زمان رسول اكرم(ص) برمي‌گردد. وقف كه در آن اصل مال يا ملك مي‌ماند و منافع و عوايد آن در امور عام‌المنفعه مصرف مي‌شود، كار نيكي است كه در ساماندهي زندگي فردي و اجتماعي نقش فراواني دارد. نهاد وقف در ادوار گذشته نيز وجود داشته و پس از اسلام با تأثيرپذيري از جهان‌بيني اسلامي به صورت استمرار و جهت‌دار مطرح مي‌شود و همچون چشمه‌سار غير‌خواهي خداپسندانه و مردم‌گرايانه در زمينه‌هاي مختلف به جريان خود ادامه مي‌دهد. رشد و شكوفايي در عرصه‌هاي مختلف يك جامعه مستلزم وجود عاملي قوي براي انسجام و انگيزش است. در پاره‌اي از جوامع عامل مليت، قوميت و نژاد چنين نقشي را برعهده داشته‌اند؛ ليكن اين عوامل در جامعه ديني نمي‌تواند نقش پررنگ و موثري را ايفا كنند. در جوامع ديني و اسلامي عامل متغير اصلي براي ايجاد انگيزش «توسعه ارزش‌هاي ديني و مذهبي» است. در اين راستا اصل مقدس وقف مي‌تواند در صحنه اقتصاد نقش برجسته‌اي را عهده‌دار شود. اصل مقدس وقف در شرايط فعلي جامعه، در حالت خرد و فردي مورد توجه قرار مي‌گيرد؛ ليكن اين وضعيت مي‌تواند از طريق مطالعه و برنامه‌ريزي‌هاي دقيق و جامع به مفهومي وسيع و موثرتر تبديل شود.
در مجموع در نهاد وقف كه در آن مالكيت خصوصي به نوعي مالكيت عمومي تبديل مي‌شود، مراكز مختلف آموزشي، فرهنگي، بهداشتي و اقتصادي ايجاد مي‌شود كه علاوه بر آنكه در شهرنشيني جوامع كه از مولفه‌هاي توسعه اقتصادي است، نقش قابل توجهي دارند، به شهرها نوعي برجستگي ديني، تاريخي و اقتصادي خواهد بخشيد و توسعه را همراه با عدالت اجتماعي به ارمغان خواهد آورد.
مي‌توان به جرأت ادعا كرد كه اگر اوقاف در مسير صحيح به راه انداخته شوند و واقفان به راه معقول و درستي هدايت شوند، بسياري از مشكلات جامعه حل مي‌شود؛ به عبارت ديگر كارنامه درخشان وقف اين نويد را به ما مي‌دهد كه از طريق گسترش موقوفات و هدايت آنها مي‌توان اكثر نيازها و ضروريات جامعه را تأمين كرد و سنگيني اين امور را از بيت‌المال مسلمين برداشت يا لااقل از فشار آنها بر بودجه كل كشور كاست.
وقف داراي آثار و كاركردهاي بس ارزنده‌اي در جامعه است كه از آن به كاركردهاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ياد مي‌كنيم. در خصوص كاركردهاي اجتماعي وقف مي‌توان به اين موارداشاره كرد:
1- حمايت لازم از تحقيقات و مطالعات مربوط به جنبه‌هاي اجتماعي در انديشه اسلامي.
2- توجه به برخي طبقات اجتماعي مثل خانواده، زنان، جوانان، اطفال و افراد با نيازهاي خاص.
3- وقف مي‌تواند نقش مهمي در كنترل و حل برخي مشكلات در زمينه ارزش‌هاي غيراسلامي ايفا كند.
4- تهيه چارچوب سازماني و مالي مناسب براي توسعه جامعه محلي.
5- وقف تجربه گران‌سنگي در زمينه يكپارچگي و استحكام اجتماعي است. تجربه‌اي كه بايد نوسازي شده و متناسب با زمان شود.
6- وقف مي‌تواند در عادي‌سازي نقش مهم اقليت‌هاي غيرمسلمان كه در جوامع اسلامي زندگي مي‌كنند، موثر باشد.
درخصوص كاركردهاي اقتصادي وقف نيز مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
1- حمايت لازم براي ترسيم نظريه اقتصادي اسلامي جديد.
2- شركت در ايجاد جوي مناسب براي توسعه نظام مالي كلي اسلام.
3- تشويق بكارگيري ابزارهاي مالي اسلامي و ابزارهاي توسعه آن.
4- توسعه نقش اندوخته‌هاي وقف به منظور بهره‌گيري از آن در اقتصاد ملي.
و نيز وقف در بعد فرهنگي داراي تأثيرات
زير است:
1- پشتيباني از موسسات فرهنگي و ديني كه به مردم نزديك هستند.
2- نوسازي ابزارهاي «دعوت» [تبليغ] و مهيا ساختن آنها براي مواجهه با نيازهاي آينده و راهنمايي رهبران فرهنگي و هنري و توسعه سيستم‌هايي كه «داعيان» [مبلغان] را
تربيت مي‌كند.
3- پشتيباني موسسات تحقيقات علمي و مراكز مطالعات فكري.
4- تأييد و پذيرش فعاليت‌هاي علمي كه شيوه‌هاي جديد آينده‌شناسي (علم به آينده) را بكار مي‌گيرد و از آنها در توسعه شيوه‌هاي جديد اجتهاد استفاده مي‌كند.