حمیدرضاعظیمی| نگرانی‌ همه ما از زلزله است. زلزله‌ای که سال‌هاست زمزمه‌ها می‌گوید قرار است بیاید و پایتخت را فرا گیرد. اعداد و ارقام مختلفی هم درباره شدت زلزله احتمالی پایتخت، بیان شده است اما برخی معتقدند زلزله احتمالی با قدرتی بیشتر از 7 ریشتر خواهد بود! مهم‌تر از همه اینها، سخنان «بهرام عکاشه» است که از او به‌عنوان پدر زلزله‌شناسی ایران یاد می‌شود. او دوبار با «شهروند» به گفت‌وگو نشسته و درباره دغدغه‌های خود صحبت کرده است. عکاشه می‌گفت: مطابق محاسبات ریاضی‌ و تحقیقاتی که طی این سال‌ها انجام داده‌ام، فاصله زمانی 150 تا 200‌سال را برای تکرار زلزله‌های بزرگ در مختصات خاص جغرافیایی به دست آورده‌ام. در آن گفت‌وگوها، عکاشه بر این موضوع تأکید داشت که از آخرین زلزله بزرگ در تهران (که روی چند گسل واقع شده) بیش از 150‌سال گذشته و هرچه از این زمان بیشتر بگذرد، شدت زلزله احتمالی، بزرگتر خواهد بود. البته او بر این موضوع هم تأکید داشت که زمان دقیق هیچ زلزله‌ای با دانش فعلی بشر، قابل پیش‌بینی نیست. بنابراین تنها راهی که می‌ماند این است که خود را برای چنین روزی آماده کنیم. حالا حدود 186‌سال از زلزله بزرگ تهران که در تاریخ ۲۷ مارس ۱۸۳۰ ميلادي با بزرگی بیش از هفت ریشتر به وقوع پیوسته، می‌گذرد. زلزله‌ای که گزارش‌های آن زمان از تخریب کامل منطقه شمیرانات و حدود ۷۰ روستا درشرق جاجرود حکایت دارد. درمنابع مستند هم زلزله‌های بزرگی در اطراف پایتخت امروزی گزارش شده است. در «کتاب تاریخ زلزله‌های ایران» هم تأیید شده که زلزله‌هایی به بزرگی بیشتر از 7 ریشتر (تا 7.7) در سال‌های ۷۴۳، ۸۵۵، ۹۵۸، ۱۱۷۷، ۱۲۸۳، ۱۶۶۵ و ۱۸۱۵ میلادی البرز مرکزی را لرزانده است. با این حساب عقل و منطق می‌گوید، باید برای آن روز که معلوم نیست کی باشد آماده شویم. برای زلزله‌ای که وقوعش به قول «عکاشه» دیر و زود دارد اما سوخت و سوز نه! زلزله‌ای که بنا به گفته این استاد زمین‌شناسی، اگر قدرتش بالاتر از 5 ریشتر باشد، بخش زیادی از پایتخت را ویران خواهد کرد.این آمار و اطلاعات تا زمانی که در قامت اعداد روی کاغذ ظاهر شود، هیچ ترسی را ایجاد نخواهد کرد اما آن‌جا ترسناک می‌شود که به اطراف نگاهی بیندازیم و وضع موجود را ترسیم کنیم. براساس آمارهای رسمی از 76‌هزار هکتار بافت فرسوده (در آماری که ‌سال 1385 اعلام شده وسعت بافت‌های فرسوده کشور به 120‌هزار هکتار رسیده است)، 3هزار هکتارش سهم تهران است. عبادالله فتح‌الهی، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران نیز وقتی آخر اردیبهشت‌ماه امسال در برنامه تیتر امشب شبکه خبر حاضر شد، این آمار را هم اعلام کرد که 147 محله تهران، بافت فرسوده است و از یک‌میلیون پلاک تهران 205‌هزار پلاک در بافت فرسوده قرار دارد.اینها متعلق به برخی از نقاط پایتخت است که ساختمان‌های قدیمی دارد. وضع تهران در محلات نوساز هم چندان مساعد نیست. بیشتر محلات «خوش‌نشین» تهران در مناطق شمالی بر دامنه کوه واقع شده‌اند. کوچه‌های بسیاری از محلات تهران حتی در مناطق شمالی وضع نامناسبی دارد. درکوچه‌های 10 تا 15متری، ردیف ساختمان‌های بالای 10 طبقه ساخته شده است. ساختمان‌هایی که اگر به هر دلیل فرو بریزند، تمام معابر شهر را مسدود خواهند کرد و کار امدادرسانی را با مشکل مواجه می‌سازند. با این حال، این وضع ناامید‌کننده گاهی با اخبار مسرت‌بخش نیز همراه است. اخباری که نشان می‌دهد هرچند برای خود تهران دیگر کاری نمی‌توان کرد اما می‌توان اقداماتی انجام داد تا هنگام حادثه سطح آسیب‌ها کاهش یابد. مطابق خبری که روز یکشنبه، روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت، با دستور رئیس‌جمهوری؛ 50 هکتار از اراضی فیروزکوه برای احداث اردوگاه «اسکان اضطراریِ» اختصاص یافته است. قرار است در این زمین‌ها «اردوگاه اضطراری» بنا شود که کارشناسان معتقدند هنگام حادثه از مهم‌ترین ملزومات است. خلیل جاسم‌پور، کارشناس امدادونجات و آموزش جمعیت هلال‌احمر اهواز در این زمینه معتقد است: برپایی اردوگاه برای اسکان آسیب‌دیدگان یکی از مهم‌ترین اقدامات گروه امدادرسانی است. کمک‌های دیگر برپایه همین اردوگاه سازماندهی می‌شود. برای رساندن کمک‌های انسانی به مصیبت‌زدگان اول از همه باید محل اسکان آنها مشخص شود و بعد از آن باید آمار این افراد را تعیین کنیم تا کمک‌ها به صورت عادلانه در بین آسیب‌دیدگان توزیع شود. از دیدگاه بهداشتی یک اردوگاه اصولی می‌تواند بیماری‌های شایع در بین افراد آسیب‌دیده را تحت کنترل درآورده و از سرایت بیماری‌ها به افراد سالم (که احتمال آن در زمان حادثه بسیار زیاد است) جلوگیری به عمل آورد.  مطابق آمارهای منتشرشده، علاوه براین «اردوگاه اسکان اضطراری» که در اصطلاحات مدیریت بحران به آنها «شهرسایه» می‌گویند و قرار است در فیروزکوه بنا شود، 8 شهر سایه دیگر برای تهران نیاز است تا بتوان هنگام حادثه، خدماتی‌رسانی به موقع و مناسب به آسیب‌دیدگان انجام دهیم. «علی‌اصغر احمدی» دبیرکل جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران نیز، وقتی روز 18 مرداد در آیین گشایش دوره آموزشی تخصصی مدیریت بحران ویژه مدیران عامل استان‌ها شرکت کرد، در سخنانی براین موضوع تأکید داشت: این شهرها باید پیرامون تهران و دارای فضای سبز و امکانات خاص اردوگاهی باشد، زیرا در مواقع بحران فضای دودزده تهران قابلیت اسکان جمعیت را در دل خود ندارد. ازسوی دیگر، مدیریت شهری باید مکان‌یابی و ایجاد شهرهای سایه برای اسکان جمعیت در مواقع بحران را در دستور کار خود قرار دهد.