شیوا سعیدی، گروه اقتصادی شهروند| هرچه‌که به دریاچه سد نزدیکتر می‌شویم اوضاع وخیم، عیان‌تر می‌شود و غم‌انگیز جلوه می‌کند؛ این‌جا را دیگر نمی‌توان سد نامید. بستر آبی سد کاملا خشکیده و جلبک‌های خشکیده و سفید روی تمام سنگ‌ها خودنمایی می‌کند. داغی آب روی خاک و سنگ‌های کنار دریاچه، حاکی از روزهای پرآبی است که سد در گذشته به خود دیده و حالا تنها خط‌های آبش مانده و آبی به سد نیست! از بالای تأسیسات که به منظره خشک و خاک یکدست که نگاه می‌کنی، وحشتت افزون می‌شود چرا که فقط لکه‌های آب دیده می‌شود که در انبوه خاک گم شده است. این‌جا زمانی دریاچه زیبایی بوده که زیستگاه چندگونه ماهی بوده اما حالا نه‌تنها ذخیره آب ندارد، که حتی آب پشت سدش هم تا 10 روز دیگر تمام است.  
برای بازدید از سد لار به 75 کیلومتری شمال شرق تهران رفته‌ایم و یکی از سدهای خاکی تهران را با گروهی از خبرنگاران و مسئولان تأمین آب تهران نظاره می‌کنیم. برای دیدن آن چیزی آمده‌ایم که از سد لار باقیمانده است؛ هرچه نزدیکتر می‌شویم حیرت زده‌تر می‌شویم. تقریبا تمام دریاچه سد خشک‌شده و آبی که باقیمانده، بیشتر شبیه یک استخر است! دیگر نام سد آبی برازنده این سازه خاکی نیست؛ سازه‌ای که بخشی از آب منطقه وسیع شهر تهران را تأمین می‌کرد. حالا حتی دماوند هم خشک‌تر به نظر می‌رسد؛ دیگر خبری از یخچال‌های سفید و نمادین آن نیست.  قله سفید ایران هم امروز خاکستری رنگ‌تر است.  
سختی جمع‌آوری آب در زمستان سرد
 آب تهران از سه سامانه تأمین می‌شود. سامانه غرب و شرق و چاه‌ها است. سامانه شرق که متشکل از لار، لتیان و ماملو است به‌طورکلی 35‌درصد حجم آب تهران را تأمین می‌کند. این رقم کلان نشان‌دهنده اهمیت لار برای تهران است. طرح ساخت سد لار در‌سال 1353 آغاز و در 1361 شمسی افتتاح شد؛ سد لار همراه لتیان و ماملو سه سدی هستند که آب منطقه شرق تهران را تأمین می‌کنند. یعنی آب سد لار به لتیان و از آن‌جا به ماملو می‌ریزد و از آن‌جا وارد شبکه مصرف شرق تهران می‌شود. اما حالا اوضاع بغرنج‌تر از تصور است و گفته می‌شود تا 10 روز دیگر شرق تهران آبی برای توزیع ندارد و باید آب مردم در شرق تهران از محلی دیگر تأمین شود.
بنابراین پاییز امسال برای شرق‌نشینان تهران بسیار سخت خواهد بود زیرا بارش چندانی برای فصول پاییز و زمستان پیش‌بینی نمی‌شود بنابراین بحث مدیریت آب اهمیت بیشتری به خود می‌گیرد. البته به دلیل شرایط خاص سد لار تجمیع آب در آن سخت‌تر می‌شود چون از آبان‌ماه درجه هوای این منطقه زیر صفردرجه خواهد بود و از سوی دیگر چون بارش‌ها عموما به صورت برف است، عملا آورد چندانی در سد نخواهد بود و این بارش‌ها برای‌سال دیگر تجمیع‌آوری می‌شود.
تأثیر افزایش جمعیت
و ساخت‌وساز در بحران آب
زمانیکه لوله‌کشی تهران در سال‌های 1327 تا 1328 انجام می‌شد برای جمعیتی یک‌میلیون و 400‌هزار نفری برنامه‌ریزی شده بود اما حالا این زیربنا همان است که بود، اما تعداد شهروندان تهرانی 11‌میلیون نفر شده است که باید برآن 2 تا 3‌میلیون جمعیت شناور روزانه را نیز اضافه کرد. بنابراین چندان عجیب نیست که تهران چنین با مشکل کم‌آبی دست و پنجه نرم کند؛ انفجار جمعیت تهران بحران ایجاد کرده؛ بحرانی که اگر سدهای اطرافش به آن کمک نکرده بود، تاکنون خالی از سکنه می‌شد.
حجم مرده آب هم تمام است
مهدی فتوکیان مدیر سد لار درباره بحران سد لار، با اندوهی خاص می‌گوید: در اصل حجم کل مخزن سد لار 960‌میلیون مترمکعب و حجم مفید آن 860‌میلیون مترمکعب است، اما اکنون به دلیل مصرف بی‌رویه از مخازن آبی، تراز دریاچه 8 متر کمتر از حد معمول است. حال آن‌که در‌سال 71 شمسی بیشترین میزان ذخیره آب در این سد 430‌میلیون مترمکعب بود. (به جز آب پشت سد)
اما امروز حجم کل مخزن 30‌میلیون مترمکعب است که البته فقط 18‌میلیون مترمکعب آن قابل برداشت است و 12‌میلیون متر مکعب دیگر اصطلاحا حجم مرده نامیده می‌شود. ازسوی دیگر مصرف کنونی ساکنان شرق روزانه 3‌میلیون مترمکعب است و در کل آب مخزن، بدون در نظر گرفتن حجم غیرقابل برداشت، فقط برای 10 روز کافی است.
این معضل از آن‌جا بغرنج می‌شود که سدهای خاکی را نباید به‌طور کامل خالی از آب کرد چون آب بدنه سد خالی می‌شود و از بین می‌رود، بنابراین باید در مصرف حجم مرده آب نیز استانداردهایی را رعایت کرد و این امر آبرسانی را به ساکنان شرق تهران سخت‌تر می‌کند. هرچند به گفته شهریاری به‌طور مرتب آزمایشات رفتارسنجی سد انجام می‌شود.  
محمد شهریاری مدیر دفتر بهره‌برداری از تأسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه‌ای در ادامه سخنان فتوکیان می‌گوید:  حجم مرده سد در حالت نرمال 100‌میلیون مترمکعب است و برداشت بیش از این مقدار از سد به پایش آن آسیب می‌زند. از اواسط بهار حجم سد به کمتر از 100‌میلیون رسید و ما هم اکنون از حجم مرده سد استفاده می‌کنیم. روند کاهشی لار به حداکثر خود رسیده است. امسال میزان آب ورودی به سد 8 مترمکعب و میزان برداشت از آن 6 مترمکعب در ثانیه است. از سوی دیگر نشتی سد هم وجود دارد بنابراین تراز سد منفی است و هر روز افتی در مخزن می‌شود.  البته جانباز مدیرعامل آب و فاضلاب کشور دراین‌باره می‌گوید:  پیش‌بینی لازم برای انتقال آب از غرب به شرق انجام شده است؛ مانند بخش‌هایی از رینگ تهران و کمربند توزیع آب تهران.  درهمین زمینه 70 حلقه‌چاه در مناطقی که آب مناسب دارند حفر خواهد شد و بخش دیگر تکمیل تصفیه‌خانه شماره 7 است که آب سد ماملو را به شبکه آب تهران تزریق خواهد کرد و بقیه کمبود آب را باید با مدیریت فشار کنترل کنیم.  او می‌افزاید: در راستای انتقال آب از غرب به شرق، مخزن سهروردی در مرکز تهران را به سامانه‌ای که به تهرانپارس آبرسانی می‌کند اما همه این موارد باید با همکاری مشترکین و مردم باشد.
300‌میلیون مترمکعب پساب تصفیه می‌شود
اما مشکل به همین‌جا ختم نمی‌شود مصرف بی‌رویه آب و رشد ساکنان تهران به‌حدی است که دیگر آبی برای کشاورزی نیست و در کل آب سدها برای مصرف شرب به کار گرفته می‌شود. در همین راستا مسئولان راه‌حل‌هایی سنجیده‌اند تا به نوعی مشکل آب کشاورزی را حل کنند. یکی از راه‌حل‌هایی که آنان به کار بردند بازچرخانی آب است.  محمد شهریاری درباره مدیریت بازچرخانی و پسماند آب فاضلاب می‌گوید: نزدیک به 300‌میلیون مترمکعب از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب را برای کشاورزی استفاده می‌کنیم. در بحث تأمین آب کشاورزی، آب ناشی از پساب فاضلاب باید جایگزین آبهای سطحی شود. در سد‌های تهران هیچ تأمین منابع آب کشاورزی نداریم به همین دلیل چاره‌اندیشی شده است.  بازچرخانی آب در کل تهران عملیاتی شده البته به استثنای سد طالقان که یک بخش ویژه کشاورزی دارد. با این وجود در بحث‌های مدیریت آب کشاورزی و مدیریت راندمان کشاورزی هنوز هم جای فعالیت وجود دارد. باید توجه داشت که 92‌درصد آب کشور در کشاورزی مصرف می‌شود و صرفه‌جویی در این امر به آب شرب شهرها کمک می‌کند.
به گفته این مقام مسئول در تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران چهار مدل بازچرخانی آب به مرحله بهره‌برداری رسیده است و بیش از 50‌درصد بخش‌های 5 و6 نیز درحال بهره‌برداری هستند و حاصل آن در مزارع جنوب تهران استفاده می‌شود.  اگر تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب، غرب و خاورشهر تهران به بهره‌برداری برسند این حجم را خیلی بیشتر افزایش داده‌ایم به طوریکه به میزان آب‌های سطحی باشد که برای بخشهای کشاورزی و صنعتی به کار می‌رود.
 نکات حاشیه‌ای بازدید:
   در اصل سدهای لار و لتیان باید میزان آبی را به کشاورزان اختصاص می‌داده‌اند اما اکنون به دلیل کمبود، آب کلا به مصرف شهری فرستاده می‌شود و کشاورزان مجبورند به جای دوبار کشت، یکبار
کشت کنند.
   از سوی دیگر آب تصفیه‌شده تهران با بهایی بسیار ارزان ارایه می‌شود و این امر سبب شده شهروندان به اهمیت این سرمایه بی‌اعتنا شوند.  
   در حوزه مدیریت مصرف شیرهای استانداردی معرفی شده که در بازار وجود دارد. سرشیرهای خاصی که با اختلاط آب و هوا در مصرف آب صرفه‌جویی
 ایجاد می‌کنند.
   بروشورهای 40 روش صرفه‌جویی که به‌طور عمومی توزیع شده است.
   شرکت‌های خاصی پک کامل محصولات صرفه‌جویی در آب را به‌طور متوسط به بهای 140‌هزار تومان در اختیار مشتریان می‌گذارند.
   به گفته مدیرعامل آب و فاضلاب کشور، الگوی مصرف 22 متر مکعب خواهد بود.
   آب بهای تهران افزایش خواهد یافت.
  مصرف سرانه ما در ایران 250 لیتر به ازای هر نفر در ایران است درحالیکه در اغلب کشورهای پرآب دنیا کمتر از 150 لیتر آب است.
   از‌ سال 84 به بعد به دلیل کمبود آب از فشار آن کم شده بود و به همین دلیل آب به درون مخزن
پمپاژ می‌شد.  
   هنگام ساخت سد دیواره‌ای برای انحراف آب ایجاد می‌شود. هم‌اکنون سطح آب از این دیوار هم کمتر است و 10 روز دیگر برم سد نمایان می‌شود.

روحانی در جلسه هیأت دولت: ساکنان تهران صرفه جویی کنند

در همین خصوص، رئیس‌جمهوری روحانی هم در جلسه هیأت وزیران روز گذشته که به بحران آبی اشاره داشت، با توجه به وضع منابع آب کشور و کاهش بارندگی‌ها نسبت به ‌سال گذشته و سال‌های قبل و کمبود شدید ذخایر آبی، از عموم مردم ایران و به‌ویژه مردم شهر تهران خواست به‌طور جدی در مصرف آب صرفه‌جویی کنند. در این جلسه، هیأت وزیران برای ساماندهی بهینه مصرف آب در تهران و واکنش نسبت به مشترکان پرمصرف، مورد بررسی و تصویب قرار داد. بر این اساس، با تخصیص 300‌میلیارد ریال برای تکمیل اجرای خط انتقال آب از سد ماملو به تهران و تصفیه‌خانه سد ماملو موافقت شد.