| بابک مهدیزاده | روزنامه‌نگار|
سوسک‌های حمام که با نام علمی سوسری‌ها شناخته می‌شوند اکنون در تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران آن‌قدر زیاد شده‌اند که یکی از معضلات همیشگی و جدی خانواده‌ها محسوب می‌شوند. سم‌ها و سوسک‌کش‌ها نیز دیگر توان از بین بردنشان را ندارند و نه‌تنها نسبت به سال‌های قبل بزرگ‌تر شده‌اند که مقاوم‌تر هم شده‌اند. به گفته دکتر محسن مفیدی نیستانک، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات گیاه‌پزشکی ایران اگرچه درحال حاضر خطر طغیانشان وجود ندارد اما به خاطر تجربه نقاط مختلف دنیا در مواجهه با طغیان عمومی سوسری‌ها باید این خطر را همیشه جدی تلقی کرد.
مقاومت میلیون سالی سوسری‌ها
این سوسری‌های سیاه‌رنگ بزرگ از کجا آمده‌اند و چرا این اندازه زیاد شده‌اند و زندگی را برای ما غیرقابل تحمل کرده‌اند؟ دکتر نادری، معاون محیط طبیعی سازمان محیط‌زیست ایران که یک حشره‌شناس هم هست در گفت‌وگو با خبرنگار «شهروند» ابتدا از تفاوت سوسک‌ها با سوسری‌ها می‌گوید: «سوسک‌ها 400هزارگونه در جهان دارند اما سوسری‌ها 4هزار گونه. از این 4هزارگونه هم فقط 50،40گونه در جهان با مردم همزیست شده و در فاضلاب‌ها و خانه‌ها زندگی می‌کنند. اما گونه‌ای که در تهران دیده می‌شود سوسری‌های آمریکایی هستند که جثه بزرگی هم دارند. این‌گونه اصالتش آفریقایی است و چندصد سال پیش از این قاره به آمریکا رفت و از آن‌جا به جاهای دیگر دنیا منتقل شد و وقتی به ایران آمدند سوسری‌های ژاپنی و آسیایی را از دور رقابت خارج کردند و اکنون هم به دلیل تغذیه‌شان از فاضلاب یک آفت محسوب می‌شوند.» دکتر محسن مفیدی نیستانک که تحقیقات زیادی روی حشرات و سوسری‌ها انجام داده نیز قدمت سوسری‌ها روی کره‌زمین را 400 میلیون‌سال عنوان می‌کند و در گفت‌وگو با خبرنگار «شهروند» می‌گوید: «سوسری‌ها در تمام این سال‌ها و در گذر از بلایای طبیعی و غیرطبیعی که توانسته موجودات زیادی را منقرض کند زنده مانده‌اند و یاد گرفته‌اند چگونه تکامل یابند و مقاوم شوند.» بنابراین سوسری‌ها حشراتی هستند که به همین راحتی از بین نمی‌روند. موجوداتی که گفته‌اند تنها موجودات زنده مانده بعد از حادثه اتمی هیروشیما و ناکازاکی در منطقه بوده‌اند. موجوداتی که حتی اگر سرشان هم قطع شود از آن‌جا که مجراهای تنفسی‌شان در طول بدنشان است بازهم تا03روز می‌توانند زنده بمانند. پس حشراتی را که بمب اتم نتوانسته آنها را از بین ببرد چگونه می‌توان نابود کرد؟
راه‌های مبارزه با سوسری‌ها
دکتر نادری، معاون محیط طبیعی سازمان محیط‌زیست معتقد است که نمی‌توان سوسری‌ها را ریشه‌کن کرد اما می‌توان از ورودشان به محل زندگی انسان‌ها جلوگیری کرد: «ما باید در خانه‌ها و شهرها بهداشت عمومی را رعایت کنیم. با آن‌که در سال‌های اخیر شاهد تلاش شهرداری‌ها برای تمیز نگهداشتن شهر بودیم اما باز می‌بینیم که در بسیاری نقاط زباله‌ها روی هم تلنبار شده‌اند که یک ضیافت عالی برای سوسک‌هاست. در خانه‌ها باید زیر درها را بست. چاه فاضلاب را پوشاند. کانال کولر را با توری پوشاند. دریچه شومینه‌ها در فصل تابستان بسته شود. یعنی تمام راه‌های نفوذ سوسری‌ها به داخل خانه‌ها باید بسته شود. اگر امروزه در خانه‌ها سوسری دیده می‌شود به‌خاطر شیوه نادرست زندگی خودمان است. حتی ممکن است خودمان بهداشت را رعایت کنیم اما همسایه‌مان رعایت نکند، بازهم سوسری‌ها سری به خانه ما می‌زنند. باید کارتن‌ها، کتاب‌های قدیمی و هرچیزی که در آن سلولز به‌کار رفته از خانه‌ها و انباری‌ها جمع‌آوری شود چون برای سوسری‌ها یک بهشت درست می‌کند. زیرا اینها منبع تغذیه سوسری‌ها هستند.»
وی درباره راه‌های عمومی مبارزه با سوسری‌ها نیز می‌گوید: «سوسک‌ها در شهرها دو محل زیست مناسب دارند. یکی فاضلاب قدیمی شهرهای ما و دیگری شیوه نادرست تخلیه زباله است. سیستم فاضلاب در تهران شهری نبوده و به‌صورت چاه است و چون معمولا این چاه‌ها پر هستند و دیر به دیر تخلیه می‌شوند مکان مناسبی برای زیست سوسری و عبور و مرور راحتشان به سطح شهر شده‌اند. یا وقتی یک خانه قدیمی را می‌خواهند بکوبند و تبدیل به برج کنند سوسری‌ها بالا می‌آیند و به خانه‌های مجاور وارد می‌شوند. اما در سیستم اگو کنترل آفات راحت‌تر است. چون اگو یک سیستم بزرگ و بازی است و البته زیرزمین و دور از دسترس مردم قرار دارد که می‌شود در آن سم‌پاشی انجام داد اما وقتی سوسری‌ها در چاه‌ها زندگی می‌کنند بیرون می‌آیند. همچنین باید مشکل سیستم تفکیک و جمع‌آوری زباله حل شود. خیلی از کوچه‌ها باریک هستند و مردم زباله‌هایشان را همینطوری داخل کوچه‌ها می‌ریزند و ماشین زباله شهرداری هم بعضا چون نمی‌تواند داخل کوچه شود این زباله‌ها را برنمی‌دارند. انباشت زباله‌ها ولو برای چندساعت در معابر عمومی زیستگاه مناسبی برای حشرات و سوسری‌ها به وجود می‌آورند.»
نادری می‌افزاید: «راه‌های ما برای مقابله با سوسری‌ها هم درست نیست. سوسری‌ها با یک فشار کوچک سوسک‌کش هم ممکن است بمیرند اما وقتی ما یک قوطی حشره‌کش را برای یک سوسری خالی می‌کنیم درواقع داریم سوسری‌های دیگر را نسبت به آن مقاوم می‌کنیم. سوسری‌ها توانایی مقاوم کردن نسل‌های بعدی خود را دارند. هرچه باشد سوسری‌ها میلیون‌ها سال پیش در کره زمین زندگی کرده‌اند و از قدیمی‌ترین حشرات روی زمین هستند. طبیعتا موجودات قوی‌ای بودند که تا به حال زنده مانده‌اند. یک کپسول تخم سوسری حاوی 10، 12 نوزاد است. این کپسول ممکن است دو‌سال هم در گوشه‌ای بماند و هیچ سمی هم رویش اثر نداشته باشد. بنابراین نباید به راحتی سم استفاده کنیم.»
از این مقام مسئول سازمان محیط می‌پرسم که در کدام مناطق تهران حضور سوسری‌ها بیشتر شده است که وی پاسخ می‌دهد: «طبق مشاهدات شخصی‌ام به‌عنوان یک حشره‌شناس باید بگویم که سوسری‌ها در بعضی از مناطق تهران تا حدودی زیاد شده‌اند. مثل مناطق غرب تهران که ساخت‌وساز در آنها زیاد شده. در مناطقی که ساخت‌وساز زیادی انجام می‌شود چاه‌ها مرتبا تخریب می‌شوند و سوسری‌ها بیرون می‌آیند و خیابان‌ها یا خانه‌های مجاور ساخت‌وساز را به‌عنوان زیستگاه موقت خود انتخاب می‌کنند. اما در مناطقی که دیگر ساخت‌وساز نمی‌شود جمعیت سوسری‌ها به همان میزان قبل است و افزایشی نداشته‌اند. اما بی‌شک اگر اگوها ساخته نشوند سوسری‌ها می‌توانند تبدیل به یک معضل شوند»
خطرآفرینی سوسری‌ها
اصولا سوسری‌ها چه خطراتی می‌توانند برای انسان‌ها داشته باشند؟ دکتر مفیدی نیستانک در پاسخ به این سؤال «شهروند» می‌گوید: «سوسری‌ها می‌توانند میکروب‌ها و کثافات را به خود جذب کنند و به هرجایی که می‌روند انتقال دهند. از این رو حضورشان در بیمارستان‌ها و رستوران‌ها و شیرینی‌فروشی‌ها می‌تواند بسیار خطرناک باشد. بیمارستان‌ها باید نسبت به حضور سوسری‌ها ایزوله باشند. چون سوسری‌ها می‌توانند بیماری‌هایی مانند فلج‌اطفال، کزاز، وبا، دیفتری، تب‌زرد و اسهال‌خونی و بعضی دیگر از ویروس‌ها و انگل‌ها را به بیماران دیگر منتقل کنند. همین‌طور در رستوران‌ها هم نباید باشند نه فقط از حضور سوسری‌ها در اماکن عمومی باید جلوگیری شود که باید جلوی عبور و مرور سوسری‌ها در منازل هم گرفته شود مخصوصا منازلی که نوزاد کوچک دارند و مستعد گرفتن هرگونه ویروسی هست.» این عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات گیاه پزشکی ایران عنوان می‌کند: «سوسری‌ها در مناطق مرطوب زیست بهتری دارند و در مناطق حاره‌ای و مرطوب دنیا نمونه‌هایی از طغیان عمومی سوسری‌ها را هم داشتیم که البته در یک شرایط استثنایی اتفاق افتاده. اما بازهم باید این خطر را جدی گرفت. ولوآنکه اکنون در ایران چنین خطری احساس نمی‌شود و جای نگرانی هم نیست. اما باید یادمان باشد با گرم شدن و بالا رفتن رطوبت این خطر بالقوه بیشتر هم می‌شود. اگرچه اکنون خطر ما را تهدید نمی‌کند و احتمال طغیان عمومی سوسک‌ها کم است. اما نباید هیچ‌وقت از کنارش به‌سادگی رد شد چون نمونه‌های طغیان را ولو محدود در کشورهای دیگر داشتیم.»