| پژوهش و تدوین: فاطمه رحمدل، رویا فیلی، جمشید تحیری، رضا معماریان |
درنگ شهروند| اين كه مي‌گويند زندگی سالم اجتماعی در سایه رعایت اخلاق و حقوق شهروندی مي‌تواند اتفاق بيفتد، چندان هم دور از ذهن نيست. اين اتفاق مي‌تواند بيفتد اگر ما بخواهيم. اما ما چطور و چگونه مي‌توانيم چيزي بخواهيم كه شناختي از آن نداريم؟ آيا اصولا خواستن چيزي بدون شناخت آن چيز امكان‌پذير است؟ آيا مي‌توانيم به‌دنبال داشتن چيزهايي باشيم كه شناختي از آنها نداريم؟
زندگي سالم اجتماعي تركيب 3 واژه با يكديگر است: زندگي، سالم، اجتماع. مي‌خواهم بپرسم مگر امكان دارد كسي زندگي ناسالم انتخاب كند يا يك اجتماع، در پي كسب زندگي ناسالم باشد؟
شايد. همه‌چيز امكان دارد. در دنيايي كه انسان دو پا آن را رقم مي‌زند هر اتفاقي مي‌تواند بيفتد و هيچ اتفاقي تازه نيست. چرا تازه نيست؟ چون پيش از اينها نيز اتفاق افتاده است.
در اين ميان يك اتفاق همواره تازه مي‌ماند و آن، كشف است. كتاب خواندن مي‌تواند اتفاق كشف‌ها را در زندگي ما بيشتر و بيشتر كند. حالا اگر از زندگي‌تان آن‌طور كه بايد رضايت‌خاطر نداريد، اگر دوست داريد تاثير خوبي روي خود و همراهانتان در زندگي بگذاريد، خواندن يك كتاب را به شما توصيه مي‌كنيم. كتابي كه مي‌تواند تجربياتي خوب را درباره زندگي، شهر، اجتماع و سلامتي جسم و جان به شما تقديم كند. حالا اين شما و اين كتاب‌هايي كه مي‌توانند يك‌ماه تمام با شما زندگي كنند. با ما باشيد:
كتابي درباره معرفت سازمان مديريت
حيرت‌انگيز‌تر از اين موضوع نمي‌توان در عالم امكان و روزگار شهروندي متصور شد كه مديران يك جامعه، ازجمله بزرگترين مشكلات آن جامعه به حساب آيند. اشتباه نفرماييد، درباره خودمان صحبت نمي‌كنيم درباره كشوري سخن مي‌گوييم كه مديران بدي دارد و مديرانش، بي‌هيچ نيازي به تخصص و دانش و تحصيل علم و زحمت كشيدن، به مقامات بالا رتبه مي‌رسند. اگر روي نقشه جهان خوب دقت كنيد، در ضلع جنوب‌شرقي اقيانوس‌آرام، در مختصات جغرافيايي 45/29 درجه عرض و 21/72 درجه طول‌شرقي يك نقطه وجود دارد كه آن نقطه با آنچه كه گفته‌ايم همخواني دارد. حالا، بحث اين است كه مديريت در تربيت شهروندي خيلي موثر است. پيش از آن‌كه به كتاب‌هايي كه نهادها و كاركردهاي نهادهاي اجتماعي را به ما مي‌آموزند برسيم، لازم مي‌دانم اشاره‌اي كوتاه به دو كتاب پيرامون تئوري‌هاي سازمان و مديريت داشته باشيم: اين دو كتاب توسط دكتر گوئل كهن ترجمه و تدوين شده است. برخلاف كتاب‌هايي با اين موضوع كه گران و ديرياب و ديرفهم هستند، اين دو كتاب بسيار روان و جذاب تحرير شده است. خواندن اين كتاب به دانشجويان ايراني در هر رشته و ترمي از اوجب‌واجبات است. ناگفته نماند كه اين كتاب يك‌بار نيز كتاب‌سال جمهوري اسلامي شده است. مترجم و نويسنده كتاب تئوري‌هاي سازمان و مديريت از دلسوزان فرهنگ ايران و سرزمين و تمدن كهنسال ايران است. او با دلسوزي زایدالوصفي كه نسبت به سرزمين مادري دارد، روي مسائلي كه مي‌تواند جامعه ما را تبديل به يك جامعه شايسته سازد، تدبير كرده و سعي دارد انديشمندي موثر براي كشور باشد. جلد نخست كتاب تئوري‌هاي سازمان و مديريت را نشر روزنامه‌اطلاعات و جلد دوم آن را نشر ديدار با قيمتي حيرت‌انگيز منتشر ساخته است. اين كتاب را از يكي از كتابفروشي‌هاي روبه‌روي دانشگاه تهران تهيه كنيد و خودتان غواص اين دريا يعني درياي معرفت و مديريت باشيد.
از بسیاری جهات نهادهای اجتماعی از قدیمی‌ترین شیوه‌های نگرش در جامعه‌شناسی است. بسیاری از جامعه‌شناسان، جامعه‌شناسی را علم به نهادهای اجتماعی، درحقیقت ابواب جامعه‌شناسی خود را مشخص کرده‌اند. امروزه با تخصصی‌شدن جامعه‌شناسی این مسأله دیگر به آن شکل مطرح نیست، چراکه نهادهایی مانند خانواده، سیاست، تفریح و... هرکدام در شعبه خاصی از جامعه‌شناسی (جامعه‌شناسی خانواده، جامعه‌شناسی سیاسی و جامعه‌شناسی اوقات‌فراغت) مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
1- نهاد خانوادگی نظامی است که به تنظیم، ثابت‌کردن و استاندارد کردن روابط جنسی و تولیدمثل انسانی می‌پردازد.
2- نهاد آموزش و پرورش اساسا روند منظم اجتماعی‌شدن است که به‌نحو غیررسمی در خانه و در محیط کلی فرهنگی انجام می‌پذیرد.
3- نهاد اقتصادی حالت متجسم مدل‌هایی است که از طریق آنها مواد و خدمات تولید می‌شود.
4- نهاد سیاسی کارکردش برطرف ساختن نیازهاي اجراييات سياسي و اداره امور مملکتی و حفظ نظم عمومی در جامعه است.
5- نهاد مذهبی نقش اساسی‌اش ارضای یک نیازمندی اجتماعی مهم انسان، یعنی در رابطه بودن با خداست. چهره این نهاد در اعتقادات و انجام مراسم مذهبی که افراد آنها را مراعات می‌کنند، دیده می‌شود.
6- نهاد تفریحی پاسخگوی نیازمندی انسان در مورد استراحت و آسایش جسمی و روانی است.
اگر مي‌خواهيد بدانيد كه ویژگی‌های نهادهای اجتماعی چگونه است و در يك نهاد اجتماعي تقسيم وظايف به چه صورت شكل مي‌گيرد، حتما فصل‌هاي اول تا سوم كتاب تئوري‌هاي سازمان و مديريت جلد نخست و فصل چهارم جلد دوم اين كتاب را مطالعه فرماييد.
به نظرم ما می‌توانیم ویژگی‌های عمده نهادهای اجتماعی را با توجه به تجربه متفكران اين عرصه بازشناسي كنيم.
1- نهاد ماندنی و دیرپاست و از هنگام تشکیل دارای درجه‌ای از تداوم است.
2- از آن‌جا که نهادها بالنسبه دایمی هستند، معمولا تغییرات آنها تدریجی و آرام است و مقاومت آنها در مقایسه با گروه‌های اجتماعی در مقابل با دگرگونی‌های زمانه بیشتر است.
3- نهادها به‌طورکلی طرح‌ریزی نشده هستند، اما در مقام پاسخ‌دهی به برخی از نیازهای اساسی عمل می‌کنند.
4- نهادها دارای سمبل‌هایی هستند که برای حفظ وفاداری و پیوستگی اعضای آن به‌کار می‌آیند (مانند بیرق یک کشور یا علامت صلیب برای مسیحیان).
5- نهادها دارای قوانین رسمی هستند که از طریق آن ایفای‌نقش‌ها و رفتارهای اعضای آن مشخص می‌شود مانند سوگند خوردن پزشکان، سوگند وفاداری نمایندگان مجلس و ضابطه‌های اخلاقی در علم و آموزش و پرورش.
6- نهادها دارای درجات متفاوتی از ساخت هستند. نهادها را می‌توان در طیف گسترده‌ای از ساخت‌های خشک و خشن یا قابل‌انعطاف قرار داد.
7- نهادها در عملکردهای خود کارکردهای متنوعی دارند.
8- نهادهای مختلف اجتماعی در نظام از وابستگی درونی متقابل با یکدیگر مرتبط هستند.