| مهران اعتمادي |
دكتر ميثم اسماعيلي يكي از همكاران تيم تحريريه مجموعه كتاب‌هاي داروشناسي است. با درنظر گرفتن محدوديت وقت ايشان و ديگر همكاران گرامي‌شان، درصدد برآمديم تا گفتوگويي مكتوب را به انجام رسانيم. مجموعه پرسش‌هاي «شهروند» در محورهاي زير بود:
مصرف دارو به شکل خود تجویزی توسط بسیاری از بیماران، یکی از بزرگترین مشکلات فرهنگ استفاده از دارو میان مردم
معضلي به نام کتاب‌های خود درمانی
ضرورت توليد منابع و ماخذ رشته داروسازي در ايران
تولید منابع و ماخذ مورد نیاز دانشجویان رشته‌های علوم‌پزشکی در ايران
سطح دانش داروسازی و تولید کتاب مرجع
بضاعت و قابلیت‌های موجود دانشگاه‌هاي کشور در حوزه تولید
متن داروسازی و کتاب‌های مرجع
ارتباطات مركز دارويي 13 آبان با مراکز علمی و تولید متون درسی در حوزه علوم دارویی و داروسازی جهان
بزرگترین مشکل موجود در تولید کتاب در حوزه‌هاي دارو و علوم‌پزشکی
سرمایه‌گذاری در حوزه نشر کتاب‌های علمی
ويراستاري كتاب‌هاي علمي در ايران
چشم‌انداز برای تولید کتاب‌های داروسازی در ایران
دكتر ميثم اسماعيلي به خاطر ضيق‌وقت ترجيح بر اين ديدند كه پاسخ‌هاي خود را به شكل كلي و در قالب متن زير به روزنامه ارایه دهند. مرور متن حاضر نشان مي‌دهد كه نزد داروسازان مجموعه 13 آبان چه توجه و دقتي مصروف بهداشت و درمان سالم عموم مردم است.
مصرف خودسرانه داروها در بعضی بیماری‌ها، جمعیت‌های خاص و بر حسب فصول سال در کشور افزایش پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد تب، درد و سرماخوردگی در فصول سرد سال، مصرف آنتی‌هیستامین‌ها در فصل بهار، مصرف داروهای موثر بر سیستم دستگاه گوارش جهت رفع مشکل اسهال در تابستان توسط مردم افزایش پیدا می‌کند که این مسأله می‌تواند باعث بروز عوارض جدی دارویی (مانند عوارض کبدی، کلیوی و...) شود یا در جمعیت‌های خاص ممکن است مصرف خودسرانه داروها باعث بروز مشکلات جدی و مهمی شود. به‌عنوان مثال، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کودکان باعث به وجود آمدن مقاومت میکروبی میشود که بیمار مجبور میشود در عفونت‌های بعدی از آنتی‌بیوتیک‌های بسیار قوی که عوارض زیادی نیز دارند و هزینه تهیه آنها هم بسیار بالاست، استفاده کند یا حتی مصرف آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای ضد سرفه در بعضی کودکان باعث کاهش عملکرد سیستم عصبی و تنفسی و حتی مرگ نوزاد و کودک میشود. مثال دیگر از مصرف خودسرانه دارو در بیماران، مصرف داروهای ضد اسهال است، در بعضی انواع اسهال مصرف داروهای ضد اسهال منع مصرف دارد. زیرا ممکن است اسهال عفونی (باکتریایی، ویروسی، انگلی یا آمیبی) باشد و اگر بیمار خودسرانه داروهای ضد اسهال مصرف کند، سم این عفونت‌ها در سیستم گوارش باقی می‌ماند و این عفونت در کل بدن پخش و بیمار دچار مشکلات عدیده‌ای میشود.
مثال دیگر که بسیار مهم است، مصرف خودسرانه دارو در زمان بارداری و شیردهی است که بعضی داروها در زمان بارداری و شیردهی منع مصرف دارند و به هیچ عنوان نباید در زمان بارداری و شیردهی استفاده شوند. بعضی از این داروها می‌توانند مکمل‌ها، ویتامین‌ها (ویتامینA) یا داروهای گیاهی باشند. متاسفانه مردم مکمل‌ها، ویتامین‌ها و داروهای گیاهی را دارو به حساب نمی‌آورند و در مصرف آنها خودسرانه و بدون مشاوره با پزشک یا داروساز اقدام به تهیه دارو می‌کنند. بعضی بیماران در شرایط خاص قرار دارند به‌عنوان مثال در زمان پیری به‌سر می‌برند یا دچار مشکلات کلیوی، کبدی یا بیماری‌های مزمن قلبی- عروقی یا دیابت و... هستند و در این شرایط نیز بعضی داروها، ویتامین‌ها، مکمل‌ها و فرآوردههای گیاهی نمی‌توانند در آنها مصرف شود و جهت مصرف آنها مشاوره با پزشک یا داروساز ضروری است.
منابع اطلاعات دارویی به دو دسته کلی تخصصی و عمومی طبقه‌بندی می‌شوند که نوع تخصصی آنها جهت استفاده همکاران کادر درمان تألیف شده است و نوع عمومی آن جهت استفاده بیماران.
بعضی از منابع اطلاعات دارویی متاسفانه اطلاعات کامل و دقیق داروها را در اختیار بیماران قرار نمی‌‌دهند و ممکن است از لحاظ علمی نیز اطلاعات ناقص را ارایه کنند که این اطلاعات ناقص در بعضی مواقع باعث به وجود آمدن مشکل برای بیمار میشود. از این جهت مرکز دارو پزشکی 13 آبان بر آن شد تا منابع تخصصی جهت همکاران کادر درمان و منابع عمومی جهت بیماران را با این هدف به چاپ برساند. هموطنان گرامی جهت استفاده از منابع اطلاعات دارویی باید به این نکته مهم توجه کنند که آن منابع، حاوی اطلاعات ضروری داروی موردنظر آنها باشد و همچنین گروه نویسندگان و سازمانی که این منابع را چاپ کرده، زیرنظر کدام مرکز علمی است.
مرکز داروپزشکی 13 آبان به دلیل این‌که زیرمجموعه داروخانه‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران است، با بکارگیری کادر مجرب در زمینه تولید و تألیف کتاب‌های علمی فعالیت‌های گسترده‌ای را انجام داده و در این زمینه منابع معتبری را به چاپ رسانده است.
منابع علمی داروسازی و اطلاعات دارویی در کشور ما از نظر کمی ممکن است محدود باشد و دانشگاه‌های علوم پزشکی و مراکز علمی و تحقیقاتی علوم پزشکی باید در زمینه تألیف و تولید منابع داروسازی و اطلاعات دارویی تلاش و سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهند تا این منابع در دو سطح تخصصی و عمومی در اختیار همکاران کادر درمان و بیماران قرار گیرد.
منابع اطلاعات دارویی و منابع دارو درمانی بیماری‌ها می‌تواند به‌عنوان یک کتاب جهت افزایش اطلاعات عمومی استفاده شود. ولی نباید هیچگاه به‌عنوان جایگزین پزشک یا داروساز شده و جهت درمان بیماری‌ها و دریافت مشاوره دارویی استفاده از نظرات پزشکان و داروسازان باید توسط بیمار انجام شود.
منابع اینترنتی، نرم‌افزارهای قابل نصب روی رایانه و موبایل نیز درحال‌حاضر بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند که بعضی از آنها ممکن است اطلاعات کامل و معتبر دارویی در اختیار شما قرار ندهند. لذا افرادی‌که مطالب علمی را روی این سایت‌ها و نرم‌افزارها قرار می‌دهند و منابع علمی مورد استفاده آنها در این‌گونه نرم‌افزارها نیز بسیار مهم است که از منابع معتبر، به‌روز و علمی دارویی و پزشکی باشد.
در حوزه اطلاع‌رسانی جهت معرفی این منابع روزنامه‌ها و مجلات، سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی بسیار می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند و منابعی که در این زمینه معتبرتر هستند را به جامعه پزشکی، دارویی و عموم مردم معرفی کنند.
مرکز دارو پزشکی 13 آبان منابع زیر را جهت استفاده گروه پزشکی و دارویی به چاپ رسانده است:
«راهنمای منابع اطلاعات دارویی» معرفی منابع معتبر دارویی چاپی، الکترونیکی و اینترنتی
«اطلاع‌رسانی دارویی اصول و روش‌های کاربردی» منبع جامع نحوه پاسخگویی نظام‌مند به سوالات دارویی
«توصیه‌های دارویی پزشک داروساز، پرستار به بیمار» کتاب علمی حاوی توصیه‌های مهم دارویی به بیمار
«اصول خدمات دارویی در بیمارستان» منبع کامل خدمات دارویی قابل ارایه توسط داروسازان در بیمارستان
«راهنمای جامع کار در داروخانه» اصول کاربردی کار در داروخانه توسط تکنیسین‌های داروخانه و داروسازان
«راهنمای استفاده از فرآوردههای آرایشی، بهداشتی» منبع کامل معرفی فرآوردههای پرکاربرد آرایشی بهداشتی در داروخانه‌ها
«ساخت داروهای ترکیبی» راهنمای کاربردی اصول ساخت داروهای جالینوسی و ترکیبی در داروخانه
«تغذیه تام وریدی» منبع جامع تغذیه تام وریدی در بیماران بد حال و بستری در بیمارستان
«دارودرمانی سالمندان» راهنمای جامع اصول دارودرمانی و مصرف منطقی دارو در سالمندان دچار بیماری‌های مزمن
«داروشناسی نسخه‌های دارویی» منبع کاربردی بررسی نسخ دارویی از لحاظ تشخیص، فارماکولوژی، توصیه‌های دارویی، نکات ضروری و ارایه نکات کاربردی دارویی
«اطلاعات دارویی ایران» منبع جامع حاوی تک‌نگاره‌های علمی دارویی جهت استفاده کادر درمان
کتاب‌های درحال چاپ در آینده نزدیک:
«اطلاعات دارویی خانواده» منبع کامل و کاربردی حاوی تک‌نگاره‌های علمی داروها جهت استفاده بیماران
«اصول خدمات دارویی در داروخانه» راهنمای کاربردی معرفی و توضیحات خدمات دارویی قابل ارایه در داروخانه توسط داروساز
«سوالات رایج در داروخانه» منبع جامع حاوی سوالات رایج و پاسخ آنها در داروخانه
«گیاهان دارویی با رویکرد بالینی و پزشکی مبتنی بر مستندات» راهنمای کاربردی معرفی فرآوردههای گیاهی و تک‌نگاره‌های علمی گیاهی براساس مستندات معتبر علمی و داروهای موجود در ایران.