ایرج فاضل جراح

قسمت اعظم خون پاها و ساق و ران از طریق سیاهرگ‌هایی که در عمق اندام وجود دارد به قلب برمی‌گردد. در رگ‌های سطحی که در زیر پوست قرار دارند فقط قسمت کمی از خون جریان دارد.
در درون این رگ‌ها دریچه‌های بسیار لطیف و ظریفی وجود دارد که فقط در یک جهت یعنی به طرف قلب اجازه عبور به خون می‌دهند. سیستم سیاهرگ‌های سطحی با سیستم عمقی ارتباط دارد. به این معنی که رگ‌هایی که یک سر آنها به سیاهرگ‌های عمقی وصل است از عمق به سطح آمده و سر دیگر آنها به سیاهرگ‌های سطحی وصل می‌شود. این عروق به نام سیاهرگ‌های سوراخ‌کننده معروفند و آنها هم با دریچه‌های خود خون را فقط از سطح به عمق هدایت می‌کنند. دو سیستم سیاهرگی سطحی در اندام تحتانی وجود دارد که هر دو «سافن» نامیده می‌شود. سیاهرگ سافن کوتاه در پشت ساق قرار دارد و سیاهرگ سافن بلند از قوزک داخلی تا کشاله ران امتداد دارد. همین رگ‌ها هستند که در صورت نیاز برای بای‌پس قلب یا سایر نقاط بدن مورد استفاده قرار می‌گیرند. در صورتی که دریچه‌های این سیاهرگ‌ها آسیب ببینند خون، تحت تاثیر قوه ثقل به طرف پایین برگشته و در آنها جمع و به‌تدریج سبب اتساع و پیچ‌خوردگی آنها می‌شود. این حالت «واریس» نام دارد. واریس شایع‌ترین بیماری عروق است و از هر 5 نفر یک نفر به درجاتی از آن مبتلاست. زنان پنج برابر بیش از مردان دچار واریس می‌شوند. در تعداد قابل توجهی از بیماران سابقه فامیلی وجود دارد.
درمان با عمل جراحی
گاهی در موارد بسیار پیشرفته که همراه با نارسایی عمده دریچه‌هاست، عمل جراحی لازم می‌شود. از بین بیماران مبتلا به واریس کمتر از 10درصد نیاز به عمل جراحی پیدا می‌کنند.
با توجه به نیاز روزافزون به سیاهرگ‌های ساق برای عمل بای‌پس قلب، جراحان عروق به ندرت راضی به عمل جراحی واریس می‌شوند. اضافه بر این روش تزریق کاملا موفق، کم‌خرج و ساده‌تر است.
در مواردی که ورید آسیب‌دیده به دلیل خرابی دریچه‌ها به نحو قابل توجهی گشاد شده باشد، چندان قابل استفاده برای بای‌پس نبوده و ممکن است عمل جراحی درمان مناسب‌تری باشد.
همیشه این سوال برای بیماران مطرح است که با خارج کردن این سیاهرگ‌ها، مسأله برگشت خون چه می‌شود؟ این نگرانی کاملا بی‌مورد است زیرا چنانچه گفته شده سیستم سیاهرگی عمقی کار اصلی برگشت خون را انجام می‌دهد. به علاوه در رگ‌های گشاد شده به دلیل خرابی دریچه‌ها خون در جهت معکوس جریان یافته و سبب کار اضافه سیاهرگ‌های عمقی ساق می‌شود. بنابراین حذف رگ‌های واریسی نه تنها مشکلی ایجاد نمی‌کند، بلکه به برگشت موثر خون کمک زیادی می‌کند.
برای عمل جراحی بیمار شب قبل  یا صبح روز عمل بستری می‌شود. پس از انجام معاینات و آزمایش‌های لازم تمامی موهای ران و ساق تراشیده و محل رگ‌های برجسته در حالت ایستاده با ماژیک توسط جراح روی پوست ترسیم می‌شود، زیرا بسیاری از رگ‌های گشاد شده درحال خوابیده قابل دیدن نیست.
بیمار تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی عمل می‌شود و از طریق برش‌های متعدد و کوچک تمام رگ‌های مبتلا به واریس از بدن خارج می‌شود. پس از بخیه کردن زخم‌ها، پانسمان فشاری روی ساق و ران قرار داده می‌شود و بیمار به اتاق بهبود منتقل می‌شود. چند ساعت پس از عمل بیمار قادر است راه برود و معمولا پس از یکی، دو روز از بیمارستان مرخص می‌شود. مصرف داروهای مسکن تا چند روز لازم است و بیمار تا حدود دو هفته به استراحت نیاز دارد.
عوارض
خونریزی شدید بسیار نادر است و نشانه باز شدن دهانه یکی از رگ‌هاست. کبودی ساق و ران امری شایع بوده و نباید سبب نگرانی بیمار و اطرافیان شود. گاهی بیمار برآمدگی‌هایی در زیر پوست احساس می‌کند. این برآمدگی‌ها مربوط به لخته خون است که خودبه‌خود جذب می‌شود.
برگشت واریس در رگ‌های باقیمانده ساق اتفاق می‌افتد و نیاز به مراقبت و در صورت لزوم تزریق خواهد داشت.
پیشرفت‌های اخیر
در 20سال گذشته نقش عمل جراحی برای درمان واریس به تدریج کم‌رنگ‌تر شده است و درحال حاضر جراحی فقط در موارد به‌خصوص انجام می‌گیرد. پیشرفت‌های مورد انتظار در آینده شامل پیدایش روش‌‌های بهتر پیشگیری، کشف داروهای تزریقی موثرتر و جوراب‌های بهتر است.