زهرا نجفی | موسیقی اعتراض‌آمیز سیاهپوستان آمریکا،«رپ» که از اواخر دهه 70 به صورت غیررسمی و زیرزمینی وارد ایران شده بود، بالاخره توانست در دولت یازدهم چهره جدی و قابل توجهی برای خود کسب کند. علی مرادخانی، معاون هنری وزیر ارشاد در اوایل آغاز به کار دولت روحانی در گفت‌وگو با یک رسانه گفته بود: «سعی می‌‌‌کنیم کاری کنیم که چیزی به اسم هنر زیرزمینی وجود نداشته باشد که تبدیل به موضوع مجرمانه شود؛ وقتی همه از زیرزمین به روی زمین آمدند، در چارچوب قانون کار می‌کنند.» حالا بعد از گذشت ده ماه از وعده معاون هنری ارشاد، به نظر می‌رسد قرار است این وعده معاونت هنری محقق شود. پیروز ارجمند، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد، چندی پیش در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها گفته بود: «قطعات و آلبوم‌های رپ در ایران مجوز می‌گیرند. صدور مجوز برای تک‌آهنگ‌ها آغاز شده و همچنین برای ویدئوکلیپ‌ها نیز مجوز صادر خواهد شد.»
خوانندگان رپ به دنبال رسمی شدن
اردیبهشت امسال بود که هفته‌نامه فرهنگی هنری «تماشاگران» با روی جلد بُردن عکس آرمین
تو‌ای اف ام، خواننده رپ زیرزمینی و مصاحبه با او در همان شماره روند رسمیت یافتن موسیقی رپ را آغاز کرد. بعد از آن در اوایل خرداد هم گزارشی درباره خواننده دیگری از این حوزه، یعنی امیر تتلو منتشر کرد و عکس این خواننده زیرزمینی هم به روی جلد رفت. پس از آن هم خبری مبنی بر همکاری «یاس» یکی از خوانندگان رپ‌خوان که طرفداران زیادی دارد و تاکنون آهنگ‌های بسیاری را به صورت زیرزمینی منتشر کرده، در آلبوم «هت‌تريک» وحيد حاجي‌تبار منتشر شد اما به سرعت روابط عمومي دفتر موسيقي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي خبر را تکذيب کرد؛ «هيچ مجوزي براي خوانندگي ياسر بختياري با نام مستعار ياس، صادر نشده است.
طبق اعلام واحد صدور مجوز آلبوم دفتر موسيقي، آلبوم هت‌تريک تنها به شوراي موسيقي ارسال شده اما مجوز نشر دريافت نکرده است. همچنين نام «صابر بختيارزاده» به‌عنوان شاعر قطعه «قصه زندگي» در فرم آلبوم قيد شده است.» امیرحسین مقصودلو، ملقب به تتلو یکی از خوانندگان معروف رپ زیرزمینی هم که از مدت‌ها قبل به دنبال کسب مجوز از وزارت ارشاد برای برگزاری کنسرت و تهیه آلبوم رسمی بود با نشر نامه‌ای از مسئولان درخواست کرد او را ببخشند و بگذارند به صورت رسمی فعالیت کند. مدیر دفتر موسیقی ارشاد در همان گفت‌وگو با اشاره به این‌که عنوان رسمی مصوب برای موسیقی رپ «گفت‌آواز» است، توضیح داده: «این موسیقی ریشه در فرهنگ ایران دارد. ما در فرهنگ‌مان ترتیل‌خوانی، رجزخوانی و بحرطویل‌خوانی داریم حتی حماسه‌سرایان ایرانی که رجزخوانی یا شاهنامه‌خوانی می‌کردند به‌نوعی از موسیقی شبه‌رپ استفاده می‌کردند.» او با بیان این‌که ارتباط دادن موسیقی رپ به مسائلی مانند «شیطان‌پرستی» درست نیست، گفته است: «ماهیت رپ اعتراض و انتقاد اجتماعی است پس به سمت گرایش‌های شیطان‌پرستی نمی‌رود.»
موسیقی اعتراض‌آمیز سیاهان آمریکا
در ایران
سبک موسیقی رپ که در دهه ۱۹۶۰ توسط سیاهپوستان آمریکایی در برانکس (واقع در نیویورک) به وجود آمد نوعی سلاح مبارزه جوانان سیاه با تبعیض‌های نژادی رایج در آن زمان بود و به همین دلیل بود که به خاطر بیان مشکلات زندگی در گِتوها (جایی برای زندگی مردمی که جزو اقلیت یک شهر به حساب می‌آیند) به موسیقی گتو نیز شهرت دارد. رپ در دنیای امروز از چهارچوبی که آن را منحصراً مربوط به سیاهپوستان می‌ساخت، خارج شده و به یک شیوه اعتراض برای جوانان جهان تبدیل شده؛ درواقع هرجا که جوان‌ها هستند و هر کجا که نارضایتی وجود دارد رپ هم به‌عنوان یک شیوه اعتراض که در قالب موسیقی و در دل کلماتی که به‌سرعت و پشت سر هم پیاده می‌شوند نهفته است، در آن‌جا حضور دارد. رپ فارسی که از اواخر دهه 70 با «سروش لشکری» با نام مستعار هیچ‌کس در داخل ایران آغاز شد (که بیشترین تأثیر را بر این سبک موسیقی داشته است و باعث ماندگاری و تداوم این سبک تا به امروز شده است چرا که تا قبل از آن کسی به‌صورت رسمی به‌عنوان خواننده رپ فارسی مطرح نبود)، با وجود این‌که تأثیر زیادی از سبک رپ غربی گرفته اما تمام ویژگی‌های آن را ندارد و فقط برای بیان درد مردم مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. این موسیقی از پیش پا افتاده‌ترین، سهل‌ترین و خیابانی‌ترین کلمات استفاده می‌کند و در نوشتن متن ترانه‌های رپ، هیچ الزامی برای رعایت قوانین ادبی وجود ندارد.
موسیقی رپ به موضوعاتی از جمله: اختلاف طبقاتی، ریاکاری، دعواهای خیابانی، فرهنگ غالب جهانی و همچنین بحران‌های سیاسی می‌پردازد. کلام آن اگرچه قافیه‌هایی ضعیف دارد و در نگاه بسیاری شعر ناب به حساب نمی‌آید، اما با همین سادگی و بی‌پیرایگی خود می‌کوشد معنایی دیگر از زندگی اجتماعی را به ما یادآوری کند، که بعدی از زندگی مردم کوچه و خیابان است. به نحوی می‌توان گفت چهارچوب تعیین شده موسیقی را که دارای قوانین سخت و مشخص است را خرد می‌کند تا موسیقی در دسترس عامی‌ترین افراد جامعه قرار گیرد. برای همین هم هست که این نوع موسیقی در ایران هم میان مردم به‌خصوص جوانان طرفداران زیادی پیدا کرده است، اما خوانندگان رپ به خاطر نداشتن مجوز رسمی هرگز نمی‌توانند از فروش آهنگ‌هایشان درآمدی کسب کنند یا اقدام به برگزاری کنسرت کنند. اما حالا که به نظر می‌رسد اوضاع از زمان دولت نهم که در آن زمان وزیر فرهنگ و ارشاد وقت، محمدحسین صفارهرندی با نسبت دادن «رپ» به «جریان‌های موسیقی ناسالم» دستگاه‌های امنیتی و انتظامی کشور را برای مقابله با آنها فراخواند و پلیس امنیت اخلاقی از نیمه‌دوم اردیبهشت‌سال 87 طرح مبارزه با برخی فرقه‌های اجتماعی ازجمله «رپ» را آغاز کرد و نام آن را در کنار فرقه «شیطان‌پرستی» قرار داد، اوضاع بهتر و متفاوت‌تری پیدا کرده است. این نکته را هم نباید فراموش کرد که گروه‌های رپ متفاوتی در ایران فعالیت می‌کنند و نمی‌توان همه آنها را در یک گروه جا داد اما نمی‌توان کسی را هم تنها به جرم این‌که هنر خود را در قالب موسیقی رپ اجرا کرده، متهم کرد و اجازه فعالیت به او را نداد. علی لهراسبی، یکی از خوانندگان پاپ چندی پیش در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها درباره مجوز گرفتن موسیقی رپ گفته بود: «هنرمندی‌که کارش خوب است به نظرم حق‌اش است که بیاید و بخواند و مردم از آثارش لذت ببرند. ولی موسیقی‌ای که یک خانواده با هم نتوانند گوش کنند دیگر موسیقی نیست. مثلا امثال «یاس» باید مجوز بگیرند. چون هم استایل هنری دارد و هم این‌که آثارش به معضلات اجتماعی با نگاهی ویژه و قوی می‌پردازد. اعتقاد دارم در صورت مجاز‌شدن خیلی از همین قبیل چهره‌ها ازجمله یاس که خود من واقعا آثارش را پیگیری می‌کنم، فضای رقابت جدی‌تر می‌شود و این برای کلیت موسیقی در ایران خوب است.»
اعلام رسمی مجوز گرفتن قطعات و آلبوم‌های رپ از سوی مدیر خانه موسیقی تنها اولین گام برای رسمی شدن این موسیقی در ایران است، تا بتواند در کنار موسیقی پاپ، کلاسیک، سنتی، بومی، راک و سبک‌های کمتر شناخته شده در ایران همچون بلوز به رقابت در عرصه موسیقی بپردازد. این موضوع بدیهی است که موسیقی رپ هیچ‌گاه خطرناک نبوده و خوانندگان رپ تنها «اعتراض» را در ترانه‌هایشان منعکس کرده‌اند.