گروه اقتصادی شهروند| در دهه‌های اخیر، پدیده فراگیر بازار کار کشور، اشتغال نیروی کار افغانی بوده است؛ موضوعی که در اصل به دلیل وجود تعداد زیاد مهاجرت افغان‌ها به ایران فراگیر شد و همین نکته دلیلی شد تا انجام کارهای سخت از سوی این فعالان کار انجام شود. آماده به کاری نیروهای افغان برای امرارمعاش باعث شد تا کم‌کم افغان‌ها جای نیروی کار ایران را برای بسیاری از مشاغل سخت مانند ساختمان‌سازی، کشاورزی، دباغی، حفاری و... بگیرند. البته بخش قابل توجهی از حضور این نیروی کار عظیم و البته سختکوش، به انجام ندادن این کار‌ها از سوی نیروی کار ایرانی برمی‌گردد. با قاطعیت باید گفت بخش مهمی از بیکاری در ایران به این برمی‌گردد که برخی از شهروندان ایرانی حاضر به انجام هر کاری نیستند و به عبارت ساده‌تر کار‌های سخت و طاقت‌فرسا را دور از شأن خود می‌دانند. این طرز فکر باعث شده تا بگوییم در ایران کار هست اما کارکن نیست. یک مقایسه ساده در میزان نیروی کار در بخش کشاورزی در سال‌های اخیر موید این موضوع است. در‌ سال 91 نیروی کار بخش کشاورزی 24‌درصد از کل نیروی کار کشور را تشکیل می‌داد که این رقم در ‌سال 92 به 18‌درصد تقلیل یافت. کاهش این مقدار از نیروی کار ایرانی در بخش کشاورزی بیانگر این است که هموطنان ما تن به هر کاری یا بهتر بگوییم کارهای سخت نمی‌دهند. در این شرایط افغان‌های سختکوش جای خالی نیروی کار ایرانی در کارهای سخت را پر کرده و به یک نیروی کار قابل توجه بدل شدند اما اکنون با توجه به کاهش ارزش پول ملی ایران دیگر جذابیت‌های خود را برای کارگران افغان از دست داده و از سوی دیگر بازار کار مناسب در قطر که به خاطر برگزاری جام‌جهانی در 8‌سال آینده و رونق ساخت‌وساز در این کشور ایجاد شده نیروی کار افغان را به آن‌سو سوق داده است. علاوه بر این سایر حاشیه‌نشین‌های خلیج‌فارس نیز به بازار مناسبی برای کارگران افغان بدل شده و شاهد خروج افغان‌ها از ایران هستیم.
تعویض کارگر افغان با پاکستانی
البته در این شرایط که افغان‌ها ایران را به مقصد مناطق ذکرشده ترک می‌کنند شاهد پدیده‌ای دیگر هستیم به نام کارگران پاکستانی. پاکستانی‌ها که شرایط اقتصادی کشور خود را نامناسب می‌بینند قصد دارند از تجربه افغان‌ها برای حضور در بازار کار ایران استفاده کرده و وارد این بازار شوند. براساس شواهد موجود حضور نیروی کار پاکستانی در ایران طی چند‌ سال اخیر گستردگی فراوانی یافته و کم‌کم باید نیروی کار پاکستانی را به‌عنوان یک پدیده جدیدی در بازار کار ایران بپذیریم. در برخی ساختمان‌های تهران کم و بیش شاهد حضور کارگران پاکستانی البته به شکل غیرقانونی هستیم. دراین خصوص محمد ایرانی از انبوه‌سازان غرب تهران با تأیید این خبر به خبرنگار «شهروند» افزود: سیل مهاجران غیرقانونی پاکستانی به ایران درحال فزونی است و شاهد گسترش حضور کارگران پاکستانی در بازار کار ایران و خاصه ساختمان‌سازی هستیم که به صورت غیرقانونی وارد می‌شوند. او می‌افزاید: هرچند کیفیت کار این فعالان در مقایسه با اتباع افغانستان قابل مقایسه نیست و سختکوشی این دو ملیت یکسان نیست اما باید پذیرفت که این اتفاق رخ داده است.
پاکستانی‌ها هستند اما هنوز یورش نیاورده‌اند
پورشیرازی عضو هیأت‌مدیره انجمن شرکت‌های ساختمانی هم درخصوص حضور نیروی کار پاکستانی در ایران به «شهروند» می‌گوید: البته نیروی کار پاکستانی در ایران حاضر و مشغول به کار هستند اما حضور آنها به اندازه‌ای نیست که بتوان آن را یورش نام گذاشت. وی تأکید دارد: هنوز نمی‌توان کارگران پاکستانی را مانند کارگران افغان بدنه‌ای بزرگ نامید و نیروی کار عظیم به شمار آورد، اما آنها در کشور حضور دارند و در بازار کار ایران به فعالیت مشغولند.
ممنوعیت    اشتغال اتباع بیگانه
البته تمام موارد ذکرشده درحالی است که روز گذشته اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری در بخشنامه‌ای جدیدی، ممنوعیت اشتغال اتباع بیگانه را ابلاغ کرد و به وزارت کار ماموریت داد تا اسامی دستگاه‌هایی را که دراین‌باره همکاری نمی‌کنند، اعلام کند. این گزارش حاکی است در بخشنامه جدیدی که از سوی اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری به کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، موسسات و شرکت‌های دولتی ابلاغ شده است در راستای صیانت از نیروی کار داخلی، افزایش میزان اشتغال، کمک به حل معضل بیکاری و ساماندهی اتباع بیگانه همه دستگاه‌های اجرایی دولتی و عمومی غیر‌دولتی و شرکت‌ها و پیمانکاران مرتبط با آنها موظف شده‌اند تا کارگران مورد نیاز خود را تنها از نیروی کار ایرانی تأمین کنند و در صورت الزام بکارگیری نیروی کار خارجی، تنها از نیروی کار دارای کارت موقت کار که توسط ادارات زیرمجموعه وزارت کار صادر می‌شود استفاده و از بکارگیری کارگران غیرمجاز تحت هر شرایطی خودداری کنند. این بخشنامه همچنین وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را مکلف کرده تا ضمن همکاری با دستگاه‌های مذکور، در صورت مشاهده تخلف اسامی دستگاه‌های دولتی و عمومی غیردولتی و شرکت‌های مرتبط با آنها را که در این زمینه همکاری نکنند، به مراجع رسمی اعلام کند.
حل مشکل بیکاری جوانان
با این حال، حسن طائی معاون توسعه اشتغال وزارت کار در اظهارات جدیدی دراین‌باره معتقد است: در دنیا کارگران کره‌ای و افغان کاردوست‌ترین کارگران جهان محسوب می‌شوند و واقعیت این است که کارگران افغان فاقد پروانه اشتغال تنها به دلیل ارزان‌تر بودن در ایران استخدام نمی‌شوند. معاون توسعه اشتغال وزارت کار اظهار داشت: شناسایی تعداد نیروی کار خارجی مورد نیاز و فاقد جایگزین در کشور و بکارگیری آنها صرفا یکی از برنامه‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در زمینه جلوگیری از ورود اتباع خارجی به مشاغل مختلف کشور است. وی ادامه داد: هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف اجرایی در برخورد با مسأله اشتغال غیرمجاز نیروی کار خارجی و استخدام نیروهای خارجی براساس نیاز بازار کار تعریف‌شده از دیگر برنامه‌های وزارت کار به منظور حل معضل بیکاری جوانان ایرانی است. به گفته وی براساس آمارهای رسمی هم‌اکنون حدود 2‌میلیون نفر از اتباع کشور افغانستان به‌طور قانونی 10‌درصد بازار کار ایران را در اختیار دارند اما آنچه امروز اشتغال کارگران خارجی را به معضلی در بازار کار ایران تبدیل کرده است، به مسأله اشتغال اتباع خارجی فاقد پروانه کار مربوط است. وی در پاسخ به برخی انتقادات که عنوان می‌شود در کارهای ساختمانی حداقل 50‌درصد فرصت‌های شغلی در اختیار اتباع افغان قرار دارد اظهار داشت: هرچند ارزان‌تر بودن کارگران افغان یکی از دلایل استخدام بیشتر این کارگران توسط کارفرمایان ایرانی عنوان می‌شود اما واقعیت این است که طبق تحقیقات انجام‌شده این گروه از کارگران مقیم کشور علاوه بر ارزان بودن، دارای ویژگی کار دوستی هستند که این عامل تأثیر بسزایی در افزایش نرخ بهره‌وری دارد.