بهناز مقدسی | گروه حوادث| ماجرای عجیب پایان‌دادن به زندگی و انتقام از دنیای اطراف این روزها بیشتر به قرص کوچکی ختم می‌شود که با انتشار گاز سمی‌اش در بدن ظرف چند ساعت مرگ بسیار دردناکی را رقم می‌زند.
تصمیمش را که می‌گیرد به عطاری سر خیابان می‌رود. صبر می‌کند تا مشتریان از مغازه خارج شوند. وقتی اطرافش خلوت شد به چشمان فروشنده نگاه می‌کند. او در تخیلش مرد عطار را فرشته نجات می‌بیند. حواسش را دوباره جمع می‌کند و آهسته می‌گوید: قرص برنج می‌خواهم. مرد عطار برایش فرقی نمی‌کند که چه چیز را به چه کسی می‌فروشد. انگار نگاه سرد و غمگین دخترک را نمی‌بیند. قوطی استوانه‌ای حاوی 10 عدد قرص برنج خاکستری رنگ به او می‌دهد و با دریافت 10هزار تومان مرگ را به او می‌فروشد.
مرگ دردناک را اطلاع‌رسانی کنیم
زندگی در دنیای مدرن پیچیدگی‌ها و مشکلات خاص خود را دارد. گاهی اوقات فشارهای ناشی از عملکرد ناصحیح سیستم‌های اجتماعی موضوعات عاطفی، مالی و از این قبیل موارد، برخی از انسان‌ها را به سمت‌وسویی می‌برد که در گمان خودشان، چاره‌ای جز پایان دادن به زندگی که تصور می‌شود بی‌معناست وجود ندارد. صرف‌نظر از این‌که شرع درباره اقدام به خودکشی چه حکمی صادر کرده است باید به این نکته توجه داشت که در واقعیت چنین اقداماتی رخ خواهند داد. از نظر روانشناختی، گروهی از افراد که تصمیم قطعی برای پایان دادن به زندگی خود گرفته‌اند، روش‌هایی را جست‌وجو می‌کنند که خشونت کمتری در آن دیده شود و به خاطر عدم آگاهی تصور می‌کنند قرص برنج آنها را به هدفشان می‌رساند این درحالی است که کارشناسان معتقدند خودکشی با قرص برنج مرگی سریع را در پی خواهد داشت اما شواهد بالینی نشان می‌دهد مرگ ناشی از استفاده قرص برنج مرگی دردناک است.
«وقتی قرص را خوردم پشیمان شدم.» این جمله‌ای است که حدود 90درصد از کسانی که به دلیل مسمومیت با قرص برنج به بیمارستان آمده‌اند می‌گویند. اما فاصله این ندامت تا مرگ کمتر از چند ساعت است. قرص برنج پشیمانی ندارد. از گلویت که پایین می‌رود مثل طاعون وجودت را تسخیر می‌کند. تشنه‌ات می‌کند اما آشامیدن آب اثر آن را چند برابر و سرعت عملکردش را شدت می‌دهد. این‌که هوشیار باشی و رفته‌رفته مرگ تک‌تک اعضای بدنت را حس کنی دردناک‌ترین نوع مرگ است. ارگان‌های بدن یکی‌یکی می‌میرند و تو درحالی‌که چشمانت باز است برای آخرین لحظه‌های ماندن در این دنیا مبهوت تلاش اطرافیانت هستی. دکتر حسنیان پزشک بخش مسمومیت بیمارستان لقمان که از تشریح جزییات مرگ دردناک با قرص برنج خودداری کرد در گفت و گو با «شهروند» گفت: «اطلاع‌رسانی و تولید خبر در جراید گاهی نتیجه معکوس دارد و می‌تواند کسانی را که پتانسیل یا تصمیم به خودکشی دارند به انتخاب نوع روش آن ترغیب کند.» اما سوال اینجاست که آیا کسانی که قرص برنج مصرف می‌کنند واقعا قصد خودکشی دارند؟ آیا همه مردم جامعه از خطرناک بودن آن با خبر هستند؟ برای رسیدن به این جواب موضوع را به‌طور تصادفی از چند زن و مرد پرسیدیم و جالبی ماجرا آن‌جا بود که خیلی از آنها نمی‌دانستند قرص برنج چیست. یکی از آنها می‌گفت فکر کنم قرصی نشاط‌آور باشد. دکتر هادی معتمد آسیب‌شناس اجتماعی در رابطه با اطلاع‌رسانی استفاده از این قرص خطرناک در سطح جامعه به «شهروند» گفت: «من در بسیاری از مواقع در میان مراجعه‌کنندگانم کسانی را می‌بینم که یا خودکشی‌های ناموفق داشته‌اند یا برای ترساندن اطرافیان‌شان دست به این کار زده‌اند. بعضی از آنها تا سر حد مرگ هم پیش رفته بودند و حالا پشیمان هستند. به نظر من، اطلاع‌رسانی به مردم جامعه خصوصا در مورد استفاده از قرص برنج می‌تواند خطر استعمال آن را حتی کاهش دهد و تاکنون نیز هیچ مسأله ثابت‌شده‌ای که اطلاع‌رسانی از این روش دردناک خودکشی منجر به افزایش آن شود نیز اثبات نشده است. اما با این حال بخشی از این موضوع نیز درنهایت بر می‌گردد به خانواده‌ها و فرهنگی که در درون آنها حاکم است. از آنجایی که خودکشی با قرص برنج یک جنون آنی نیست و فرد برای مرگ خود خواسته‌اش نقشه از پیش تعیین شده‌ای را می‌کشد و از زمان تصمیم تا تهیه قرص و اقدام به خودکشی معمولا فاصله زیادی وجود دارد گاهی افراد یا در این رابطه، خانواده‌ها باید نسبت به تغییر رفتار‌های ناگهانی اطرافیان‌شان توجه ویژه‌ای داشته باشند.»
رشد 6درصدی
بر اساس آمار پزشکی قانونی در 4 ماهه نخست امسال ۲۳۹ نفر بر اثر مسموميت قرص برنج در كشور جان خود را از دست دادند. اين رقم در مقايسه با مدت مشابه سال قبل كه تعداد متوفيات قرص برنج ۲۲۴ نفر بود، 7/6درصد افزايش يافته است. از كل متوفيات قرص برنج در چهار ماهه امسال ۱۴۰ نفر مرد و ۹۹ زن بودند. براساس اين گزارش در4 ماهه ابتدايي‌سال جاري بيشترين تلفات ناشي از مسموميت با قرص برنج به ترتيب با ۹۹ نفر در استان تهران، ۳۳ نفر در استان مازندران، ۲۹ نفر در استان گيلان و ۱۳ نفر در استان لرستان گزارش شده است. براساس این آمار اگر چه تهران در صدر این جدول قرار دارد اما به نظر می‌رسد در شمال کشور به علت وجود مزارع برنج و شالیزارها قرص برنج در دسترس بیشتری در میان مردم قرار دارد.
پیگیری قضایی
پرونده فوت‌های مشکوک این روزها در دادسرا آمار عجیبی را نشان می‌دهد که در صدر آن خودکشی با قرص برنج است. این درحالی است که قاتل خاموش با اراده مقتولان راهش را به مرگی دردناک باز می‌کند. نکته قابل تامل که می‌تواند با پیگیری‌های قضایی ما را به بخشی از جواب برساند این است که، چرا وقتی برای گرفتن یک قرص مسکن به داروخانه مراجعه می‌کنی باید نسخه پزشک نشان بدهی اما برای خریدن قرص کشنده فسفید آلومینیوم تنها کافیست خودت نسخه مرگت را پیچیده باشی؟ با تمام نظارت‌های صنفی و ممنوعیت فروش آن در عطاری‌ها و فروشگاه‌های عرضه‌کننده سموم کشاورزی اما باز هم به راحتی در دسترس قرار دارد! قاضی سپیدنامه بازپرس شعبه دهم دادسرای جنایی تهران به «شهروند» گفت: «قربانیان مرگ‌های خودخواسته اکثرا تصور می‌کنند با خوردن قرص برنج به آرامش می‌رسند. خانواده‌هایشان معمولا زمانی با جسد آنها روبه‌رو می‌شوند که با لباس راحتی در بستر به خواب ابدی فرو رفته‌اند. همین لوکیشن این تصور را ایجاد می‌کند که آنها به دنبال یک موقعیت راحت‌تر بوده‌اند. اما با توجه به دردناک بودن این روش خودکشی اینگونه به نظر می‌رسد که افراد در زمان دست و پنجه نرم کردن با مرگ حتما از کارشان پشیمان شده‌اند که متاسفانه هیچ راه بازگشتی نخواهند داشت.»
باند فروش اقلام خودکشی
آمار بالای خودکشی با قرص برنج در دادسرای جنایی تهران خبر از وقوع پدیده‌ای هولناک دارد. قاضی جمشیدی بازپرس شعبه سوم دادسرا در رابطه با پرونده‌های مرگ خودخواسته‌ای که تا به حال داشته است به «شهروند» گفت: «آمار خودکشی در کشور بالا رفته است و این درحالی است که میزان خودکشی در مردان بیشتر از زنان است. در تفکیک جنسیت هم باید گفت سنین خودکشی در مردان 50 تا 55سال و زنان 15 تا 25سال بیشترین آمار را دارد. اما چیزی که این روزها خطرناک به نظر می‌رسد روش خودکشی با استفاده از قرص برنج است. در یکی از پرونده‌های اخیر با موضوع جالبی روبه‌رو شدم. یک دختر و پسر جوان که به دلیل مشکلات خانوادگی نمی‌توانستند با یکدیگر ازدواج کنند تصمیم به خودکشی گرفتند. پسر در پیامک‌های ارسالی به دخترک گفته بود که قرص برنج بخوریم، تو در خانه خودت و من هم در خانه خودمان. اما بعد از این‌که دختر اقدام به خودکشی کرد با شکایت خانواده‌اش متوجه شدیم مردی که با او رابطه پنهانی داشته است تن به این کار نداده بود. به همین دلیل او را بازداشت کردیم. زیرا به استناد بند (ب) ماده 15 قانون جرایم رایانه‌ای هرکس از طریق سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده، افراد را به ارتکاب جرایم منافی عفت، استعمال مواد مخدر، روانگردان، خودکشی، انحرافات جنسی، اعمال خشونت‌آمیز تحریک، ترغیب، تهدید یا دعوت کند یا شیوه ارتکاب یا استعمال آنها را آموزش دهد، به حبس از 91روز تا یک‌سال یا جزای نقدی از 5 تا 20میلیون ریال یا هر دو مجازات خواهد شد. این درحالی است که گاهی بعضی از دوستان برای درد دل یا صحبت‌های دوستانه ممکن است راه‌های خطرناکی برای خلاص شدن از بحران را به یکدیگر پیشنهاد دهند.»
بازپرس جمشیدی که در رابطه با همین پرونده با موضوع عجیبی روبه‌رو شده بود به «شهروند» گفت: «در زمان تحقیقات این پرونده با ماجرای عجیبی روبه‌رو شدیم. در بررسی پیامک‌های تلفن همراه دختر جوان متوجه شدیم او برای تهیه قرص برنج با افرادی در تماس بوده است تا بتوانند قرص مرگ را به دست او برسانند. با توجه به سرنخ‌های به دست آمده احتمال دارد که آنها در قالب باند فروش اقلام خودکشی در سطح شهر فعالیت می‌کنند.»
برخورد قاطع با توزیع‌کنندگان
هر چند از سال ۱۳۹۲ در ایران فروش قرص برنج در عطاری‌ها ممنوع و واردات قانونی آن متوقف شد اما برای تهیه این قرص کافیست سری به چند عطاری، سوپر مارکت و یا بازار ناصرخسرو پایتخت بزنید. دلالان مرگ آگاهانه یا ناآگاهانه این قرص را با کمترین قیمت در اختیارت قرار می‌دهند. به‌هرحال تصمیم بین رفتن و ماندن افراد هر چند یک مسأله انفرادی و درون خانوادگی است اما جامعه و مسئولان می‌توانند با نظارت و عملکرد صحیح در کاهش این نوع مرگ خودخواسته و دردناک موثر واقع شوند.
قرص برنج چیست؟
قرص برنج با اسم علمي «قرص فسفيد آلومينيوم» ماده‌اي است با تركيب فسفيد که به‌صورت قرص‌هاي 3گرمي، ساخته شده است. این قرص خطرناک از نظر ظاهر شباهت زیادی به قرص‌های روانگردان (اکستازی) دارد. و شاید تنها تفاوت ظاهری آنها بوی بسیار بدی شبیه به، بوي سير يا ماهي گنديده است که از استشمام قرص برنج می‌توان فهمید. قرص برنج تركيب خطرناكي از فسفيدهاست(فسفید آلومینیوم) كه برای جلوگيري از آفت‌زدگي برنج انبار شده، مصرف مي‌شود. تماس انسان با قرص برنج مي‌تواند عوارض شديد و كشنده‌اي در بر داشته باشد. براساس گزارش‌های رسمی منابع پزشکی، خوردن یا استشمام این قرص، باعث تحريك شديد دستگاه گوارش، اختلالات قلبي عروقي، شوك، نارسايي قلبي و ريوي، آسيب كبدي و كليوي، تشنج، كما و درنهایت مرگ خواهد شد.
سفارش مرگ
برای تهیه گزارشم به چند عطاری در خیابان ولیعصر و کارگر رفتم. نمی‌دانم که اگر من هم فروشنده بودم آیا برای فروش جنسم به چشمان مشتریانم خیره می‌شدم یا نه؟! بعضی از عطاری‌ها سریع قوطی خاکستری‌رنگ را روی پیشخوان مغازه می‌گذاشتند، بعضی‌ها می‌گفتند نداریم و امان از آن بعضی‌هایی که می‌گفتند فروشش ممنوع است. اگر می‌خواهی باید سفارش بدهی.
اسمش عطار بود اما در یک لحظه به چشم دلال مرگ دیدمش. اصلا برایش مهم نبود که در آخرین ساعات پایانی شب یک دختر جوان قرص برنج را برای چه مصرفی از او می‌خواهد. اولش هرچه حساب و کتاب کردم متوجه نشدم که یک بسته قرص 10هزارتومانی چه ارزشی دارد که او اینقدر بی‌تفاوت می‌خواهد جنسش را بفروشد اما وقتی فهمیدم که قرص بی‌مصرف برنج تنها برای کشتن حشرات موذی است به این نتیجه رسیدم که در این بازار مکاره سود 2هزارتومانی که از فروش این قرص عاید فروشنده می‌شود حتما بهتر از فروش آن به چند مشتری است که هزار سال یک‌بار برای مصرف خانگی قرص برنج می‌خرند. به آخرین عطاری که رفتم باتجربه‌تر شده بودم اما باز هم چیزهای تازه‌تری دستگیرم شد...
سلام! قرص برنج می‌خوام.
تو عطاری‌ها گیرت نمیاد. ممنوع شده، اگه بخوای باید سفارش بدی واست بیارم.
خب می‌خوام. قیمتش چنده؟
بستگی داره، جنس خوب و خارجیش‌رو بخوای بسته‌ای 10هزار تومان، ایرانی بخوای اسمش قرص سیره 4هزار تومان می‌فروشیم البته خیلی مرغوب نیست. قابلت‌رو هم نداره. حالا برای چی می‌خوای؟
دروغ چرا؟ من خبرنگارم. فقط می‌خواستم اطلاعات بگیرم.
شک کرده بودم که شما بوی خطر می‌دید. خانوم ما اصلا قرص برنج نداریم.
جوابی برای حرفش نداشتم. از مغازه‌اش که خارج شدم مطمئن شدم اگر او بوی خطر را حس کرده پس قطعا از تخلفش خبر دارد. اما به این جواب که چرا اینقدر ساده مرگ در بازار به فروش می‌رسد نرسیدم.