| ایرج فاضل | جراح |
مفصل زانو شاهزاده مفصل‌های بدن و از اهمیت بسیار بلایی برخوردار است. کافی است دانسته شود که بسیاری از گرانقیمت‌ترین ورزشکاران دنیا فقط به دلیل آسیب این مفصل به یک‌باره از صحنه خارج می‌شوند.
دو عامل سبب شده است که جراحی مفصل زانو بیش از پیش مورد نیاز واقع شود؛ یکی شور و اشتیاق مردم برای تناسب اندام و ورزش و دیگری طولانی‌تر شدن عمر؛ زیرا افراد مسن انتظار و میل دارند با وجود افزایش سن، کیفیت زندگی‌شان تامین شود. محور اصلی در هر دومورد فوق حرکت و فعالیت بدنی است.
حرکات بدن ما توسط مفاصل بدن انجام می‌گیرد. یک مفصل از دو سراستخوان تشکیل می‌شود که در یک محل تماس پیدا می‌کنند و کپسول و پوششی که این دو سر را دربر گرفته و آنها را کنار یکدیگر نگه می‌دارد و یک لایه ظریف غضروفی که دو سر استخوان را می‌پوشاند. حرکات این مفصل با جمع‌شدن و انقباض عضلات صورت می‌گیرد. مفصل زانو لولای پیچیده‌ای است که نه‌تنها می‌تواند جمع و باز شود بلکه قادر است
10 درجه به طرف داخل یا خارج چرخش پیدا کند.سه استخوان در شکل مفصل زانو شرکت دارند؛ انتهای تحتانی استخوان ران، انتهای فوقانی درشت نی و استخوان کشکک. قسمت‌هایی از این استخوان‌ها که در مفصل روبه‌روی هم قرار می‌گیرند از یک لایه ظریف و لغزنده غضروفی پوشیده شده است که حرکت بدون اصطکاک مفصل را ممکن می‌سازد.انتهای استخوان‌هایی که در تشکیل مفصل شرکت دارند توسط یک بافت همبندی بسیار محکم به نام کپسول در کنار هم نگه داشته می‌شوند.
در نقاطی که فشار بیشتر است این کپسول توسط نوارهایی محکم به نام رباط تقویت می‌شود. مفصل زانو چهار رباط دارد که یکی در طرف داخل و یکی خارج و دو تا هم در داخل و مرکز مفصل قرار دارند.هم‌چنین دو بالشتک به نام «می‌نیسک» در ساختمان مفصل زانو شرکت دارند که در بالای سر استخوان درشت نی و چسبیده به غضروف آن قرار دارند.عضلات مهم و حجیم و قدرتمند ران نیز در ثبات و استحکام مفصل زانو نقش مهمی دارند و در پایین به سر استخوان درشت نی وصل می‌شوند.
استخوان کشکک در مفصل مانند نقطه اتکای اهرم عمل می‌کند و قدرت عضلات ران را در راست‌کردن مفصل افزایش می‌دهد. عضلات قسمت عقب ران که سر آنها نیز به انتهای استخوان درشت نی در عقب وصل می‌شود با جمع‌شدن و انقباض خود سبب خم‌شدن مفصل زانو می‌گردند.نقش می‌نیسک‌ها در زانو مانند کمک‌فنر در خودرو است و در حقیقت ضربه‌گیر است.
می‌نیسک‌ها منحصر به مفصل زانو هستند که در موقع دویدن یا پرش ضربات ناگهانی و شدیدی را باید تحمل کنند. می‌نیسک‌ها از بافت همبندی غضروفی ساخته شده و قوامی مانند لاستیک دارند و یکی در طرف داخل و یکی در طرف خارج مفصل قرار دارد.
وقتی گفته می‌شود که غضروف زانوی ورزشکار پاره شده است، در حقیقت منظور از پارگی می‌نیسک است، نه غضروفی که سطح مفصل را می‌پوشاند.
درمان بدون عمل جراحی
اکثر پارگی‌های می‌نیسک خودبه‌خود جوش نمی‌خورد ولی پارگی‌های ساده و کوچک ممکن است پس از سه تا چهار هفته محدودیت حرکات و استراحت بهبود پیدا کنند و علایم آنها به‌کلی از بین برود. در این صورت نیازی به درمان اضافی وجود ندارد.
درمان با عمل جراحی
درصورتی که پارگی می‌نیسک باعث ایجاد درد، تورم و قفل‌شدن و اختلال حرکت مفصل شود عمل جراحی ضرورت پیدا می‌کند.
عمل جراحی به دو صورت انجام می‌شود: یکی از طریق دستگاه مخصوص دیدن داخل مفصل، که جراح با واردکردن وسایل مخصوص از طریق سوراخ‌های پوست درحالی که داخل مفصل را با دستگاه مشاهده می‌کند می‌نیسک را خارج می‌کند. چنانچه این عمل مقدور نباشد از طریق برش کوچکی به طول 4-2 سانتی‌متر در کنار مفصل و بازکردن آن می‌نیسک را خارج می‌کنند.
روش اول درد کمتر و دوره نقاهت کوتاه‌تری دارد و بیمار پس از مدت چهارروز می‌تواند راه برود و یک‌ماه پس از عمل فعالیت‌های ورزشی را
شروع کند.
در روش دوم یا عمل جراحی باز بیمار لازم است یکی دوهفته پانسمان فشاری روی ساق و ران داشته و با کمک چوب زیربغل راه برود و تا حداقل شش هفته از فعالیت‌های ورزشی خودداری کند.
تا یکی دو ماه پس از عمل، فیزیوتراپی و تمرین‌هایی که به تقویت عضلات ران منجر می‌شود لازم است.
درحال حاضر به‌جای خارج‌کردن می‌نیسک سعی بر این است که حتی‌المقدور، می‌نیسک آسیب‌دیده ترمیم گردد و درصورتی که این کار میسر نباشد فقط قسمت آسیب‌دیده می‌نیسک خارج شده و بقیه آن در مفصل باقی گذاشته شود. خارج‌کردن کامل می‌نیسک پس از مدتی سبب فرسودگی غضروف مفصل و ایجاد آرتریت می‌گردد.