مهدی شاهینی| تصویری که با چیدن منظم و هموار قطعات کوچک سنگ‌های رنگی یا سفال در کنار هم ساخته می‌شود موزاییک نامیده می‌شود.  فرهنگستان زبان فارسی برای موزاییک، واژه پاره‌چین را تصویب کرده‌است. موزاییک‌سازی یا مُعَرَّق‌کاری یکی از رشته‌های صنایع دستی است.  معرق‌سازی در ایران از سده ۶ هجری و دوره سلجوقیان با ساخت کاشی معرق پیشرفت کرد و در سده هشتم کامل‌تر و ظریف‌تر شد.  در سده‌های نهم و دهم هجری نیز رشد بسیار زیادی کرد. شهرهای اصلی معرق‌سازی در این دوره اصفهان، یزد، کاشان، هرات، سمرقند و آران و بیدگل بودند.
هنر موزاییک از دیرزمان شناخته شده بود و تا به امروز نیز کاربرد دارد.  در میانرودان و مصر باستان نوعی موزاییک در اندازه‌های کوچک و برای مصارف تزیینی و زینتی ساخته می‌شد ولی رومیان آن را چون یک قالب هنری همپایه دیوارنگاری به کار می‌بردند.  صنعت موزاییک‌سازی توسط هنرمندان صدر مسیحیت ادامه یافت و در اوایل قرون وسطی به‌خصوص در قلمرو امپراتوران بیزانسی به اوج شکوفایی خود رسید (مثلا موزاییک‌های کلیسای سان وتیله در راونا)
در دایره‌المعارف هنر (نوشته رویین پاکباز)، در تعریف معرق چنین آمده ‌است: معرق موزاییک طرح پیک‌نما یا انتزاعی ساخته‌شده از قطعات سنگ، شیشه، سفال، چوب رنگین روی دیوار، سقف، زمین و غیره ‌است.
انواع معرق:
معرق چوب- معرق کاشی- معرق موزاییک
معرق‌کاری در ایران
در بعضی از منابع به اشتباه گفته شده ‌است که معرق چوب برگرفته از کاشی معرق است و معرق در ایران از هند وارد شده‌است. درحالی‌که در سبک هندی چوب زمینه کار یک‌تکه ‌است و به علاوه جنس چوب از فوفل است. شیوه‌ کار در سبک هندی به این شکل است که ابتدا طرح را روی چوب پیاده کرده  و سپس شکل‌ها را بریده و بعد با تکه‌های مختلف چوب پر می‌کنند.  طبق آخرین کاوش‌هایی که در شهر سوخته واقع در زابل انجام گرفته ‌است، شانه‌ای پیدا شده‌ که روی آن گلی با تکه‌های چوب کار شده ‌است.  این شانه متعلق به ۵هزار‌سال پیش است. پیدا شدن این شانه دلیلی بر بطلان دو نظریه فوق‌الذکر است. علاوه بر این طرح گل روی شانه با طرح گلی که روی سفالینه‌ها کشف شده‌ یکی است که نشان می‌دهد شانه یافت‌شده نمی‌تواند از جایی وارد ایران شده باشد. در دوران قبل از اسلام قطعات بزرگ چوبی به‌عنوان بخشی از ساختمان به کار می‌رفته است.  در این دوره چوب به‌عنوان یکی از فراوان‌ترین مصالح طبیعی نقش مهمی در ساخت ابزار فنی و کشاورزی و حتی وسایل خانگی ایفا می‌کرده است. از دوره سلوکیان آثار چندانی در دست نیست و آثار چوبی دوره اشکانی نیز تا حد زیادی شباهت به دوره هخامنشی دارد. در دوره ساسانی استفاده از کلاف‌های چوبی در ساختمان متداول می‌شود. در این دوره نوعی رویه‌کوبی مربع‌های چوبی انجام می‌شده که نقش هندسی و انتزاعی داشته است. نقوش عبارت بودند از نقوش انتزاعی، گیاه و حیوان و انسان.
مهم‌ترین وسایل چوبی که ساخت آنها در قرون اولیه اسلامی متداول بوده عبارتند از کلبه‌ها و ساختمان‌های چوبی، کلاف‌های ساختمانی، ستون چوبی، سقف‌های کاذب چوبی قابدار، وسایل  ساختمان مثل در  و پنجره، وسایل کاربردی مثل منبر، ابزار‌آلات صنعتی و کشاورزی.
در آثار چوبی دوره میانی اسلامی که مربوط به حدود قرون پنجم تا دهم هجری است اجزای ساختمان‌های چوبی مثل ستون و سقف، وسایل متصل به ساختمان مثل در، پنجره، نرده به میزان زیادی به چشم می‌خورد ولی آثار کوچکتر مثل جعبه، قاب، رحل، وسایل خانگی، ابزارآلات، وسایل جنگی و شکار نیز کم و بیش وجود دارد. بیشترین نقوشی که در منبت این دوران می‌بینیم عبارتند از: نقوش هندسی، شیارهای موازی، کتیبه، اسامی ائمه(ع)، شکل محرابی، لچک، ترنج، گل و بوته، ختایی و اسلیمی، شکوفه، برگ، نخل، شمسه، حیوان و انسان.  
در اکثر آثار چوبی صفوی می‌توان تحولاتی از لحاظ نقش و شیوه‌های اجرایی ملاحظه کرد.  صنایع دستی چوبی این دوره که مربوط به حدود قرون 10 و 12 است از لحاظ فنی بسیار ظریف و بادوام و دارای عملکردی مفید و صحیح هستند و از لحاظ هنری براساس نقوش و فرهنگ  ایرانی ساخته شده‌اند و از طرفی با دقت و نظم اجرا شده. آثار این دوره شامل ساختمان‌های چوبی و اجزای وابسته به آن مثل ستون و سقف و در و پنجره و همچنین شامل وسایل کاربردی مثل رحل، جعبه، قاب، صندلی و ابزارآلات صنعتی و کشاورزی و جنگی است. هنر معرق که از دوران قبلی آغاز شده و به‌طور ساده انجام می‌شد از این زمان تکامل بیشتری می‌یابد.  منبت‌کاری دوره میانه اسلامی در حدی بسیار ظریف و با روسازی و ریزه‌کاری فراوان دیده می‌شود و پرداخت آن نیز در حد اعلای خود مشاهده می‌شود. منبت این دوره براساس طرح‌های هندسی، شیارهای موازی، خط ثلث و نسخ، اسلیمی و ختایی به سبک ایرانی، نقوش انتزاعی گیاه و انسان و ترنج و محرابی مشاهده می‌شود.  هنرهای چوبی بعد از صفویه و به‌خصوص دوران قاجار نه‌تنها تکامل فنی نداشت بلکه با افت کیفیت فنی نیز روبه‌رو بود.  به‌طورکلی آثار چوبی این دوره به دو سبک وجود دارد. بخشی که در آن سعی شده از روش‌ها و نقوش دوران قبل پیروی شود و بخشی دیگر که از اصول فنی و هنری آثار چوبی اروپا الهام گرفته شده. در این دوره به دو نوع منبت برمی‌خوریم. یکی منبت به شیوه صفوی با عمق کم و طرح ایرانی که به‌ندرت دیده می‌شود و دیگری منبت به شیوه فرنگی با عمق زیاد و با نقش پیچک اجرا شده که به میزان زیادتر وجود داشته.
معرق
قرارگرفتن قطعات چوب‌های رنگی در کنار هم و به وجود آوردن طرحی مشخص را معرق می‌گویند. گاه دیده می‌شود که در کنار چوب‌های رنگی از مصالحی چون عاج، صدف، فلزات و استخوان هم استفاده می‌شود. به‌طورکلی معرق به دو گروه اصلی تقسیم می‌شود.
الف- معرق زمینه رنگ: اگر در هنر معرق، زمینه کار هم از چوب بریده شود، معرق زمینه چوب نامیده می‌شود.  درواقع طرح اصلی توسط زمینه‌ای از چوب احاطه می‌شود.  معرق زمینه چوب به روش‌های گوناگونی کار می‌شود که شامل معرق پازلی، معرق آجری و نازک‌بری در معرق منبت است.
معرق زمینه جورچین (پازل)
با همان شیوه معرق چوب کار می‌شود، فقط زمینه طرح یا کار را به قطعه‌های پازل‌مانند بریده، در کنار هم می‌چسبانند و سپس باز هم برای مراحل تکمیلی به کارگاه رنگ فرستاده می‌شود.
معرق زمینه آجری: با همان شیوه معرق زمینه چوب کار می‌شود، فقط تفاوت کار در این است که زمینه طرح به صورت آجری بریده و در کنار هم چیده می‌شود.  آنگاه مراحل تکمیلی را به صورت رایج طی می‌کنند.
نازک‌بری در معرق: در این شیوه از معرق، ابتدا قطعات طرح مورد نظر معرق بریده می‌شود. آنگاه به وسیله اره مویی معمولی برش‌های بسیار ظریف و نزدیک به هم در تمامی قسمت‌های طرح داده می‌شود. برش‌هایی که به فاصله‌های میلیمتری در کنار هم داده می‌شود. سپس چوب‌های شکل داده‌شده در کنار هم روی زمینه‌ای از تخته روکش شده و غالبا بدون هیچ نوع تزیینی چسبانده می‌شود.
معرق منبت: معرقی که نقش‌های آن برجسته است معرق منبت گفته می‌شود. برای ساخت معرق منبت ابتدا همه قطعه‌ها را مانند معرق می‌برند و بعد آنها را به طور مجزا به شیوه منبت‌کاری ساخت‌وساز کرده، کنار یکدیگر جفت و جور می‌کنند. در پایان قطعه را  در محل مربوط نصب می‌کنند.
ابزار
ابزار کاری که در کارگاه معرق به کار می‌رود عبارتند از:
اره دست - اره چوب‌بر - اره فلز - پرس دستی (پیچ دستی) - پیشکار - تیزک - چکش - سوهان تخت - سوهان چوب‌ساب - کمان اره - رنده دستی- سنگ نفت - گازانبر - لیسه - ماشین پرداخت - مته دستی - میخ
مواد اولیه
برای معرق‌کاری، وجود انواع چوب با تنوع رنگی ضرورت دارد و در انتخاب چوب باید مواردی چون استحکام و خشک بودن چوب و قابلیت اره شدن و رنده‌شدن را در نظر گرفت. همچنین از صدف، عاج و فلزات در معرق استفاده می‌شود.
مراحل اجرای یک طرح معرق
تخته پشت کار را به اندازه طرح مورد نظر انتخاب کرده، روی آن یک ورق از نایلون قرار می‌دهند، آنگاه طرح و نقشه مورد نظر را  روی کاغذ آورده و به وسیله چسب مایع آن را روی تخته سه‌لایی می‌چسبانند، پس از آن تکه‌های مختلف طرح با اره مویی بریده شده قطعات مختلف آن را به وسیله میخ سایه روی تخته زمینه به طورموقت نصب می‌کنند. آنگاه قطعات طرح را جداگانه روی چوب‌ها با رنگ‌های مورد نظر به وسیله همان میخ سایه نصب کرده و روی چوب پیشکار قرار داده و به وسیله اره مویی دور طرح را روی تخته بریده و حال قطعه چوب بریده‌شده را در جای خود مطابق نقشه روی تخته پیشکار به وسیله میخ سایه موقتا نصب می‌کنند. بدین ترتیب با این روش همه نقش‌های خردشده را از رنگ‌های مختلف چوب، صدف و عاج تهیه و جایگزین مدل می‌کنند. هنگامی که تمام چوب‌های رنگی جایگزین  طرح اولیه شده، چسبی از سریشم و پودر امرا تهیه کرده و به وسیله انگشت سبابه روی تمام شیارهای بین تکه‌ها قرار می‌دهند.
به این طریق تمام شیارهای بین نقوش پر می‌شود و قطعات به‌طور کامل به هم چسبیده و ثابت می‌شود. دراین مرحله میخ‌های سایه را از روی طرح‌ها برمی‌دارند و آنگاه نوبت به نایلونی می‌رسد که قبلا در زیر کار و روی تخته پشت کار قرار داده شده بود، آن را نیز برداشته و نقش‌های چسبیده‌شده را برمی‌گردانند و پشت آنها را سمباده نرم می‌زنند. در نتیجه چسب‌هایی که از میان شیارها به پشت کار نفوذ کرده، پاک می‌شود. حال سطح تخته پشت کار را به وسیله کاردک به چسب گرم آغشته کرده، نقشه معرق‌شده را روی آن می‌چسبانند و برای ثابت نگه‌داشتن آن دو میخ سنجاقی در بالا و پایین آن نصب می‌کنند. در این مرحله لایه‌ای از نایلون و قطعه‌ای از نمد یا پتوی ضخیم را روی نقشه معرق‌شده قرار داده ترکیب فوق را در میان دستگاه پرس گذاشته، تحت فشار قرار می‌دهند و بعد از گونیا کردن تابلو، اضلاع آن را رنده می‌کنند. سطح تابلو را به دلیل متفاوت بودن ضخامت چوب‌های صنعتی، با ماشین سمباده می‌سایند تا یکنواخت و صیقلی شود. حال محیط تابلو را به وسلیه نوار چسب کاغذی به طریقی که 2 یا 3 میلیمتر آن از سطح تابلو بالاتر قرار گیرد چسبانده مخلوط پلی‌استر آماده‌شده را به‌طور یکنواخت روی صفحه مورد نظر می‌ریزند تا کاملا سطح را بپوشاند. بعد از خشک شدن پلی‌استر به وسیله سمباده لرزان آن را می‌سایند تا رنگ چوب از زیر پلی‌استر ظاهر شود و مجددا برای شفافیت بیشتر، قشری از پلی‌استر شفاف بر آن پاشیده و سمباده می‌زنند. در پایان به وسیله دستگاه پرداخت و مواد جلادهنده سطح کار را پرداخت می‌کنند.