آرمین منتظری دبیر سرویس سیاسی
این روزها در گوشه و کنار سخنانی مبنی بر این‌که رهبری معظم انقلاب از متن توافق هسته‌ای رضایت ندارند، منتشر می‌شود. رهبر معظم انقلاب بعد از توافق هسته‌ای در دو نوبت سخنانی درباره این توافق مطرح کردند. در ادامه به بخش‌هایی از سخنان رهبری معظم در این خصوص اشاره شده و نکاتی مطرح خواهد شد اما در ابتدا ذکر دو نکته ضروری است.
رهبر معظم انقلاب معمولا نشان داده‌اند که در مسائلی که در کشور درخصوص آنها اختلاف نظر وجود دارد و مجموعه نهادهای قدرت درخصوص آن نظرات متفاوتی دارند، جانب میانه را رعایت کرده و فضا را برای ظهور و بروز آرای متفاوت باز نگه می‌دارند. با توجه به رویه ایشان، به نظر می‌رسد که تنها درخصوص مواردی که امنیت و مصالح کشور با خطر مواجه است و درخصوص مواردی که به اندازه کافی نظرات موافق و مخالف درخصوص آن مطرح شده و راه به جایی نبرده و راه‌حلی حاصل نشده است، ایشان ورود کرده و نظر قطعی خود را ارایه می‌دهند. مسأله هسته‌ای و مذاکرات هسته‌ای نیز یکی از این موارد است. ایشان از ابتدای مذاکرات هسته‌ای از مطرح شدن نظر موافق و مخالف و نقد مذاکرات و شیوه‌های مذاکره حمایت کردند و به دولت تأکید کردند این فضا باید باز بماند. ایشان البته تأکید کردند که نقدها به گونه‌ای باشد که تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای تضعیف نشود و بی‌انصافی صورت نگیرد. تا کنون نیز هنوز سرانجام توافق هسته‌ای به مرحله اجرا نرسیده است به نظر می‌رسد که نظر ایشان همین باشد.
نکته دوم که بسیار مهم نیز هست این‌که ایشان به هیچ عنوان نیاز به وکیل و وصی ندارند. ایشان نیاز به سخنگو نیز ندارند. حداقل مشی ایشان طی سالیان نشان داده است که در بیان نظراتشان صراحت دارند. بنابراین تلاش برای تفسیر سخنان ایشان به گونه‌ای که از زبان ایشان سخن گفته شود، اشتباه به نظر می‌رسد.
و اما درخصوص نظرات رهبری درباره توافق هسته‌ای؛ برخی این نظر را مطرح می‌کنند که تأکید ایشان مبنی بر این‌که «چه این توافق تصویب بشود یا نشود» یا این جمله که « برای تصویب متن تهیه شده، باید مسیر قانونی پیش‌بینی شده طی شود»، نشان می‌دهد که ایشان از متن تهیه شده راضی نیستند. به نظر می‌رسد که تفسیر این بخش از سخنان ایشان تفسیر به رأی باشد. نگارنده به هیچ عنوان در جایگاهی قرار ندارد که بخواهد سخنان ایشان را تفسیر به رأی کند یا مدعی شود که ایشان از متن توافق راضی هستند اما معتقد است که سخنان ایشان و تأکید ایشان بر تصویب متن توافق و اشاره ایشان به احتمال تصویب شدن یا نشدن متن، کاملا مبتنی بر اصول قانونی و توجهی است که به لزوم تضعیف نشدن نهادهای قانونی و تصمیم‌گیر کشور و حفظ شأن و منزلت‌شان در عرصه داخلی و خارجی اشاره دارند.
توافقی میان ایران و گروه 1+5 انجام شده است و متنی در دست است که حاصل این توافق است. این متن قرار است از فیلتر کنگره آمریکا بگذرد و همه می‌دانیم که در کنگره آمریکا بر تأیید یا رد آن چه دعوایی برپاست. حالا اگر مقام‌های رسمی کشور به گونه‌ای سخن بگویند که گویی متن توافق از همان روز اعلام توافق از سوی ایران پذیرفته شده است، آیا تضعیف نهادهای قانونی کشور و جایگاه‌شان به ذهن متبادر نمی‌شود؟ آیا دولت میتواند به صرف این‌که مسئول مذاکرات هسته‌ای بوده است، تمامی نهادهای قانونی کشور را دور بزند و حرف خود را نقطه پایانی مذاکرات هسته‌ای بداند؟ مسلما نه شخص رئیس‌جمهوری و نه وزارت امورخارجه چنین ادعایی ندارند. به‌هرحال در کشور هستند نهادهایی که در جایگاه قانونی بررسی این توافق قرار دارند و جایگاه این نهادها باید تقویت شود. چه مجلس قرار باشد این توافق را بررسی کند و چه شورایعالی امنیت ملی، هر دوی این نهادها از نهادهای مقوم ساختار سیاسی کشور هستند و فارغ از هرگونه گرایش سیاسی تضعیف آنها به هیچ عنوان درست نیست. علاوه بر این لزوم رعایت مفاد قانونی درخصوص چنین متونی که تعهد کشور را در عرصه بین‌المللی در پی دارد، امری کاملا بدیهی است. این همان مساله‌ای است که رهبری در سخنانشان بر آن صحه گذاشته‌اند. بنابراین از سخنان رهبری نمی‌توان لزوما نارضایتی ایشان را استنباط کرد بلکه آنچه که از ظاهرالامر سخنان ایشان قابل استنباط است، تأکید ایشان بر طی شدن مراحل قانونی بررسی برجام در هر نهاد قانونی است که مسئولیت بررسی را بر عهده دارد.
نکته دیگری که در این میان باید مورد توجه قرار گرفته و از آن پرهیز شود، گزینشی‌خوانی سخنان مقام معظم رهبری است. رهبر معظم انقلاب در سخنان خود در خطبه‌های عید سعید فطر سخنان دیگری نیز مطرح کردند که متاسفانه برخی از مخالفان و یا منتقدان توافق هسته‌ای گویی این بخش از سخنان را نمی‌بینند. ایشان در برخی موارد به دستاوردهای توافق اشاره کردند و در برخی از موارد نیز برخی نگرانی‌ها را نیز مرتفع کردند. برای مثال ایشان در ذکر دو دستاورد توافق هسته‌ای مطرح کردند: « حدود دوازده سال است، شش کشور بزرگ جهان تلاش می‌کنند ایران را از پیگیری صنعت هسته‌ای باز دارند و همان‌گونه که برخی گفتند پیچ و مهره‌های هسته‌ای یران را به کلی باز کنند اما امروز مجبور شده‌اند گردش چند‌هزار سانتریفیوژ و ادامه تحقیق و توسعه را در ایران بپذیرند و تحمل کنند و این، معنایی جز اقتدار ملت ایران ندارد». در این بخش ایشان صراحتا به دو دستاورد توافق هسته‌ای یعنی حفظ حق غنی‌سازی و گردش هزاران سانتریفیوژ در تاسیسات هسته‌ای ایران و ادامه تحقیق و توسعه در صنعت هسته‌ای اشاره کردند. آنها که به صنعت هسته‌ای واقف هستند می‌دانند که حفظ 5هزار سانتریفیوژ در تاسیسات هسته‌ای و تحقیق و توسعه در صنعت هسته‌ای خود به تنهایی کافی است برای این‌که بگوییم از صنعت هسته‌ای در توافق وین حفاظت شده و برنامه هسته‌ای ایران همچنان زنده و پویا به مسیر خود ادامه خواهد داد.
نکته دیگر در سخنان ایشان، اشاره به قابلیت‌های دفاعی و حریم امنیت کشور است. این روزها سخنانی درخصوص یکی از مفاد قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درخصوص محدودیت‌های موشکی مطرح شده و مخالفان یا منتقدان توافق هسته‌ای معتقد هستند که این بند از قطعنامه مانعی بر سر ادامه فعالیت‌های موشکی ایران است. به‌رغم توضیحات اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای مبنی بر این‌که این بند به هیچ عنوان الزام‌آور نیست و ایران همچنان میتواند به فعالیت‌های متعارف موشکی‌اش ادامه دهد، این دسته از منتقدان و مخالفان راضی نمی‌شوند. کافی است این افراد به این بخش از سخنان رهبر معظم انقلاب مراجعه کنند تا خیال‌شان راحت شود. ایشان مطرح کرده‌اند: «به فضل الهی قابلیت‌های دفاعی و حریم امنیت کشور حفظ خواهد شد و جمهوری اسلامی هرگز تسلیم زیاده‌خواهی دشمنان نخواهد شد».
نکته دیگر نقل قول‌هایی است که از سوی برخی رسانه‌ها از زبان برخی مقامات آمریکایی مطرح می‌شود. مدیران این رسانه‌ها بر این هستند تا با انتشار این نقل قول‌ها افکار عمومی را قانع کنند و بگویند: «ببینید آمریکایی‌ها چه می‌گویند. این توافق، توافق بدی است». رهبری اما صراحتا عنوان کرده‌اند که: «دولتمردان و دولت زنان آمریکا این روزها برای حل مشکلات داخلی به ناچار، مشغول رجزخوانی هستند اما زیاده‌گویی‌های آنها حقیقت ندارد».
نگرانی دیگر منتقدان یا مخالفان توافق هسته‌ای این است که توافق وین میتواند راه نفوذ آمریکا را به ایران باز کند. در این خصوص نیز دلایل منطقی برای رفع نگرانی وجود دارد. واقعیت این است که پذیرفتن توافقی به مانند توافق وین ممکن است تبعاتی نیز به همراه داشته باشد. تبعاتی شامل پذیرفتن برخی تعهدات و همچنین پذیرفتن برخی احتمالات. سیاست آمیزه‌ای از تعهدات و احتمالات است. این تعهدات و احتمالات اما مسائلی خارج از کنترل نیستند. اگر ایران تعهداتی را در توافق وین پذیرفته است معنایش این است که برای اجرای آن باید مدیریتی واحد اعمال کند. مدیریتی واحد که اطمینان حاصل کند تمامی تعهدات اجرا خواهد شد تا مبادا طرف مقابل بتواند بهانه‌جویی کند. برای مثال علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی گفته است که توافق وین باعث می‌شود که ما درخصوص تقویت ان‌پی‌تی بیشتر تلاش کنیم. این هم جنبه خارجی دارد و هم جنبه داخلی. ایران در دوره اجرای توافق، به‌عنوان یک عضو ان‌پی‌تی، نباید هیچ تخلفی از آن داشته باشد و این خود نیازمند مدیریتی واحد است و اما درخصوص احتمالات که بخشی از آنها به‌عنوان نگرانی‌هایی از سوی منتقدان یا مخالفان توافق اعلام می‌شود باید گفت که اینها هم قابل کنترل و مدیریت هستند. سنگ اول درخصوص چنین مدیریتی را رهبری معظم انقلاب در سخنان دیروزشان گذاشتند. ایشان گفته‌اند: «آمریکایی‌ها می‌خواهند از توافقی که هنوز نه در ایران و نه در آمریکا تکلیفش و رد یا قبول شدنش معلوم نیست، وسیله‌ای برای نفوذ در ایران بسازند اما ما این راه را قاطعانه بسته‌ایم و با همه توان بالای خود، اجازه نفوذ اقتصادی، سیاسی، فرهنگی یا حضور سیاسی در ایران را به آمریکایی‌ها نمی‌دهیم». منتقدی که احتمال نفوذ آمریکا در ایران را می‌دهد پاسخ به نگرانی‌اش داده شده است. توافق هسته‌ای میان ایران و غرب چیزی شبیه طرح مارشال نیست که در پی آن درهای کشور بدون هیچ مدیریتی و بدون هیچ کنترلی باز شود. البته ایران باید از تعامل با دنیا استقبال کند و قاعده رئیس‌جمهوری درخصوص فرارسیدن تعامل برد برد همچنان پابرجا است اما اگر فردی از احتمالات در دوران پساتوافق می‌ترسد، باید گفت که این احتمالات کاملا قابل مدیریت هستند. کما این‌که در سخنان رهبری معظم انقلاب نیز این مدیریت کاملا دیده می‌شود. آن‌جا که ایشان گفته‌اند: «ما درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و جهانی هیچ مذاکره‌ای با آمریکا نخواهیم داشت مگر در موارد استثنا همچون هسته‌ای که قبل از این هم سابقه داشته است».