آداب و رسوم ماه مبارك رمضان یكی از مباحث مهم فرهنگ مردم است كه به واسطه قدمت خود، از قداست ویژه ای برخوردار است. متأسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده اند و بسیاری دیگر نیز
كم رنگ تر شده‌اند و از آنجا كه این رسوم زمینه ساز همبستگی در جامعه به ویژه در میان آحاد ملل مسلمان است، اهمیت فراوانی نیز
دارد.
آداب و رسوم برگزاری «ماه خدا»
در استان البرز
وجود اقوام مختلف در استان البرز سبب شده هر منطقه شهر کرج و استان البرز آیین خاص و متفاوتی در ماه مبارک رمضان داشته‌باشد چراکه کرج و به تعبیری «ایران کوچک» مملو از مردمانی با قومیت‌ها و آداب و رسوم مختلف است.
غبارروبی امامزادگان و مساجد ازجمله مهم‌ترین برنامه‌هایی است که مردمان هر محله‌ای به‌طور مجزا و در عین حال با حفظ اتحاد و یکرنگی انجام می‌دهند.
وجود تنوع قومیتی فراوان در استان البرز سبب شده جای‌جای این منطقه در ایام مختلفی مانند رمضان، محرم و اعیاد، دیدنی‌تر و زیباتر از سایر نقاط کشور باشد، زیبایی که شاید در هر استان به‌طور مجزا دیده شود، در البرز به‌سبب وجود اقوام مختلف یک‌جا و یکباره رؤیت می‌شود.
برگزاری محافل و کرسی تلاوت قرآن‌کریم در مساجد و منازل این‌منطقه ازجمله مهم‌ترین برنامه‌هایی است که همزمان با آغاز ماه مبارک رمضان شاهد هستیم.
با نزدیک‌شدن به ساعت افطار، با خارج‌شدن از محله‌های این شهر و ورود به معابر سطح استان همهمه عجیبی را شاهد می‌شویم، خیابان‌هایی که تا ساعتی قبل از افطار در سکوت خاصی فرو رفته بود، حال پرشده از مردمان روزه‌داری که برای تهیه نان داغ، حلیم و شیرینی مخصوص این ایام به مرکز شهر روانه شده‌اند.
بسیاری از پیاده‌روها و معابر شهر کرج در ماه مبارک رمضان به‌ویژه قبل از افطار محل عرضه حلیم، انواع آش و شیرینی نظیر زولبیا و بامیه است.
نوای زیبای ربنا در محله‌های شهر از منازل مردم به‌گوش می‌رسد و سفره افطاری که اغلب آش، شیربرنج، فرنی، حلوا، سوپ و انواع خورش‌ها را در خود جای داده است، زیبایی خاصی دارد، زیبایی که شاید در هیچ فصلی از‌سال غیر از ایام ماه مبارک رمضان در هیچ سفره یا میز غذایی یافت نشود.
همچنین مردمان شهر به پیروی از امام علی(ع) که همواره یار و یاور یتیمان و بی‌کسان بود به تهیه و توزیع اقلام موردنیاز خانواده‌های نیازمند می‌پردازند.
از دیگر مراسمی که البته در گذشته به سبب وضع مساعد مالی مردم رونق بیشتری داشت و امروزه کم‌وبیش اجرا می‌شود، دیدار با دوستان و آشنایان بعد از افطار است که گاه تا هنگام سحر دورهم می‌نشینند و به گفت‌و‌گو یا عبادت می‌پردازند.
با فرا رسیدن شب‌های قدر، مراسم ویژه این ایام در امامزادگان و مساجد شهر با حضور چشمگیر مردم برگزار می‌شود.
برگزاری نمایش «مرثیه عشق» که بیش از 14سال در شهر کرج به‌همت گروه فرهنگی دلشدگان و به‌مناسبت شهادت حضرت‌علی(ع) برگزار می‌شود، ازجمله مراسمی است که مورداستقبال مردم این استان قرار گرفته به‌گونه‌ای که همه‌ساله شاهد حضور 5 الی 6هزار نفری مردمان از استان البرز یا حتی سایر شهرهای کشور هستیم.
در این برنامه مراحل ضربت‌خوردن امام‌علی(ع) در شب 19رمضان تا لحظه شهادت این حضرت به‌نمایش در‌می‌آید که بسیار حز‌ن‌انگیز و غم‌بار است.
وجود اقوام مختلفی از شهرهای کشور در استان البرز سبب شده هر قوم با آداب و رسوم خاصی به استقبال ماه رمضان برود و در طول این ماه مبارک نیز همپای دیگر هموطنان و البته با تکیه بر رسوم منطقه‌ای خود به انجام عبادات و تکالیف شرعی بپردازند. تنوع قومیتی این استان سبب‌شده اقوام مختلف در مناطق متفاوتی از استان گردهم آیند به‌گونه‌ای که با حضور در مناطق مختلف این استان شاهد برگزاری برنامه‌ها و مراسم مختلف قومیت‌های گوناگون کشور هستیم.
اقوام لر، کرد، ترک و شمالی در مناطق گوناگون این منطقه سکونت دارند. کردزبانان این استان که اغلب در منطقه مشکین‌دشت کرج ساکن هستند در این ایام اقدام به پخت غذا و نان‌های محلی با نام «اگردک» و «تفتان» می‌کنند.
ترک‌زبانان و لرزبانان این استان نیز با پیروی از آداب‌ورسوم خاص خود به عبادت و بندگی در این ماه پربرکت می‌پردازند که توجه به بخشی از این آداب و رسوم خالی از لطف نیست.
اغلب ترک‌زبانان شهر کرج در منطقه اسلام‌آباد سکونت پیدا کردند. این افراد بعد از مراسم افطار در حسینیه و مساجد محل خود جمع می‌شوند و به قرائت قرآن کریم می‌پردازند. همچنین برگزاری تعزیه مرتبط با ایام شهادت امام‌علی(ع) توسط ترک‌زبانان زنجانی این منطقه ازجمله مراسم‌های این ایام است که توسط این قوم انجام می‌شود.
محمدشهر کرج هم جایی است که اقوام لرزبان گردهم آمده‌اند. این خانواده‌ها همانند بیشتر شهروندان کرج در نیمه‌دوم ماه‌شعبان با خرید اقلام و مایحتاج موردنیاز ماه رمضان به استقبال این ماه‌مبارک می‌روند. برگزاری میهمانی و شب‌نشینی بعد از افطار موضوعی است که اقوام لر ساکن در این منطقه به هیچ‌وجه نمی‌توانند از آن چشم‌پوشی کنند.
طالقان که یکی از زیباترین شهرستان‌های استان البرز است، مردمان خونگرم و البته مهمان‌نوازی را در خود جای داده است. بافت روستایی و قدیمی این شهرستان سبب شده مردمان این منطقه همچنان بخش عظیم فعالیت و مراسم‌های خود را به‌صورت سنتی انجام دهند.
از زمان‌های قدیم اذان‌گفتن و مناجات‌کردن ساکنان طالقان زبانزد و مشهور بوده که زیبایی این آداب و روسم را صدچندان می‌کند.
آداب و رسوم مردم استان مرکزی
در ماه مبارک رمضان
استان مركزی در ایام پرفیض و برکت و معنوی رمضان حال‌وهوای دیگری دارد و مردم روزه‌دار این استان در ماه نزول قرآن با آداب‌وسنن و رسوم خاصی در ضیافت الهی حاضر می‌شوند.
اهو اهو
سنت دیرینه «اهو اهو» یكی دیگر از آداب متداول در استان مرکزی است كه شامگاه چهاردهم ماه رمضان شب تولد امام حسن(ع) در روستای خورهه از توابع شهرستان محلات برگزار می‌شود. براساس این سنت قدیمی با تاریك‌شدن هوا نوجوانان و كودكان در دسته‌های مجزا به در خانه‌ها می‌روند و یكی از اعضای گروه كه از همه بزرگتر است، با صدای بلند اشعاری را می‌خواند و دیگران با صدای بلند «اهواهو» می‌كنند.
این گروه‌ها معمولا به در منازلی می‌روند كه دارای فرزند خردسال پسر باشند و وقتی كه اشعار خوانده شد، معمولا پسر كوچك خانواده مقداری آجیل و تنقلات برای اعضای گروه می‌آورد و اگر پسر خانواده با تأخیر اقدام به آوردن تنقلات كند این گروه اشعارشان را كه حالتی فولكور دارند، تكرار می‌كنند. از دیرباز طبخ انواع شیرینی‌های خانگی نظیر «زولبیا و گوش‌فیل» و «فتیر» توسط زنان كدبانو استان مرسوم بوده و این خوراكی‌ها به‌عنوان بخشی از طعام زینت‌بخش سفره‌های افطاری روزه‌داران این منطقه است.
شب افطاری
یكی دیگر از آداب و رسوم رایج در فراهان و سایر نقاط استان مرکزی بردن «شب افطاری» برای نوعروس عقد كرده است كه در یكی از روزهای ماه رمضان، خانواده داماد از خانواده عروس می‌خواهند كه برای افطار چیزی آماده نكنند و آنان با مهیاكردن طبقی از غذا، شیرینی، زولبیا و یك هدیه مخصوص به‌منزل عروس می‌روند.
شركت در لیالی قدر
شركت در لیالی قدر، بر تن كردن جامه‌سیاه در این ایام و شب‌زنده‌داری و عبادت در مساجد، تكایا، منازل و نصب پرچم‌های عزا بر سردر اماكن از دیگر آداب حسنه ماه مبارك رمضان و برگزاری مراسم عزاداری برای امام‌علی(علیه‌السلام) در شب‌های قدر در استان مركزی و به‌ویژه شهرستان فراهان است.
ختم قرآن مجید
جلسات ختم قرآن مجید در ایام پربركت و معنوی رمضان كه با حضور اقشار مختلف مردم در مساجد و مجالس خانگی تشكیل می‌شود از دیگر آدابی است كه طی مراسم سحرخوانی، طول روز و پس از افطار در فراهان و دیگر بخش‌های استان جریان دارد.
افطاری‌دادن به دوستان، خویشان و آشنایان
از دیگر امور پسندیده و متداول در سطح استان، افطاری‌دادن به دوستان، خویشان و آشنایان است و در این «شب‌نشینی‌ها» ضمن پذیرایی با چای و میوه و سایر سایر تنقلات، مطالبی درمورد آداب و فضایل و بركات مختلف این ماه روحانی و مسائل دینی مطرح می‌شود.
بیداركردن: بیداركردن همسایگان، دوستان و خویشان هنگام سحر یكی دیگر از سنت‌های رایج درمیان مردم استان مرکزی و دیگر شهرهای استان ازجمله فراهان است.
كمك به مستمندان
كمك به مستمندان در ماه مبارك رمضان نیز نسبت به دیگر ایام سال فزونی یافته و افراد خیر به‌صورت وجه‌نقد، کالا یا بردن طعام به‌دستگیری افراد بی‌بضاعت می‌شتابند. معمولا بر سر سفره رمضان هر شهروند استان، یكی از طعام‌ها شامل آش‌رشته، شله‌زرد، رنگینك، مسقطی، شیربرنج، خرما، فطیر و نان‌كنجدزده یافت می‌شود.
آیین الم‌ترانی
آیین الم‌ترانی ازجمله مراسم سنتی و مذهبی كهنی است كه در ماه مبارك رمضان در شهرستان «ساوه» برگزار می‌شود. این مراسم در شب‌های پایانی ماه مبارك رمضان به‌ویژه آخرین چهارشنبه این ماه بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء توسط عده‌ای از جوانان و نوجوانان ساوجی برگزار می‌شود. شركت‌كنندگان در این آیین كه تعدادشان به حدود ۱۰نفر می‌رسد با اجتماع در مقابل خانه‌های خویشان و همسایگان به اجرای این برنامه می‌پردازند.
آنان همصدا با هم اشعاری سرمی‌دهند و در ادامه نام یكی از فرزندان خانه‌ای كه مقابل آن اجتماع كرده‌اند را به نیكی ندا می‌دهند. جوانان و نوجوانان شركت‌كننده در مراسم «الم‌ترانی» آنگاه با ذكر این گفته كه «یاثواب، یاجواب» برای گرفتن انعام از صاحبخانه به انتظار می‌ایستند. در این مرحله از برنامه «الم‌ترانی» صاحبخانه با خوشرویی و گشاده‌دستی و تقدیم شیرینی و تنقلات و احیانا وجه‌نقد از جوانان و نوجوانان شركت‌كننده در مراسم به‌گرمی پذیرایی می‌كند.
سنت اذان‌گویی بر بام
در بسیاری از مناطق استان ازجمله فراهان و شازند هنوز هم در برخی مناطق سنت اذان‌گویی بر بام رواج دارد و كسانی كه دارای صدایی خوش هستند، با قرائت اذان و مناجات حال و هوایی روحانی را برای روزه‌داران ایجاد می‌كنند. در مناطق روستایی استان رسم بر این است كه روحانی اعزامی هر شامگاه بر سفره افطار یكی از اهالی میهمان می‌شود.
عید فطر
روز عید سعید فطر در اکثر مناطق استان به‌خصوص فراهان، بزرگان روستا با حاضر شدن در مقابل محل استقرار مبلغ، او را با سلام و صلوات تا مسجد ده مشایعت می‌كنند. روز عید فطر شهروندان مسلمان استان مركزی كه یك ماه را در ضیافت الهی شركت كرده‌اند، مهیای نماز عید شده و با پخش شكلات و شیرینی و روبوسی، این عید بزرگ را به همدیگر تبریك می‌گویند.
آداب ویژه ماه مبارک رمضان
در استان زنجان
مردم زنجان از اواخر ماه شعبان به استقبال ماه مبارك رمضان مىروند. مردم برخى نواحى روز آخر ماه شعبان را به‌عنوان پيشواز روزه مىگيرند.
در روزهاى آخر شعبان مساجد را گردگيرى كرده و سيستم گرمايى و سرمايى آن را آماده و تعمير مىکنند و مساجد را براى مراسم ماه رمضان مهيا مىکنند.
همچنين مردم همه روستا و محله با مراجعه با سازمان تبليغات اسلامى تقاضاى روحانى می‌کنند و سازمان نيز يك روحانى دراختيار آنها قرار مىدهد كه در طول ماه مبارك از بيانات او استفاده كرده و پاسخگوى مسائل شرعى آنها باشد.
در مساجد اين استان در طول ماه مبارك رمضان نمازظهر و عصر و مغرب و عشاء به‌صورت جماعت اقامه و مراسم سخنرانى بعد از نماز مغرب و عشاء در مسجد برگزار مىشود.
لازم به‌ذكر است كه مردم پس از افطار کردن براى اقامه نماز به‌مسجد مىآيند و حدود سه الى چهار ساعت را در مسجد خواهند بود و پس از مراسم سخنرانى به‌منازل مراجعت کرده و خود را آماده براى سحر مىکنند.
براى بيدارشدن هنگام سحر اكثرا از ساعت استفاده مىكنند و ضمن سحرى‌خوردن به دعاى سحر كه از تلويزيون يا راديو پخش مىشود، گوش مىدهند. پس از صرف سحرى و اقامه نماز صبح مدت كوتاهى را استراحت مىکنند و سپس به‌دنبال كسب‌وکار و فعاليت روزانه خود مىروند و هنگام ظهر جهت اقامه نماز به مساجد روى مىآورند. برخى نيز ساعتى قبل از اقامه نماز ظهر به مسجد مىآيند و به تلاوت قرآن مشغول مىشوند.
پس از اقامه نماز نيز در برخى مساجد جلسه قرائت قرآن برپا مىشود و عدهاى در اين جلسات شركت مىكنند و برخى نيز به‌منازل جهت استراحت مىروند.
هنگام اذان مغرب اكثر افراد در منزل بوده و بر سر سفره افطارى حاضر مىشوند. در برخى نقاط بعد از نماز مغرب و عشاء افطار مىکنند.
معمولا مردم روزه خود را با خرما باز كرده و پس از آن سوپ يا آش و مقدارى نان و پنير مىخورند و با فاصله زمانى كوتاهى بر سر سفره شام مىنشينند و شام مىخورند. هنگام افطار روحانى را به همراه عدهاى از اقوام دعوت مىکنند.
در شب نيمه ماه مبارك كه مصادف با ولادت
حضرت‌امام‌حسن‌مجتبى(عليهالسلام) است، در مساجد مختلف استان مراسم جشن و سرور برپا مىشود و بين مردم شيرينى توزيع مىشود و سپس روحانى درباره زندگى امام‌حسن(عليهالسلام) صحبت مىکند.
در شبهاى قدر كه مصادف با ضربت‌خوردن و شهادت اميرالمؤمنين(عليهالسلام) است، مردم پس از صرف افطارى به‌مساجد مىروند و پس از اقامه نماز مغرب و عشاء به عزادارى و نوحه‌خوانى مشغول مىشوند. سپس به سخنان روحانى گوش فرامىدهند و پس از آن دعاى جوشن‌كبير و زيارت عاشورا يا وارث را قرائت مىکنند و مدتى نيز به اقامه نماز قضا به‌صورت جماعت مىپردازند و در پايان نيز قرآن به‌سر مىگيرند و مسجد شور و حال وصف‌ناپذيرى به خود مىگيرد.
هركسى با نداى يارب يارب خود، به درگاه خداوند توبه و استغفار می‌کند و با پايان يافتن مراسم به‌سرگيرى قرآن، مراسم احياء نيز خاتمه مىيابد و همگان براى تهيه و صرف سحرى به منازل مراجعت مىکنند. در روز 21 ماه رمضان نيز هياتهاى عزادارى در سراسر استان به‌حركت درآمده و در غم شهادت اميرالمؤمنين در حالى كه لباس‌سياه بر تن دارند به عزادارى پرداخته و بر سر و سينه مىزنند. در روز آخر ماه رمضان نيز هر كسى سعى دارد كه ماه را رؤيت کند و اگر كسى موفق به رؤيت هلال ماه نشد با گوش‌دادن به راديو و تلويزيون به انتظار اعلام عيد از سوى اين رسانهها مىنشيند و همين كه تلويزيون يا راديو پيام دفتر رهبرى را قرائت کرد و از رؤيت هلال ماه خبر داد، هركسى به اطرافيانش تبريك مىگويد و به توزيع شيرينى مىپردازند و خود را براى عيد فطر و اقامه نماز آماده مىكنند.