وین- آرمین منتظری | ضرب الاجل مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه 1+5 در مقابل چشم خبرنگاران مستقر در مقابل هتل محل مذاکرات هسته‌ای به پایان رسید. اما گویی اتفاق خاصی رخ نداده است و مذاکرات در آرامش ادامه دارد حتی اگر ضرب‌الاجل نقض شده باشد. تا بدینجای کار هیچ نشانه‌ای از اتمسفر منفی در مذاکرات هسته‌ای دیده نمی‌شود. اتفاقا روند مذاکرات و رخدادهای روز گذشته بیانگر جو مثبت مذاکرات و عزم طرفین برای دستیابی به توافق نهایی است. روز گذشته نیز محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران به همراه حسن فریدون، دستیار ویژه رئیس جمهوری و علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی وارد هتل محل مذاکرات شد و بدون فوت وقت دیدارها آغاز شد. حضور علی اکبر صالحی به عنوان یکی از اعضای مذاکره کننده هسته‌ای که مسلط بر مسائل فنی است، خون تازه‌ای به مذاکرات تزریق کرده است. برخی تحلیلگران این نکته را مطرح کرده اند که حضور جان کری با عصا در مذاکرات و همینطور حضور صالحی در وین بعد از عمل جراحی‌ای که در تهران داشت، می‌تواند نشان دهنده این مسأله باشد که مذاکرات برای رسیدن به توافق قطعی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و طرفین از تمام ظرفیت‌های خود برای تسریع مذاکرات استفاده می‌کنند و در این مسیر کسالت نمی‌شناسند. کمااینکه بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز علت حضور صالحی در وین سرعت بخشیدن به روند مذاکرات عنوان کرده است. پیش از این نیز صالحی در مذاکرات لوزان در جمع تیم هسته‌ای حاضر شده بود و مذاکرات مهمی را با ارنست مونیز، وزیر انرژی آمریکا انجام داده بود. حتی برخی از تحلیلگران بر این عقیده اند که مذاکرات صالحی و مونیز در لوزان، نقش بسیار مهمی در حاصل شدن تفاهم لوزان داشته است. علاوه بر این حضور حسین فریدون به همراه تیم مذاکره کننده با توجه به ارتباط او با رئیس‌جمهور حسن روحانی نشان از این دارد که قرار است تصمیمات مهمی اتخاذ شود. به طور کلی و با توجه به آنچه که ذکر شد ایران کاملا آماده و مهیا برای توافق است.
اگرچه هنوز هیچ کس به طور دقیق نمی‌داند مذاکرات تا چند روز ادامه خواهد یافت و توافق هسته‌ای چه زمانی حاصل خواهد شد اما یک مسأله کاملا مشهود است و آن اینکه هیچ کسی بد‌بین نیست. یکی از مقامات آمریکایی نزدیک به تیم مذاکره کننده آمریکا که نخواسته نامش فاش شود به خبرنگاران گفته است که «ایران و آمریکا به خوبی می دانند که این دور از مذاکرات بسیار اهمیت دارد و اطمینان داریم که دستیابی به توافق در این دور از مذاکرات کاملا ممکن است». او البته از برخی اختلافات نیز سخن به میان آورد و گفت:« هنوز نمی دانیم که آیا قادر به حل و فصل این اختلافات خواهیم بود یا خیر. ما می خواهیم که اینطور شود و امیدواریم که اینطور شود اما نمی دانیم این مهم رخ خواهد داد یا خیر».
دیدارهای روز گذشته در هتل کوبورگ
روز گذشته پس از ورود ظریف به هتل کوبورگ وین، بلافاصله دیدار دو جانبه جواد و ظریف و جان کری بدون حضور هیچ یک از اعضای تیم هسته ای برگزار شد. پس از این دیدار بود که جان کری در سخنانی کوتاه، دیدار با کری و مذاکره با او را «دلگرم‌کننده» توصیف کرد. ظریف هم پس از این دیدار گفت:«ما اینجا هستیم که به توافق برسیم و فکر می‌کنم که می‌توانیم». ظریف همچنین در پاسخ به این سوال که آیا رفتنش به ایران برای دریافت اختیار بوده است یا خیر، گفت: «من اختیار مذاکره برای توافق را داشته‌ام». ظریف سپس با سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه و فرانک والتراشتاین مایر، وزیر امورخارجه آلمان و یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیدار کرد. تا لحظه تنظیم این گزارش، فلیپ هاموند وزیر امورخارجه انگلیس هنوز وارد هتل محل مذاکرات نشده بود. شاید رخدادهای مربوط به ترور 30 تبعه انگلیسی در سواحل تونس، مشغله هایی برای هاموند در پی داشته است.
وزیر امورخارجه ایران در بدو ورود به فرودگاه وین نیز با حساس توصیف کردن این مرحله از مذاکرات گفت« ایران تنها توافقی را می‌پذیرد که عادلانه، متوازن و براساس عزم ملی و حقوق مردم ایران باشد» ظریف از حضور علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی در این دور از مذاکرات به عنوان یک فرصت یاد کرده و گفت:«حضور جناب دکتر صالحی به ما دراین زمینه کمک می کند . از این که بعد از یک دوره طولانی نقاهت، سلامتی خود را به دست آوردند ، بسیار خوشحالم. ایشان می‌توانند در بسیاری موارد راه گشا باشند. رئیس تیم مذاکره‌کننده ایران گفت: آن چه بیش از هرچیز نیاز است در واقع اراده سیاسی طرف مقابل است که کار را برای رسیدن به یک سرانجام قابل قبول و پایدار آسان می‌کند.
ظریف تاکید کرد: مردم ایران تنها توافقی را خواهند پذیرفت که عادلانه، متوازن و بر اساس عزت ملی و حقوق ملت باشد. فکر می‌کنم این واقعیت را طرف مقابل هم درک کرده که بدون یک توافق خوب و بدون شناسایی حقوق مردم ایران رسیدن به یک توافق دراز مدت امکان پذیر نیست . وی در پاسخ به این سوال که با توجه به زیاده خواهی‌های روز افزون غربی ها فکر می‌کنید تا چه حد می‌توان به دسترسی به توافق جامع امیدوار بود ، گفت: ما همیشه گفتیم که مواضع مذاکراتی باید بر اساس یک توازن منطقی باشد. همه مسئولان ایران گفته اند که آماده یک مذاکره و داد و ستد معقول و منطقی هستند. وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری هم به همین نکته اشاره کردند . بر همین اساس اگر توافقی قرار است صورت بگیرد باید هم بر اساس مواردی باشد که طرف غربی می‌پذیرد و هم مواردی باشد که ما می پذیریم. من فکر می‌کنم باید مبنای آن توافق لوزان باشد. در این صورت امکان رسیدن به راه حل وجود دارد . ظریف در پاسخ به سوالی درباره محورهای مورد اختلاف گفت: یک متن مذاکراتی به نتیجه نمی‌رسد مگر اینکه همه مواردش مورد بررسی قرار بگیرد و ما باید این مرحله را طی کنیم.
مشکلات پیش روی مذاکرات
اگرچه مذاکره کنندگان هسته‌ای در دور پیشین به تفاهماتی در لوزان سوئیس رسیدند، اما این تفاهم مانع از بروز اختلافات نشده است. به نظر می‌رسد در حال حاضر موضوعات اساسی اختلافی درباره زمان و نحوه برداشته شدن تحریم‌ها و هماهنگی آن با اجرای تعهدات از سوی ایران، موضوع نحوه بازرسی‌ها و حل موضوعات مربوط به گذشته برنامه هسته‌ای ایران از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد. اگرچه ایران در خصوص مشکلات در بعضی موارد تحت فشار قرار دارد اما طرف آمریکایی هم فشارهایی را متحمل می‌شود. اما یک نکته دیگر هم در این میان وجود دارد که هر دو طرف مذاکرات را تحت فشار قرار می دهد و به نظر می رسد که در این خصوص طرفین باید با همفکری، از این مشکل عبور کنند و آن مهلت ارائه توافق به کنگره آمریکا است. اگر طرفین نتوانند در طی روزهای باقی مانده تا قبل از نهم جولای توافق را نهایی کنند، فرصت ارائه توافق به کنگره آمریکا توسط کاخ سفید پایان یافته و کنگره به جای 52 روز 85 روز فرصت خواهد داشت تا هر کاری برای از میان بردن توافق بکند. قرار دادن فرصت بیشتر در اختیار کنگره مسأله‌ای است که نه ایران خواهان آن است نه آمریکا. چه اینکه با توجه به ترکیب کنگره آمریکا که اکثریت آن در اختیار جمهوریخواهان تندرو است، فرصت هر چقدر بیشتر شود، دست مخالفان توافق در کنگره برای لابی کردن و دور زدن حق وتو اوباما بیشتر خواهد بود. بنابراین توافق باید به گونه ای باشد و زمانی به‌دست آید که از گزند مخالفان تندرو در آمریکا در امان بماند. به نظر می‌رسد که هم تیم آمریکا و هم تیم هسته‌ای ایران به این مهم کاملا واقفند و از این جهت است که هیچ سخنی از تمدید بلند مدت مذاکرات درمیان نیست و طرفین تنها از تمدید چند روزه مذاکرات سخن به میان می آورند. اینجا در وین نیز اکثر تحلیلگران و خبرنگاران بر این عقیده اند که احتمال به دست آمدن توافق طی روزهای آینده و قبل از نهم جولای بسیار زیاد است. مشکل دیگری که به نظر می رسد طرفین با آن مواجه هستند بازه زمانی اجرای تعهدات ایران و لغو تحریم ها است. برخی رسانه های غربی از روز نخست مذاکرات با نقل قول سخنان مقام معظم رهبری تلاش کردند اینطور القا کنند که سخنان ایشان در خصوص همزمانی لغو تحریم‌ها با به‌دست آمدن توافق، مشکلی اساسی پیش پای مذاکره‌کنندگان قرار داده است. در حالی‌که این رسانه ها سخنان ایشان را به گونه‌ای تحریف کرده اند. مقام معظم رهبری اعلام کردند که زمان اجرائیات تعهدات از سوی ایران باید با زمان اجرائیات لغو تحریم ها از سوی غرب یکی باشد. مشکل اما اینجا است که زمان اجرائیات لغو تحریم‌ها با زمان اجرائیات تعهدات ایران همخوانی ندارد. چراکه برای مثال برداشتن سانتریفیوژها از تاسیسات هسته ای ایران زمان بر است اما تحریم ها را می‌توان با یک مصوبه و یا دستور رئیس جمهور آمریکا و یا قطعنامه شورای امنیت لغو کرد. این مسأله‌ای است که تیم های مذاکره‌کننده در وین مشغول مذاکره درباره آن و یافتن راه حلی برایش هستند. البته در این خصوص مذاکرات فشرده ای در حال حاضر در وین در جریان است و برخی منابع نزدیک به تیم هسته‌ای ایران از آماده شدن جدول زمانی برای این مسئله خبر می‌دهند و می‌گویند که طرفین درباره جزئیات این جدول در حال مذاکره هستند. نکته دیگری که ممکن است ابهاماتی ایجاد کند انتشار این خبر است که توافق هسته ای در صورت حاصل شدن، امضا نخواهد شد. طرفین بر روی این اصل توافق کرده اند که توافق را امضا نخواهند کرد چون به محض امضا شدن تعهداتی متوجه طرفین خواهد شد، این در حالی است که این توافق قرار است از فیلتر کنگره رد شود. بنابراین طرفین مایل نیستند پیش از رد شدن توافق از فیلتر کنگره امضایی پای آن داشته باشند. علاوه بر این متن توافق در صورت حاصل شدن اعلام خواهد شد و این خود نوعی تعهد سیاسی برای طرفین برای اجرای آن ایجاد می‌کند. مشکل دیگری که پیش پای مذاکره‌کنندگان است نحوه بازرسی از تاسیسات ایران و حل موضوع مربوط به فعالیت‌های ادعایی هسته‌ای نظامی ایران است. در این خصوص اینجا در وین هنوز هیچ خبری به گوش نرسیده است و به نظر می‌رسد که این مسأله باید در نشستی که یوکیا آمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی با طرف های مذاکره‌کننده خواهد داشت، مورد بررسی قرار گیرد. شاید از همین جهت بوده است که علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز به همراه ظریف به وین آمده است.
به رغم وجود تمامی این موانع، فضای مذاکرات برای اعلام توافق کاملا آماده است. سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه که روز گذشته به وین آمده و دیدارهایش را با مقامات کشورهای دیگر آغاز کرده است طی سخنانی توافق هسته‌ای را در دسترس توصیف کرده و گفته است که روند مذاکرات رو به جلو است و در مسیر درستی حرکت می‌کند و تنها مشکلاتی در خصوص برخی مسائل مربوط به نحوه اجرای تعهدات وجود دارد. همچنین روز گذشته اجرای تعهدات برنامه اقدام مشترک که سی ام ژوئن منقضی شده بود برای یک هفته تا هفتم جولای تمدید شد تا طرفین زمان داشته باشند برای دستیابی به توافق نهایی به مذاکراتشان ادامه دهند. این تاریخ به معنی تمدید مدت زمان مذاکرات نیست. چنانکه آلن ایر، سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا به «شهروند» گفته است که این تمدید تنها برای ایجاد شرایط مساعد برای ادامه مذاکرات بوده است و حتی ممکن است توافق تا قبل از تاریخ هفتم جولای به‌دست آید. همچنین اینجا در وین شایعاتی در خصوص تعیین روز نشست وزرای خارجه ایران و گروه 1+5 به گوش می‌رسد. برخی شایعات حاکی از معین شدن تاریخ پنجم جولای برای این نشست است. اما همه این اخبار تنها درحد شایعات باقی مانده و تا لحظه تنظیم این گزارش تائیدی از سوی هیچ کدام از طرف‌های مذاکره‌کننده نرسیده است. وزیران خارجه طرف‌های مذاکره کننده تنها در صورتی نشست وزیران را برگزار می‌کنند که قرار باشد توافقی حاصل شود. از سوی دیگر شنیده‌های خبرنگار «شهروند» حاکی از آن است که فرانک والتر اشتاین مایر قرار است در تاریخ هفتم جولای سفری به کوبا داشته باشد. این نخستین سفر اشتاین مایر به کوبا از سال 1959 است و بعید به نظر می‌رسد که این سفر لغو شود. شاید بتوان گفت که اگر قرار باشد توافقی در وین حاصل شود، تا قبل از سه شنبه هفته آینده، حاصل خواهد شد. همچنین سرگئی لاوروف وزیر امورخارجه روسیه نیز در تاریخ هفتم جولای باید میزبان اجلاس بریکس در مسکو باشد. بنابراین بعید نیست که توافق هسته ای تا قبل از تاریخ هفتم جولای حاصل شود. چراکه حضور این دو وزیر در مذاکرات برای تصمیم گیری در خصوص توافق ضروری است.
وزیرخارجه آلمان: پیشنهاد کردیم تمامی تحریم‌ها علیه ایران در مرحله اول تخفیف داده شود
وزیر امورخارجه آلمان روز گذشته در اظهاراتی عنوان کرد ایرانیان باید بتوانند به سرعت از منافع توافق جامع هسته‌ای بهره‌مند شوند.
«فرانک والتر اشتاین مایر» در گفت‌و‌گو با خبرگزاری ایرنا در برلین در خصوص اقدامات اتحادیه اروپا در جهت رسیدن به برنامه جامع مشترک (JCPOA) گفت «ما در لوزان به چارچوب توافقی تاریخی دست یافتیم و به این ترتیب توانستیم چیزی را ثابت کنیم که بسیاری نسبت به آن تردید داشتند: اینکه دست یافتن به توافقی ممکن است که طی آن ایران امکان یابد در راستای همگونی تکنولوژیک و اقتصادی خود از انرژی هسته‌ای به طور صلح آمیز استفاده کند و تحریم‌ها علیه ایران خاتمه یابد و همزمان با آن جامعه جهانی به صورت پایدار و قابل وارسی اطمینان یابد که ایران به سمت تولید سلاح های هسته‌ای نخواهد رفت».
وزیر خارجه آلمان در ادامه گفت «بنابراین اصول یک توافق جامع آماده است. من امیدوارم که این اصول را دیگر کسی مورد سوال قرار ندهد. اکنون مسأله این است که تعهدات متقابل با چنان جزئیاتی بر روی کاغذ آورده شود که هر 2 طرف اطمینان داشته باشند که متن محکم است و کشمکشی در مورد تفسیر آن وجود نخواهد داشت».
وزیر امور خارجه آلمان در خصوص چگونگی ایجاد اعتماد در طرف ایرانی گفت «ما پیشنهاد کردیم که درهمان اولین مرحله، تمامی تحریم‌های اقتصادی و مالی را تخفیف دهیم. این امر برای ایرانی‌ها بهبود بسیار سریع و قابل لمسی را، به ویژه در زمینه پرداخت‌ها و نرخ مبادله ارز به همراه خواهد داشت. کارشناسان تخمین می‌زنند که لغو تحریم‌ها به یک رشد اقتصادی 5 تا 7 درصدی و کاهش بیکاری تا میزان 3 درصد منجر خواهد شد. این امر مطابق است با ایجاد یک میلیون شغل جدید. به همین خاطر کارشناسان ما از زمان توافق لوزان با جدیت تلاش می‌کنند زمینه‌های لازم را برای این که ما در روز ایکس بتوانیم به تعهدات خود در موافقتنامه به موقع و بدون کم و کاست عمل کنیم، فراهم کنند».