| حجت‌الاسلام سيداحمد هاشمي‌نژاد |
آيات قرآني را از جانبي ديگر می‌توان به 2 دسته تقسيم کرد:
الف) مجموعه‌ای از آيات كه بدون شأن نزول بوده و نمي‌توان ميان آيه و شرايط خاص زماني و مكاني از لحاظ دليل نزول، انطباقي يافت و نزول اين آيات به منظور هدايت و رشد و تكامل مسلمانان بوده است. همچون آياتي كه درخصوص اصول اعتقادات، آيات قيامت، احوالات قبر، بهشت، جهنم، اخلاقيات، قصه‌هاي انبياء، فضايل امت‌هاي پيشين و امثالهم است. در همين راستا می‌توان به آياتي كه در مورد طاغوت و كفر آمده و جهت آگاهي مردم از كردار آن طاغوت‌ها و دوري جستن از آنان است اشاره کرد.
ب) آيه‌هاي نازل‌شده‌ای که با توجه به شرايط مختلف زماني و مكاني، شرايط اجتماعي و سياسي همچنين فرهنگي قابل اجرا و مفيدند. اگر چه هر يك از آيات در شرايط خاصي نازل شده‌اند اما همان‌گونه كه ذكر شد مفيد براي اعصار و دوره‌هاي ديگر تاريخي بوده و هست در مقام مثال ذكر 2 مورد بجاست:
1- منافقين براي داشتن پناهگاه و محلي براي طرح‌ريزي توطئه‌هايشان در مقابل اولين مسجد (قبا) كه توسط پيامبر و مسلمين ساخته شده بود مسجد ضرار را ساختند و هدف از ساخت آن ايجاد تفرقه و ضربه زدن به وحدت مسلمانان و پيامبر اسلام حضرت محمد(ص) بود. منافقين مسجد، محل عبادت، جايگاه دين را انتخاب كردند تا تحت لواي دين بتوانند به اسلام ضربه اساسي را وارد بسازند. در اين شرايط آيه‌ای نازل و چون گذشته توطئه‌ها نقش بر آب شد. شأن نزول آيه به تخريب مسجد می‌پرداخت و به دستور پيامبر همين‌طور هم شد و مسجد تخريب و تبديل به زباله‌دان شد. در اينجا ذكر اين مطلب بجاست كه هر جا به‌عنوان مركز توطئه عليه اسلام و مسلمين باشد از ميان برداشته شده و توطئه‌گران سركوب می‌شوند. حتي مسجد كه خانه خداست اگر مركز و پايگاه از خدا بي‌خبران شد خانه شيطان است و بايسته است تخريبش و اين حادثه تاريخي امكان جوسازي آينده منافقين در بسياري موارد را خنثي می‌کند.
2- در قضيه بيماري امام حسن(ع) و
امام حسين(ع)، اميرالمومنين و حضرت فاطمه زهرا(س) نذر كردند در صورت بهبودي آن دو فرزند بزرگوار از بيماري‌شان 3 روز، روزه بگيرند. با تحقق سلامتي نوباوگان‌شان به وعده‌ای كه كرده بودند جامه عمل پوشاندند و پيمان به جا آورده و 3 روز را روزه گرفتند كه در نخستين روز به هنگام غروب هنگام افطار يتيمي تقاضاي طعام از ايشان کرد كه افطار خود را به او دادند. بخشندگان، علي(ع) و فاطمه(س) بودند يكي شيرمرد، اسوه بزرگ مردان تاريخ و آن ديگري الگوي هر زن چه از باب عفت و چه شجاعت، پس به حكم وظيفه بود اين ايثار. غروب دوم از راه می‌‌‌‌‌‌‌رسد، نيازمندي به هنگام اذان به در می‌كوبد. درِ خانه و درِ نياز در يك دق‌الباب. خانه علي(ع) است، حاشا سائلي بي‌جواب بازگردد. اين هم تكليف دومين افطار و چون زمان با ايستایي بيگانه است پس در عبورش از سومين غروب از روزهاي روزه‌داري، قوت اسيري گرسنه و بي‌رمق تأمين می‌شود. از خانه علي از افطار علي و فاطمه. اين دو بزرگوار كه واژه ايثار را به جامعه آموختند املاي نويني براي گذشت در فرهنگ انسانيت معرفي كردند. درخصوص همين قضيه آيه‌ای نازل شد و تعميم آن به عصر‌ها و دوره‌هاي بعد به ما، جمع حاضر و حتي آيندگان می‌گويند ايثار را از مولاي متقيان علي(ع) و قناعت و بردباري را از سرور زنان عالم فاطمه زهرا(س) بايد آموخت.
3- آن كه بر سر نماز، رسالت نمازگزار بودن را عمل می‌كند، آن كه واژه نماز را با ذره ذره وجودش درك می‌كند، تعلقات را از ياد می‌برد. سكوت را می‌شكند، اخلاص نماز را جامه زلالي می‌پوشد و هنگام ذكر حق گفتن، اشاره به بيرون كردن انگشتر خود می‌كند براي نيازمند. پس آيه «انما وليكم الله و رسول» نازل می‌شود و شأن نزول اختصاصا علي(ع) را منظور دارد و در شأن علي(ع) نازل می‌شود.
آيات منزه و پاك الهي قابل فهم و درك است اما در بعضي مواقع بدون دانستن شأن نزول آنان فهم آيات محال خواهد بود يا در راه دانستن، ابهاماتي رخ می‌دهد كه اگر مسير درك صحيح طي نشود دانسته‌ها همراه با خطا و اشتباه خواهد بود.