| حجتالاسلام سيداحمد هاشمينژاد |
پيش از پرداختن به وجه تمايز ميان آيات مكي و مدني نخست تعريفي از آنان داشته باشيم. آيات مكي به آياتي گفته ميشود كه قبل از هجرت پيامبر(ص) در مكه به آن حضرت نازل شده باشد و آيات مدني به آن دسته از آيات اطلاق ميشود كه محل نزولشان مدينه بوده و زمان نزول بعد از هجرت پيامبر از مكه به مدينه بوده است. حال ميپردازيم به اينكه چگونه ميتوان بين اين دو دسته، آيات مكي را از مدني تشخيص داد بدون اينكه از قبل متوجه مكان نزول آيات باشيم. اين تشخيص و تميز برعهده اهل فن و علماي بزرگ علوم قرآني است و از قول آنان معيارهاي اصلي و اساسي در شناخت اين آيات را ذكر ميكنيم.
معيارهاي اصلي و محوري در شناخت آيات مكي
الف) آياتي كه موضوع بحث آن مبارزه با مشركين است و دعوت مردم به عبوديت پروردگار متعال، در مكه نازل شده و اين بهواسطه موقعيت مكه و شروع بعثت پيامبر و شرايط خاص كه بر مكه حاكم بوده است.
ب) آياتي كه در آن سخن از بت پرستي است همچون سوره قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرونَ، لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ
ج) درخصوص معاد و منكرين آن، در بسياري از آيات سخن به ميان آمده است و مطرح كردن موضوع معاد با توجه به گذشته مردم مكه و ظهور اسلام و نحوه دعوت به دين و بسياري دلايل ديگر يكي از مهمترين موضوعات بوده است.
د) آياتي كه درخصوص معجزه بودن قرآن و آوردن دليل بر حقانيت دعوت آمده جملگي در مكه نازل شده است، زيرا در اوان ظهور اين دين آسماني، بسياري از كافران براي رد اسلام افرادي را براي تحكيم موقعيت خود نزد پيامبر فرستاده و از پيامبر تقاضاي آوردن معجزه ميكردند و اين درخواستها در شرايطي كه دين روزهاي اوليه تولدش را ميگذراند، طبيعي بود. پس از هجرت به مدينه ديگر افكار مردم حول داعيه حق يا ناحق بودن اسلام نميگشته و موضوعات ديگر انگيزه ميشد تا مسائلي را با پيامبر مطرح كنند كه به جاي خود ذكر ميشود.
ه) آياتي كه بحث از اصول اخلاقي دارد. هر مكتب و ديني در نخستين روزهاي ظهور، جهانبيني و نوع نگرش به دنياي اطراف را از ديد مكتبش مطرح ميسازد. در مقام مثال مسيحيت و ظهور حركت مسيح(ع) با توجه به شرايط محيطي و زماني ايشان ظهور يافت و مردم را با خط فكري كه نشأت گرفته از وحي خدا بود آشنا ساخت. زماني با رفتار اجتماعي خود يا نهي رفتار و كردار ديگران، تشويق و تنبيه و در جايي به صورت جامع در كتاب انجيل. دين مبين اسلام هم به شكل منبسطتر و جامعتري اصول و ايدئولوژي اسلامي را بيان کرده است. حال بيان اين طرز نگرش ميبايست با پايهريزي دين در سرزمين عربستان و مهد اسلام(مكه) توأماً صورت گرفته باشد. پس در نهايت آياتي كه درخصوص اصول و موازين اخلاقي بحث دارد در مكه نازل شده است.