زهرا نجفی| هم‌اکنون جهان موسیقی کلاسیک با‌ آهنگسازان ایرانی غریبه است چرا که آنها هرگز فرصتی پیدا نکرده‌اند تا خودشان و آثارشان را به جهانیان معرفی کنند. از این نظر موسیقی سنتی وضع بهتری دارد. هرچند که پیش از این هم جهانیان با برخی از آثار برجسته موسیقی کلاسیک ایرانی آشنایی داشتند؛ اما اتفاقی که پیش رو است قطعا جهان موسیقی را با شگفتی روبه‌رو خواهد کرد چراکه جهان موسیقی که تاکنون از آهنگسازان ایرانی و آثارشان غافل مانده بود حالا به همت علی رهبری قرار است به یک‌باره با آثار 64 آهنگساز ایرانی آشنا شود. اتفاقی که می‌تواند سروصدای زیادی کند تا حدی که به قول رهبری مجله گرامافون لندن نیز به‌زودی پیرامون آن صحبت خواهد کرد. البته این اتفاق وجه دیگری هم دارد؛ پیش از این‌ هیچ همتی برای ضبط و ثبت تاریخ شنیداری موسیقی کلاسیک ایرانی صورت نگرفته بود و نه‌تنها جهانیان، بلکه آیندگان نیز قرار نبود چیزی از این نوع موسیقی ایرانی به یادگار داشته باشند، به همین دلیل است که این اتفاق، مهم‌ترین اتفاق 80‌سال اخیر تاریخ ارکستر سمفونیک تهران و موسیقی کلاسیک ایران است. در این گزارش با چند آهنگساز برجسته که نام‌شان در فهرست این 64 آهنگساز بود درباره ابعاد متفاوت این اتفاق صحبت کردیم.
علی رهبری جهانیان را شگفت‌زده خواهد کرد
ماجرا از روزی آغاز شد که علی رهبری، آهنگسازی که به تازگی برای گرم کردن دوباره ارکستر سمفونیک تهران به ایران بازگشته بود، گفت: «فوتبال ایران در دنیا هیچ‌وقت اول نمی‌شود، سینما هم با وجود تمام تلاش‌هایی که انجام می‌دهد می‌دانیم اول نمی‌شود اما من مطمئنم که ارکستر سمفونیک تهران به قدری دارای تکنیک و کیفیت است که می‌تواند در بهترین و معتبرترین تالارهای دنیا برنامه اجرا کند.» بعد از آن بود که او برای اثبات این حرف از اعتبارش استفاده کرد و به «کلاس‌هایمان» رئیس کمپانی معتبر «ناکسوس» (یکی از بزرگترین ‌شرکت‌های پخش‌ موسیقی در آلمان) نامه‌ای فرستاد و از او درخواست کرد تا قطعات آهنگسازان ایرانی را در بازار بین‌المللی منتشر کند. این کمپانی نیز با پذیرفتن نامه رهبر ارکستر سمفونیک تهران مقرر کرد، سالانه بین 3 تا 4 آلبوم از آثار آهنگسازان ایرانی را منتشر کند. البته این اتفاق به همین سادگی‌ها هم نیفتاد، درواقع نوازندگان ارکستر سمفونیک تهران به رهبری علی رهبری، سمفونی 9 دوژاک را به صورت حرفه‌ای نواختند و ضبط کردند و برای موسسه ناکسوس فرستاند. به گفته رهبری، 10 ساعت بعد آنها پیغام دادند که این اثر را پذیرفته‌اند و علاوه بر قبول پخش جهانی آثار آهنگسازان ایرانی از آنها خواستند تا لیست 10 آهنگسازی که در نظر دارند به‌زودی قطعات‌شان را ضبط کنند، در اختیارشان بگذارند، به همین دلیل بود که هفته گذشته قرعه‌کشی نام و نوبت آهنگسازان ایرانی برای ضبط قطعاتشان توسط ارکستر سمفونیک تهران در حاشیه تمرین ارکستر سمفونیک تهران با حضور نوازندگان ارکستر و خوانندگان کر انجام شد. پس از آن هم نام 64 آهنگساز مورد نظر به ترتیب درآمدن نام‌شان در این قرعه‌کشی اعلام شد. البته ‌علی‌ رهبری بعد از آن عنوان کرد که اگر نام هنرمندی در لیست مذکور نیست، جای نگرانی وجود ندارد چرا که قرعه‌کشی دیگری نیز بعدا انجام خواهد شد.
برای اولین‌بار تاریخ شنیداری موسیقی ایرانی ضبط و منتشر خواهد شد
بردیا کیارس، آهنگساز و رهبر ارکستر این اتفاق را بهترین اتفاق در تاریخ موسیقی ایرانی می‌داند، او در گفت‌وگو با «شهروند» در این‌باره می‌گوید: «خصوصا که قرار است یک کمپانی بین‌المللی مجموعه‌ای از هر آهنگساز ایرانی را منتشر کند و همین موضوع به شناخته‌تر شدن آهنگسازان ایرانی بیشتر کمک می‌کند.» تاکنون چنین اتفاقی با این ویژ‌گی‌ها در موسیقی کلاسیک ایران  نیفتاده بود. اینها را کیارس می‌گوید و اشاره می‌کند که «ناکسوس یکی از بهترین کمپانی‌های اروپایی در زمینه منتشر کردن‌ آثار موسیقی است.» کامبیز روشن‌روان، آهنگساز و مدرس برجسته موسیقی هم درباره جایگاه این اتفاق در موسیقی ایرانی توضیح می‌دهد: «ضبط آثار موسیقی آهنگسازان یکی از بهترین کارهایی است که می‌توانست برای موسیقی و موسیقیدانان ایرانی بیفتد. هیچ‌گاه آثار آهنگسازان ایرانی به این صورت ضبط نشده یا در مقیاس بین‌المللی عرضه نشده بود.» او معقتد است آهنگسازان ایرانی همیشه از اجرای آثارشان کنار بودند و بسیاری از آنها هم در داخل کشور و هم در خارج از کشور ناشناخته مانده‌اند: «ضبط و منتشر کردن این آثار موثرترین و بهترین راه معرفی موسیقی ایرانی است. در کنار این بخشی از تاریخ موسیقی ایرانی هم ضبط خواهد شد. متاسفانه درحال حاضر آهنگسازان برجسته ایرانی که در بین ما نیستند؛ اما آثار بسیار ارزشمندی دارند که هیچ‌وقت به این شکل عرضه نشده است.» به گفته روشن‌روان حالا نسل جوان آهنگساز امیدی برای قطعاتی که می‌نویسند، پیدا خواهند کرد، امیدی برای اجرا و منتشر شدن این آثار. فردین خلعتبری، آهنگساز ایرانی است که از ماجرای انتخاب شدنش در این لیست خبری ندارد. البته او تنها آهنگسازی نیست که از این ماجرا مطلع نیست. هوشنگ کامکار و لوریس چکناواریان، دیگر آهنگسازانی هستند که از این ماجرا خبر ندارند و به همین دلیل صحبت‌کردن درباره این اتفاق را به زمان دیگری موکول می‌کنند. اما خلعتبری که با شنیدن این خبر متعجب شده‌، می‌پرسد: «چه جالب! بالاخره مرا به‌عنوان آهنگساز شناختند!» بعد از آن ادامه می‌دهد «شنیده بودم که قرار است آثار آهنگسازان ایرانی منتشر شود با این حال خبر ندارم که شکل آن چگونه است یا هدف از آن چیست. راستش اصلا نمی‌دانستم‌ آقای رهبری مرا می‌شناسد. ما با هم ملاقات حضوری نداشته‌ایم و فقط گاهی در رویدادهای عمومی همدیگر را دیده‌ایم.» با این حال او اذعان دارد چنین اتفاقی به نفع موسیقی ایرانی است، چرا که بیان می‌کند: «هر اتفاقی که باعث شود تا موسیقی چند صدایی ایرانی شنیده شود، نیکوست.» در زمینه موسیقی سنتی فعالیت‌هایی پیش از این صورت گرفته و اروپا شناخت نسبی از این نوع موسیقی ما دارد. اما درخصوص موسیقی چند صدایی یا تاریخچه آن کار مدونی تاکنون صورت نگرفته است. درواقع آثار آهنگسازان ما کمتر به ضبط و معرفی رسیده‌اند.»
دنیای موسیقی با فرهنگ موسیقی ایرانی غریبه است
کیارس که تأکید دارد همه این اتفاقات به خاطر علی رهبری، اعتبار او و زحمت نوازندگان ارکستر سمفونیک تهران درحال رخ‌دادن است، درباره اثرات این اتفاق و سطح آثار آهنگسازان می‌گوید: «واقعیت این است که وقتی آهنگسازی وارد رقابت در بازار بین‌المللی می‌شود، شانس‌های بیشتری برایش اتفاق می‌افتد و نگاه‌های بیشتری را به خودش جلب می‌کند.» روشن‌روان هم با این حرف موافق است و بیان می‌کند: «این اتفاق موفقیت زیادی در پی خواهد داشت. اصولا دنیای موسیقی با فرهنگ موسیقی ایرانی غریبه است. آنها به‌زودی با هنرمندانی آشنا می‌شوند که تاکنون اسم‌شان را هم نشنیده‌اند. آثاری را می‌شنوند که رنگ‌و‌بوی متفاوتی دارد. به اعتقاد من این اتفاق تأثیر بسزایی خواهد داشت و علاقه‌مندان به موسیقی در خارج از کشور را با آثار متفاوتی روبه‌رو خواهد کرد.» اما فردین خلعتبری تأکید زیادی بررویکرد ضبط قطعات آهنگسازان ایرانی دارد. او هم می‌داند که این اتفاق روی کیفیت موسیقی ایرانی تأثیر می‌گذارد: «به نظرم در موسیقی ایرانی محوریت شعر خیلی مهم است اما برای معرفی موسیقی یک کشور شعر می‌تواند مانع ارتباط برقرار کردن باشد چراکه غیرفارسی‌زبانان نمی‌توانند متوجه آن شوند. اگر این آثار فقط بر جنبه موسیقی‌سازی باشند، تأثیر بهتری بر جای می‌گذارند.» به نظر خلعتبری اگر این قطعات به درستی انتخاب شوند و اصیل باشند (نه کپی یا شبیه به دیگر آثار خارجی)، می‌توانند در دنیا مخاطبان خودشان را داشته باشند. هوشنگ کامکار، ارسلان کامکار، همایون رحیمیان، امیر اسلامی، شهرام مظلومی، باربد بیات، امیر پورخلجی، کامبیز روشن‌روان، امیرآهنگ‌ هاشمی، محمدسعید شریفیان، سیدمهدی حسینی، امانوئل ملیک اصلانیان، پیمان سلطانی، علیرضا شیبانی، محمدتقی مسعودیه، هوشنگ استوار، وارطان ساهاکیان، محمدرضا تفضلی، آرش عباسی، محمد بیگلری، شیدا قراچه‌داغی، مهران روحانی، مجید انتظامی، رضا والی، علی‌اکبر قربانی، حسین دهلوی، حامد پورساعی، امین‌الله آندره حسین، شاهین فرهت، حمیدرضا دیبازر، حشمت سنجری، بهزاد عبدی، کاظم داودیان، محمدرضا درویشی، مصطفی کمال پورتراب، محمد حقگو، شریف لطفی، اسماعیل تهرانی، روبیک گریگوریان، علیرضا مشایخی، کیاوش صاحب‌نسق، محمدحسین حمیدی، احمد پژمان، مرتضی حنانه، شهرام توکلی، فرهاد برنجان، ثمین باغچه‌بان، بهزاد رنجبران، پرویز محمود، فردین خلعتبری، نادر مشایخی، سیاوش بیضایی، محمد میرزمانی، لوریس چکناواریان، بردیا کیارس، بابک بیات، حسن ریاحی، محمد سریر، شهرداد روحانی، حسین علیزاده، فریدون شهبازیان، تقی ضرابی، هرمز فرهت و فریدون ناصری 64 هنرمندی هستند که نام شان در لیست اولیه به چشم می‌خورد.