شهروند| مناقشه اتمی ایران و غرب موضوعی بود که در سال‌های اخیر به میزان و شدت تحریم‌های اقتصادی افزود؛ با این حال به‌نظر می‌رسد دیپلمات‌های دولت یازدهم درحال به پایان رساندن این مناقشه‌اند. مذاکرات هسته‌ای ایران و کشورهای موسوم به 1+5 همچنان درحال انجام است و اخبار مخابره شده از گوشه‌وکنار آن، گمانه موفقیت‌آمیز بودن آن را شدت بخشیده است.
در تهران اما پرسشی تکراری، البته در موقعیتی جدید، طرح شده است. رفع تحریم‌ها چه نسبتی با شرایط اقتصاد ایران خواهد داشت؟ در آخرین اظهارنظرها در این خصوص، مهرداد بذرپاش مانند دیگر نمایندگان اصولگرای مجلس شورای اسلامی از پیوندزدن اقتصاد و معیشت مردم با تحریم‌ها انتقاد کرده و می‌گوید: «با گره زدن مشکلات به تحریم‌های اقتصادی، به صورت عملی نظام اجرایی کشور غیرپاسخگو می‌شود؛ زیرا از هر مدیری درخصوص عملکرد ضعیفش بازخواست کنید، تحریم را مقصر جلوه می‌دهد.» محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام هم در همین موضوع معتقد است که «نباید از اثرات سازنده تحریم‌ها غافل شد». درمجموع، این نگاه‌ها در این ایام بیشتر از قبل رونمایی شده و تلاشی در جریان است که قصدش بی‌اهمیت نشان دادن تأثیر و نقش تحریم‌ها در اقتصاد ایران است. تلاشی که بیشتر از سوی برخی گروه‌های سیاسی در فضای رسانه‌ای انجام گرفته و درحالی‌که مذاکرات هسته‌ای به روزهای پایانی خود نزدیک شده بیشتر از قبل هم دنبال می‌شود و استدلال علمی هم برای آن مطرح نمی‌شود. فارغ از جنجال‌ها و موضع‌گیری‌های سیاسی، هستند برخی کارشناسان اقتصادی که صرفا نگاه درون‌نگر یا همان اقتصاد درون‌زا را قبول دارند و معتقدند راهکار حل تمام مسائل و مشکلات اقتصادی، تنها در داخل است. در این نگاه که بیشتر با دیدگاه‌های سیاسی خاصی دنبال می‌شود، نوعی تحریف و قلب واقعیت ایجاد شده است که در مقابل نگاه‌های دیگر ایستاده و هر استدلالی را به معنای وابستگی به غرب تعریف می‌کند! اما در مقابل این دیدگاه، کارشناسانی وجود دارند که اقتصاد را بدون تقسیم کار جهانی و ارتباط جهانی تعریف نمی‌کنند. این دیدگاه هم نگاه درون‌زا را تأیید می‌کند، اما تکیه به درون را، نافی نگاه به بیرون نمی‌دانند و مانند گروه اول تحریم‌ها را بی‌اثر و کم‌اهمیت جلوه نمی‌دهند. در این گروه، با تأکید بر اصلاحات ساختاری و مدیریتی داخلی، لزوم گسترش روابط اقتصادی جهانی دیده می‌شود و به‌عنوان مهم‌ترین ابزار توسعه اقتصادی بر آن تأکید دارند؛ چرا که اقتصاد در دنیای بدون مرز ارتباطات، با انتقال تکنولوژی و استفاده از ظرفیت‌های برتر اقتصادی معنی می‌یابد و براساس این دیدگاه، توسعه در این دنیا آسان‌تر و ممکن‌تر از اقتصاد‌هایی است که با دیوار بلند سیاسی‌کاری احاطه شده است. این گروه از اقتصاد‌دانان ضمن توجه به استقلال سیاسی و اقتصادی یک کشور، معتقدند گسترش روابط تجاری و اقتصادی نه‌تنها نافی استقلال یک کشور نیست، بلکه می‌تواند با گسترش بازارهای تولیدات داخلی اقتصاد این کشور‌ها را به سوی شکوفایی سوق دهد. نگاهی که بر توجه همزمان درون‌گرا و برون‌گرا در حوزه اقتصاد تأکید دارد. در ادامه «شهروند» تلاش کرده تا این دودیدگاه مختلف را درخصوص نقش تحریم‌ها در اقتصاد به نقد و بررسی بگذارد تا قضاوتی درست از حقایق این حوزه کسب شود. گفتار 3 کارشناس اقتصادی را در ادامه به صورت گزیده می‌خوانید.
هیچ کشوری نمی‌تواند ادعا کند خودم تولید می‌کنم و مصرف
درون‌گرایی هزینه اقتصاد را بالا می‌برد
غلامرضا سلامی عضو کانون حسابداران خبره
نگاه متفاوت سیاسی کشور‌ها و اختلاف‌نظر‌ها در میان آنها، حتی می‌تواند به جنگ ختم شود. تحریم‌های اقتصادی نیز بخشی از همین تخاصم‌های سیاسی است. فارغ از بحث درخصوص چیستی و چرایی تحریم‌ها، باید تأکید داشت که تحریم‌ها برای هر اقتصادی مخرب است و هیچ‌کسی نمی‌تواند ثابت کند که تحریم‌ها لطمه‌ای به اقتصاد وارد نمی‌کند. ممکن است برخی از سیاسیون بر این باور باشند که برای حفظ آرمان‌ها و باورهای سیاسی حتی می‌توان از توسعه اقتصادی یا شرایط ایده‌آل اقتصادی عبور کرد. جدای از این رویکرد باید تأکید داشت که تحریم برای هر کشوری آزاردهنده است؛ حتی روسیه با آن قدرت و عظمت اقتصادی از تحریم‌هایی که اخیرا علیه آن وضع شده، به شدت آسیب دیده است. تحریم‌های اقتصادی برای ایران بسیار شدید‌تر بوده است. به‌عنوان مثال برخی از تحریم‌های موجود، سوئیفت را هدف قرار داده است و امکان جابه‌جایی پول را در ساختار‌های مالی ایران به شدت محدود کرده است. باید توجه داشت که هیچ کشوری در هیچ کجای دنیا نمی‌تواند صرفا با درون‌گرایی مسائل اقتصادی خود را حل کند. در این شرایط هزینه‌های اقتصادی در این کشور‌ها به‌شدت بالا خواهد رفت. . باید توجه داشت که توسعه و رشد اقتصادی در گستره جهانی تعریف می‌شود و حجم بالایی از درآمد‌های اقتصادی کشور‌ها بر اثر تجارت‌های خارجی صورت می‌گیرد. در ایران نیز و در طول تاریخ شکل‌گیری دولت مدرن، بزرگترین منبع درآمد‌های اقتصادی، حاصل از فروش نفت بوده است. با این تفاسیر فروش نفت در بازارهای خارجی و گسترش روابط تجاری از مهم‌ترین شاهراه‌های درآمد‌های اقتصادی در ایران است. از طرفی بسیاری از مواد‌های اولیه و واسطه‌ای در کارخانه‌ها و بنگاه‌های اقتصادی در ایران از خارج کشور وارد می‌شود. با وجود یا عدم تحریم‌ها باید از وابستگی اقتصادی به کشور‌ها کاسته شود اما باید توجه داشت که وابستگی معنایی متفاوت از تعاملات و دادوستد‌های اقتصادی است. هیچ کشوری نمی‌تواند ادعا کند که خودم تولید می‌کنم و خودم مصرف خواهم کرد و درنتیجه به خودکفایی خواهم رسید. ممکن است این اتفاق رخ دهد اما هیچ نتیجه‌ای جز فقر را به بار نخواهد آورد. چنان که چین با همه بازارهای داخلی خود تنها زمانی توانست به رشد و توسعه اقتصادی برسد که ارتباطات تجاری و اقتصادی خود را گسترش دهد.
حل مشکل اقتصاد با نگاه درونی
بازار سوریه و عراق برای ایران مناسب است
داوود محمدی نماینده مجلس شورای اسلامی
هیچ‌گاه نمی‌توان گفت تحریم‌ها هیچ اثری بر اقتصاد کشور نداشته است و به‌طور قطع نمی‌توان این گزاره را صحیح دانست. اما با وجود تحریم‌ها، ظرفیت‌های زیادی در کشور وجود دارد که می‌توان به وسیله آنها از موانع ایجاد شده بر اثر تحریم‌ها عبور کرد. درواقع برای حل مشکلات اقتصادی باید نگاهی درونی داشت. با وجود داشته‌های فراوان این سرزمین می‌توان مشکلات اقتصادی موجود را برطرف کرد. وجود کم‌نظیر سرمایه‌های انسانی یکی از همین داشته‌ها است. علاوه بر این باید به منابع و ذخایر زیر زمین اشاره کرد. منابعی که تاکنون تنها 20درصد از ظرفیت آنها به بهره‌برداری رسیده است. همچنین در اقتصاد ایران بخش‌های زیادی وجود دارد که واجد مزیت‌های مناسبی هستند؛ در این بخش می‌توان به معادن موجود توجه بیشتری داشت. برای شکوفایی اقتصاد ایران با وجود تحریم‌ها، چند ضرورت وجود دارد. توجه و بالفعل کردن توانایی‌های بخش خصوصی و دیگر چابک‌سازی دولت است. در شرایط فعلی دولت به شدت کند و سنگین است و هزینه‌های جاری آن، فشار بالایی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. باز هم باید به تأثیر منفی تحریم‌ها و فشارها و تنگناهای آن اشاره داشت اما راهکارهای مختلفی برای برطرف‌کردن آنها وجود دارد. به‌عنوان مثال همچنان بازارهای مناسبی برای محصولات و تولیدات ایرانی وجود دارد؛ بازارهای خوب و مناسبی از قبیل سوریه و عراق جزو همین دسته هستند. نمی‌توان همه دنیا را در 1+5 خلاصه و محدود کرد و می‌توانیم با بسیاری از کشورهای دیگر در ارتباط باشیم، به‌طور قطع با برداشته شدن تحریم‌ها شرایط اقتصادی در ایران بهبود خواهد یافت اما نباید برداشته نشدن آن نیز به معنی وجود مسأله‌ای غیرقابل حل برای اقتصاد تصور شود. در مجموع باید بیش از هر موضوعی به مشکلات و مسائل داخلی در اقتصاد ایران توجه داشت زیرا راندمان کاری در ایران زیر یک ساعت و در بخش‌هایی زیر 20دقیقه است. تحریم‌ها از ابتدای انقلاب وجود داشته‌اند و در سال‌های اخیر شدت آنها بیشتر شده است. در این میان باید مسأله را این‌گونه مطرح کرد که آیا با برداشته شدن تحریم‌ها تمامی مشکلات اقتصاد ایران حل خواهد شد؟ برای حل این مشکلات درعین تنش‌زدایی از روابط بین‌المللی باید به بهبود ضریب بهره‌وری، بخش خصوصی و تولیدکنندگان داخلی اهمیت داد.
ارتباط با خارج‌اهمیت دارد
طرح موضوع «بی‌اثری تحریم‌ها» موضوعیت ندارد
تیمور رحمانی عضو هیأت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
اقتصاد ایران در دهه 80 میلادی به شدت باز شد و روابط تجاری خارجی گسترش یافت و درست به همین دلیل بود که پس از این شرایط، محدودیت‌ها و تحریم‌ها به‌شدت موقعیت اقتصاد ایران آسیب‌پذیر شد. محدودیت‌های ایجادشده در روابط خارجی و شدت یافتن تحریم‌های اقتصادی، پس از این دوران، تأثیرهای مخرب و محسوسی در اقتصاد ایران ایجاد کرد. تحریم‌ها به‌طور مشخص، میزان تورم را افزایش و میزان تولید ناخالص ملی را هم به شدت کاهش داد. حال در این اوضاع باید پذیرفت که با باز بودن اقتصاد ایران (در سال‌های اخیر) و افزایش حجم تجارت‌های بین‌المللی، امتداد تحریم‌ها می‌تواند اوضاع و شرایط اقتصادی را وخیم‌تر کند؛ چرا که فضای بی‌اعتمادی و نداشتن اطمینان، مانع سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران خواهد شد. از سویی انتظارهای تورمی به شدت رو به افزایش خواهد گذاشت و سازوکار دولت برای کنترل تورم در دو‌سال اخیر موثر نخواهد بود. همچنین باید این نکته را دانست که از سویی، برداشته نشدن تحریم‌ها با خطر تشدید آن همراه است یعنی به نتیجه نرسیدن مذاکرات هسته‌ای ایران با غرب، به معنی ثابت ماندن میزان تحریم‌ها نیست و خطر افزایش تحریم‌ها را تشدید خواهد کرد. در مجموع باید گفت که به‌طورکلی، در دنیای کنونی نمی‌توان یک اقتصاد توسعه‌یافته و پیشرفته را بدون روابط خارجی تصور کرد. باید به منتقدان این دیدگاه یادآور شد که ایران اقتصادی بزرگ و واجد جایگاهی استرتژیک در منطقه و جهان است. همچنین روابط اقتصادی زیادی را با کشورهای جهان دارد و اقتصاد آن پرت و دور افتاده نیست. با توجه به این شرایط نمی‌توان اقتصاد ایران را ایزوله تصور کرد و روابط آن با خارج را بی‌اهمیت جلوه داد. از منظر اقتصادی حتی طرح این بحث نیز بیهوده و البته بی‌فایده است؛ در شرایط فعلی بدون ارتباط برقرار کردن با دنیای بیرون و تنها توجه به شرایط درونی مثمرثمر نخواهد بود و به لحاظ اقتصادی طرح این موضوع موضوعیت نخواهد داشت. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که رفع تحریم‌ها به معنی حل شدن تمامی مشکلات اقتصادی نیست، چنانچه پیش از شدت یافتن تحریم‌ها و با وجود درآمد‌های بالای نفتی، کارنامه خوبی در حوزه اقتصاد شکل نگرفت.