امیرحسین خواجوی| امید به زندگی به‌عنوان یکی از شاخصه‌های مهم توسعه‌یافتگی است که ارتقای آن در گروی رشد کمی و کیفی اقتصادی، بهداشتی، رفاهی و فرهنگی در هر کشوری است. در این میان توسعه بهداشتی و ارتقای شاخص‌های آن تأثیر بسیار زیادی در افزایش امید به زندگی دارد، تا جایی که براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی کشورهای پیشرو در حوزه بهداشت و درمان همواره در زمره کشورهای با شاخص امید به زندگی بالا قرار دارند. این شاخص درکشور ما براساس آخرین اعلام بانک جهانی در اوایل دهه 40 شمسی 45سال بوده است که طی این سال‌ها این شاخص در کشور ما به مانند دیگر کشورها با روند صعودی همراه بوده است. البته براساس همین آمار در بین سال‌های 1360 تا 1365 شمسی این شاخص کاهش چشمگیری داشته است، به طوری که امید به زندگی در سال‌های پایانی دهه 50 شمسی با 58 سال، به 53سال در نیمه اول دهه 60 کاهش پیدا می‌کند که دلیل اصلی این کاهش را باید در شرایط سیاسی و اجتماعی آن دوران جست‌وجو کرد اما از اواسط دهه 60 مجددا این شاخص روند صعودی خود را از سر می‌گیرد، تا جایی که اکنون سن امید به زندگی در کشور به 74سال رسیده است. این درحالی است که سازمان بهداشت جهانی متوسط شاخص امید به زندگی در جهان را 70سال اعلام کرده است. هرچند با توجه به این آمار ایران در ردیف کشورهایی است که میزان امید به زندگی در آنها بالاست، ولی با توجه به سند چشم‌انداز 1404 شاخص امید به زندگی در ایران باید با جهشی 12 پله‌ای در میان دیگر کشورهای منطقه در رتبه نخست قرار گیرد، چه آن‌که بر پایه همین گزارش ایران پس از قطر، عربستان و ترکیه در رتبه دوازدهم منطقه قرار دارد. هرچند اقدامات در حوزه بهداشتی و درمانی به تنهایی نمی‌تواند افزایش قابل توجهی در این شاخص داشته باشد، ولی بی‌شک یکی از ملزومات آن ارتقای کمی و کیفی خدمات بهداشتی و درمانی است. به‌خصوص آن‌که یکی از عوامل تأثیرگذار در افزایش شاخص امید به زندگی، افزایش شاخص امید به زندگی سالم است. سازمان بهداشت جهانی شاخص امید به زندگی سالم را این‌گونه تعریف می‌کند: «امید به زندگی سالم، شاخصی است که نشان می‌دهد، انتظار سال‌های عمر بدون بیماری و ناتوانی برای یک فرد در بدو تولد چقدر است.» براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت این شاخص در ایران در بین سال‌های 1379 تا 1391 از 6/56 به 9/63سال رسیده است. بر پایه همین گزارش کویت با 69سال بالاترین میزان امید به زندگی سالم را در منطقه دارد. با توجه به این شرایط و جایگاه فعلی کشورمان در میان دیگر کشورهای منطقه به نظر می‌رسد، یکی از اهداف بلندمدت طرح تحول نظام سلامت، افزایش شاخص‌های امید به زندگی با تقویت و ایجاد زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی در کشور است.
رژیم غذایی نامناسب و کاهش سن ابتلا
به امراض غیرعفونی
یکی از مولفه‌های تأثیرگذار در افزایش امید به زندگی توجه به بهداشت و درمان است. ایرج خسرونیا رئیس انجمن متخصصان داخلی ایران با بیان این مطلب به «شهروند» می‌گوید: «به‌طورکلی بیماری‌ها به دو دسته عفونی و غیرعفونی تقسیم‌بندی می‌شوند. خوشبختانه نظام بهداشتی و درمانی کشور در چند دهه گذشته با تمرکز بر ریشه‌کنی بیماری‌های عفونی و انجام سیستم یکپارچه واکسیناسیون تا حد قابل قبولی در مهار این دسته از بیماری‌ها موفق بوده است. ولی بیماری‌های غیرعفونی مانند: چاقی، مشکلات قلب و عروق، انواع سکته‌ها و سرطان‌ها در چند سال گذشته در کشور افزایش داشته است که این موضوع خطر جدی برای سلامت جامعه محسوب می‌شود.»
او می‌افزاید: «یکی از شاخص‌های مهم در افزایش سلامت که به افزایش امید به زندگی منجر خواهد شد، توجه به مقوله بهداشت و پیشگیری است و افزایش بیماری‌های غیرعفونی هم در همین راستا قابل تحلیل و بررسی است.»
خسرونیا رژیم غذایی نامناسب را یکی از عوامل مهم افزایش بیماری‌های غیرعفونی عنوان می‌کند و دراین‌باره می‌گوید: «متاسفانه در چند سال اخیر رژیم غذایی ایرانیان ملغمه‌ای از فرهنگ غذایی غربی و ایرانی شده است، افزایش مصرف محصولات فرآوری شده که در فست‌فودها عرضه می‌شود، در کنار مصرف موادغذایی سنتی که عمدتا پرکالری هستند، وضع نامطلوبی را برای رژیم غذایی جامعه به وجود آورده است. این وضع به شدت سلامت آینده جامعه را تهدید می‌کند. سن ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و سکته‌های قلبی و مغزی موید همین موضوع است. جامعه نسبت به سلامت خود بی‌تفاوت است، البته این بی‌تفاوتی بیشتر به دلیل عدم آگاهی است.» او با اشاره به آمار بالای مصرف دخانیات و مصرف الکل و موادمخدر در کشور که باعث ایجاد بیماری‌های مختلف خواهد شد، می‌گوید: «کاهش سن مصرف سیگار در کشور، در کنار معضلاتی مانند اعتیاد و مصرف مشروبات الکلی در بین جوانان به شدت سلامت آینده جامعه را تهدید می‌کند که تمامی این مسائل در کاهش امید به زندگی تأثیرگذار است.» رئیس انجمن متخصصان داخلی کشور با تأکید بر این‌که وزارت بهداشت به تنهایی قادر به حل این معضلات نخواهد بود، می‌افزاید: «با آغاز طرح تحول نظام سلامت، اتفاقات خوبی در حوزه بهداشت و درمان کشور به وقوع پیوست، ولی توجه به حوزه پیشگیری در این طرح یکی از کمبودهایی بود که مسئولان وزارت بهداشت نیز به‌طور تلویحی آن را تأیید کردند و به همین دلیل هم در سال جاری یکی از برنامه‌های اصلی این وزارتخانه تمرکز بر پیشگیری و افزایش سطح بهداشت عمومی است اما به هر صورت بهبود سلامت و بهداشت عمومی در جامعه باید با فرهنگ‌سازی و بالا بردن آگاهی مردم همراه باشد و سایر دستگاه‌های اجرایی نیز باید در این خصوص به وزارت بهداشت کمک کنند.»
او با اشاره به سند چشم‌انداز 1404 و هدف‌گذاری انجام شده در این سند در بخش بهداشت و سلامت می‌گوید: «بی‌شک افزایش شاخص‌های بهداشتی و درمانی می‌تواند شاخص امید به زندگی در ایران را افزایش دهد، ولی برای دستیابی به رتبه نخست منطقه راه بسیار طولانی و دشواری پیش رو است.»
کاهش نرخ رشد شاخص امید به زندگی
و مشکلات اقتصادی
هرچند براساس آمار بانک جهانی شاخص امید به زندگی در ایران طی 30سال گذشته رشد داشته است، ولی بررسی دقیق‌تر این آمار نشان می‌دهد که در چند سال اخیر سرعت رشد این شاخص به مانند چند دهه گذشته نبوده است. به عبارت دیگر نرخ رشد شاخص امید به زندگی در ایران در چند سال گذشته کاهش داشته است. سیدحسن موسوی‌چلک رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با تأیید این موضوع به «شهروند» می‌گوید: «کاهش نرخ رشد شاخص امید به زندگی در چند سال گذشته در کنار افزایش نرخ رشد این شاخص در برخی از کشورهای منطقه باعث شده تا فاصله کشور ما با کشورهای منطقه بیشتر شود.»
او با تأکید بر نقش مشکلات اجتماعی و اقتصادی چند سال اخیر در کاهش نرخ رشد این شاخص می‌افزاید: «شاخص امید به زندگی به مولفه‌های زیادی وابسته است، حوزه بهداشت و درمان، اقتصاد، امنیت روانی جامعه، مسائل سیاسی و فرهنگی و حتی شرایط کشورهای همسایه همگی از مولفه‌های تأثیرگذار در شاخص امید به زندگی محسوب می‌شوند. فشارهای اقتصادی چند سال گذشته تأثیر بسیار زیادی در این زمینه داشته است.» چلک افزایش روند مرگ‌ومیر در سنین بین 15 تا60 و کاهش سن بیماری‌های قلبی را یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در کاهش نرخ رشد این شاخص عنوان می‌کند و می‌افزاید: «حوزه بهداشت عمومی و افزایش سلامت جامعه با توجه به مقوله پیشگیری یکی از ارکان مهم سلامت جامعه محسوب می‌شود که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در کاهش یا افزایش شاخص امید به زندگی تأثیرگذار است.» او ادامه می‌دهد: «به همین دلیل هم اجرای درست و اصولی طرح تحول نظام سلامت می‌تواند درنهایت شاخص امید به زندگی را افزایش دهد.» رئیس انجمن مددکاران اجتماعی کشور با اشاره به شاخص امید به زندگی سالم و جایگاه ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه می‌گوید: «یکی از شاخص‌های مهم که نشان از کارآمدی نظام بهداشتی و درمانی هر کشور دارد، شاخص امید به زندگی سالم است که براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، این شاخص در کشور ما 64سال است. درحالی‌که کویت با 69سال بالاترین میزان امید به زندگی سالم را در منطقه دارد و این شاخص در ژاپن 4/75سال است. نکته جالبی که در مورد کشور ژاپن وجود دارد، نزدیکی شاخص امید به زندگی به شاخص امید به زندگی سالم در این کشور است. به این معنی که از نوزادی که در کشور ژاپن متولد می‌شود، انتظار می‌رود 82سال که 92درصد این سن را سالم زندگی کند. این موضوع نشان‌دهنده کارآمدی نظام بهداشتی و درمانی این کشور است.» او با اشاره به رتبه دوازدهم ایران در میان کشورهای منطقه درخصوص شاخص امید به زندگی می‌گوید: «براساس سند چشم‌انداز بیست‌ساله، ایران باید از نظر شاخص‌های رفاهی در صدر کشورهای منطقه قرار گیرد اما آمارهای ارایه شده در این حوزه نشان می‌دهد که تردید در زمینه تحقق مفاد این سند وجود دارد. چرا که با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیک، بهداشت و درمان در سایر کشورهای منطقه که هر سال نسبت به سال گذشته با سرعت بیشتری حرکت می‌کنند، باعث خواهد شد جبران اختلاف موجود دشوارتر از قبل شود.»
چلک با اشاره به میزان مرگ‌ومیر نوزادان به‌عنوان یکی دیگر از مولفه‌های مهم و تأثیرگذار در شاخص امید به زندگی می‌گوید: «براساس آمارهای منتشرشده از سوی سازمان جهانی بهداشت، ایران با 11 مورد مرگ‌ومیر نوزادی در سال در جایگاه سیزدهم منطقه قرار دارد. همچنین این شاخص برای نوزادان شیرخوار زیر یک‌سال 15 مورد و برای کودکان زیر 5 سال 18 مورد است که در این دو شاخص هم جایگاه کشورمان در میان دیگر کشورهای منطقه رتبه دوازدهم است.
