شیوا سعیدی- شهروند| صنعت نفت و گاز متلاطم است و در آن هیچ چیزی ثابت نیست. در شرایط کنونی که سرخط اخبار این صنعت به کاهش قیمت نفت مربوط است، تأخیر در انجام پروژه‌ها و کاهش بودجه امری طبیعی به‌نظر می‌رسد. اما بخش‌های خاصی وجود دارد که نمی‌توان تاثیرات بازار بر آن را به‌طور کامل تشخیص داد. یکی از این بخش‌ها استخراج گازترش است. استخراج گازترش بخشی از صنعت نفت وگاز است که‌علاوه‌بر مقاوم بودن، انعطاف‌پذیری بالایی نیز دارد. این بخش بازه‌های ناآرامی در بازار را از سرگذرانده و پس از ظهور پروژه‌های گاز شیل هم توانست خطرات جدی را از سر بگذراند، هرچند که کارشناسان معتقد بودند این روند روی قابلیت انجام‌پذیری پروژه‌های سنگین استخراج گازترش تاثیرگذار باشد. باچنین توصیفی عجیب نیست که اخباری مبنی‌بر گسترش این صنعت در خاورمیانه منتشر شده است. علاوه‌بر آن این منطقه ذخایر عظیمی از گازترش در خود جای داده است. براساس گزارش آماری شرکت «بی‌پی» حدود 1496.2 تریلیون فوت‌مکعب گازطبیعی در منطقه خلیج‌فارس وجود دارد. این منطقه علاوه‌بر نفت در گاز نیز غنی است و این ذخایر فرصت‌های تجاری بی‌شماری ایجاد می‌کند. اما یافتن بعضی از مخازن دشوار است و برخی دیگر در بخش استخراج با مشکلاتی روبه‌رو هستند. ازسوی دیگر با افزایش جمعیت در کشورهای منطقه تقاضا برای انرژی بیشتر شده است و به‌نظر می‌رسد. همزمان با تغییر الگوی اقتصادی در بسیاری از کشورها و پررنگ‌تر شدن نقش گاز، هر روز براهمیت این سوخت افزوده می‌شود.  
ظرفیت 880‌میلیون مترمکعبی
گاز ترش ایران
درحال حاضر الجزایر، عمان، عربستان‌سعودی و لیبی روی استخراج گازترش تمرکز کرده‌اند. این درحالی است که امارات متحده عربی نیز تصمیم گرفته روی پروژه‌ای عظیم فعالیت کند که بزرگترین پروژه استخراج گازترش جهان محسوب می‌شود.  شرکت توسعه گاز این کشور مشغول فعالیت در حوزه 10‌میلیارد دلاری گاز «شاه» است. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند این حوزه 14.1‌میلیون مترمکعب در روز گاز تولید کند. پروژه‌های منطقه‌ای دیگر شامل Harweel Cluster و حوزه‌های مبارک در عمان، Khurais  در عربستان و پروژه 10.3‌میلیارد دلاری گاز «برزان» در قطر قرار دارد. ایران نیز ذخایر عظیم گاز در اختیار دارد که بخش عمده آن در منابع مشترک قرار گرفته است. آمار نشان می‌دهد حدود ۵۰‌درصد ذخایر گازطبیعی ایران در مخازن مشترک قرار گرفته ‏است. درحال حاضر حجم تولید گاز طبیعی ایران از مخازن مشترک در حدود 255‌میلیون مترمکعب در روز است که با توسعه تمام میادین مشترک گازی، ظرفیت استخراج گازترش از این حوزه‌های مشترک باید تا پایان برنامه پنجم توسعه یعنی امسال به 880‌میلیون مترمکعب در روز افزایش یابد. در این میان تولید فعلی شرکت ملی نفت ایران از مخزن پارس‌جنوبی و با توسعه فازهای جدید این میدان مشترک با قطر ظرفیت تولید گازترش به 775‌میلیون مترمکعب در روز افزایش یافته است.
«آنجی اسلاونز» مدیرعامل شرکت مشاوره UniverSUL می‌گوید: ظاهرا به نظر می‌رسد پروژه‌های گازی در شرایط آب و هوایی خاورمیانه ثمربخش نباشند، اما تاریخ معاصر نشان داده این نوع پروژه‌ها هنوز هم در خاورمیانه و مناطق دیگری که مصرف انرژی زیاد است، قابل اجرا خواهد بود.
درواقع اجرای این پروژه‌ها با این حقیقت که قیمت پایین گازطبیعی یا کاهش قیمت نفت روی هیچ یک از این پروژه‌ها تأثیر نگذاشته، همخوانی دارند. البته بسیاری از پروژه‌های گازطبیعی در خاورمیانه با درآمدهای فروش نفت اجرا می‌شوند. درچنین حالتی کاهش قیمت نفت برای مدت‌زمان طولانی احتمالا به قابلیت اجرای چنین طرح‌هایی ضربه خواهد زد و سبب می‌شود طرح در مدت زمان طولانی‌تری اجرایی شود.
اسلاونز در این‌باره می‌افزاید: در منطقه
 خلیج فارس، بسیاری از کشورها تمایل دارند برنامه‌های ملی خود را اجرا و ذخایرشان را استخراج کنند تا به واردات اتکایی نداشته باشند. وضع کنونی بازار انرژی جهان، به‌خصوص صنعت استخراج گاز چنان است که اگر کشوری توسعه‌یافته منابع‌طبیعی در اختیار داشت، بدون در‌نظر گرفتن میزان سختی پروژه احتمالا از آن استفاده می‌کرد. جالب آن‌که دقیقا همین روند به اشباع بازار و کاهش قیمت‌ها منجر شده زیرا کشورهایی مانند آمریکا چنان گاز تولید کرده‌اند که حتی از تقاضای داخلی نیز بیشتر است.
کاهش قیمت نفت
 به سود گاز
به‌نظر می‌رسد وضع کنونی تاحدودی برقراری توازن میان عرضه و تقاضا در سطح جهان را مشکل‌تر کرده است. در چنین وضعیتی به سختی می‌توان برخی از شاخص‌ها را پیش‌بینی کرد اما یک مورد یعنی آینده تقاضا برای انرژی کاملا واضح است. بلند پروازی و موفقیت کشورهای ثروتمند حوزه خلیج‌فارس برای افزایش تولید خود درجهت پشتیبانی از تقاضای داخلی نیز به توسعه پروژه‌های گازترش در این منطقه کمک می‌کند. به همین دلیل است که پروژه‌های گازترش منطقه تحت‌تأثیر قیمت پایین نفت قرار نمی‌گیرد. از سوی دیگر به گفته «هشام سعداوی» یکی از مشاوران صنعت نفت و گاز در امارات متحده عربی، روند نزولی قیمت‌ها در بازار نفت که این‌چنین صنعت نفت را تکان داده احتمالا عاملی مثبت برای توسعه پروژه‌های گازترش در منطقه به حساب می‌آید. او می‌افزاید: پیش‌بینی وضع آتی نفت کاری خطرناک است و هیچ‌کس نمی‌داند روند نزولی تا چه زمان ادامه خواهد یافت، خواه یک‌ماه یا سه ‌سال باشد. اما بیشتر کارشناسان متفق القولند که قیمت‌ها دوباره اوج خواهد گرفت. بنابراین باتوجه‌به رکود فعالیت‌ها درحال حاضر، تعداد بیشتری دکل حفاری، پیمانکار و فروشنده بدون قرارداد در بازار وجود دارد. قیمت مواد خام نیز با کاهش روبه‌رو خواهد شد، به‌خصوص موادی که در توسعه پروژه‌های گاز به‌کار می‌روند. درمجموع کاهش قیمت نفت احتمالا فرصتی برای اجرای پروژه‌ها در حوزه گازترش ایجاد می‌کند.
پروژه‌های کلان در منطقه
 فشار برای تولید گاز بیشتر در خاورمیانه به دلیل افزایش تقاضا برای انرژی بوده است. این روند احتمالا در این منطقه بیشتر شود زیرا جمعیت کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات، قطر و ایران درحال افزایش است. درنتیجه تعداد زیادی از پروژه‌های کلان استخراج گاز طبیعی در این منطقه اجرا خواهد شد. یکی از آنها پروژه گازی «شاه» در ابوظبی است که در ژانویه 2015 تولید خود را آغاز کرد. این حوزه روزانه یک‌میلیارد فوت‌مکعب گازترش تولید می‌کند که پس از جداکردن سولفور آن 500‌میلیون فوت‌مکعب گاز خالص به دست می‌آید. «جاستین اسلاج» مهندس مشاور در شرکت Bryan Research & Engineering  می‌گوید: پروژه‌های بیش‌از اندازه ترش نیازمند سرمایه‌گذاری بسیار کلانی بودند. حوزه گازی شاه نیز یکی از همین پروژه‌ها بود، هرچند که این پروژه مبنایی برای پروژه‌های آتی خواهد بود.  اسلاج می‌گوید: هنگامی‌که این پروژه 5‌سال قبل آغاز شد، یکی از بزرگترین پروژه‌های توسعه گاز از لحاظ تولید موادخام و سولفور قلمداد می‌شد.
نیروی متخصص
 چالش پروژه گازترش خاورمیانه
ماهیت پیچیده استخراج گازترش و تولید آن به‌معنای یافتن نیروی کار مستعدی است که بتواند با چالش‌های معمول صنعت نفت وگاز کنار بیاید. در هر حال نشانه‌هایی در بازار وجود دارد که تعداد درحال افزایشی از نیروی کار و شرکت‌ها خود را برای کار در این بخش آماده می‌کنند. نیروی کارشناس مهم‌ترین چالشی است که اپراتورها و مدیران پروژه در بخش گازترش با آن روبه‌رو هستند. اسلاج در این‌باره می‌گوید: در منطقه خاورمیانه عطش زیادی برای دانش در این حوزه وجود دارد. به‌عنوان مثال شرکت Bryan Research & Engineering  طی چند‌سال گذشته بیش از 500 مهندس در منطقه خاورمیانه را آموزش داده است. در ژانویه ‌سال‌جاری میلادی نیز 80 مهندس برای طراحی، عملیاتی‌کردن و یافتن راه‌حل مشکلات در فرآیند استخراج گازترش در خاورمیانه آموزش دیدند. مهندسان برای کار در این حوزه باید فرآیندها و استفاده از ابزار جدید را بیاموزند. این نشان می‌دهد بالاخره راه‌حلی اساسی برای مشکلات تولید گازترش در خاورمیانه پیدا خواهد شد. بنابراین باید به این چالش‌ها خوش‌بین بود.